تاۋلى قاراباقتا باستالعان وسى جىلعى سوعىسقا قاتىستى الەۋمەتتىك جەلىدە قۇندى اقپاراتتارمەن جانە سوعىسقا قاتىستى ءوز بەتىنشە سالماقتى ساياسي ساراپتاما جاساپ جۇرگەن ازامات قۋانىش ەدىلحانمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. Facebook قولدانۋشىلار بۇل ازاماتتى ەتەنە جاقسى تانيدى. قۋانىش ەدىلحان تاياۋدا عانا جەڭىس بايراعى جەلبىرەگەن ازەربايجان ەلىنە ارنايى ساپارمەن بارىپ قايتتى. وسى ساپار بارىسىندا ءوزى كۋا بولعان جايتتار تۋرالى بىزبەن ءبولىسىپ، وىقرماننىڭ كەيبىرى بىلە بەرمەيتىن قىزىقتى دەرەكتەرى تۋرالى اڭگىمەلەپ بەردى.
–اڭگىمەمىزدى باكۋ ساپارىنان باستاساق. بۇل ساپاردى كىم ۇيىمداستىردى؟ قالاي بارىپ قايتتىڭىزدار؟
–ازىربايجانعا ساپار جونىندە العاش ۇسىنىس ايتقان امانگەلدى قۇرمەتۇلى دەگەن الەۋمەتتىك جەلىدە تانىسقان ازامات بولدى. مەن، ارينە، قۋانا كەلىستىم، ويتكەنى وقيعا بولىپ جاتقان جەرلەردى ءوز كوزىڭمەن كورگەنگە نە جەتسىن، بىراق ول العاشىندا تىم الىس پەرسپەكتيۆاداعى نارسەدەي بولىپ كورىندى. ءازىربايجان ەلشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرى Fuzuli Majidli العاش تەلەفون سوققاندا مەن استانادا جۇرگەنمىن. ول ونشاقتى ادامنان تۇراتىن توپ ازىرلەنىپ جاتقانىن، مەن دە سول توپتا بولاتىنىمدى، قازىرگى كەزدە ءار ءسىم كەلىسىمى الىنىپ جاتقانىن، كوپ ۇزاماي الماتىدان اتتاناتىنىمىزدى جەتكىزدى، ۋاقىتى دا ايتىلدى. سونىمەن... مەن اقتاۋعا قايتىپ ورالماي-اق بىردەن الماتىعا تارتىپ كەتتىم. كەلىسىلگەن كۇنى كوۆيدكە تەست تاپسىرىپ، ستامبۇل ارقىلى باكۋ قالاسىنا اتتاندىق. الايدا كوپ ۇزاماي ارنايى شاقىرتۋ الىپ، باۋىرلاس ازەربايجان ەلىنە جولعا شىقتىق.
قوناق ۇيگە ورنالاسىپ، تاڭعى اسىمىزدى ءىشىپ، ۇيىقتاماستان ازەربايجاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنا كەزدەسۋگە باردىق. كەزدەسۋدە ساياساتكەرلەر، ساراپشىلار، عىلىم دوكتورلارى، ينستيتۋت قىزمەتكەرلەرى، ءازىربايجان ميللي ءماجىلىسىنىڭ (پارلامەنتىنىڭ) دەپۋتاتتارى بولدى.
ەڭ الدىمەن راسيم-اعا مۋسابەكوۆ ءسوز الىپ، ەلدەگى جالپى جاعدايدى تياناقتى تۇردە ايتىپ بەردى. بۇل كىسى ءبىرىنشى قاراباق سوعىسى كەزىندە دە بولعان، وقيعانى ءوز كوزىمەن كورگەن. قازىرگى كەزدە ءار مم (ولاردا پارلامەنت ءبىر پالاتادان عانا – ماجىلىستەن تۇرادى، بىزدەگىدەي سەنات دەگەن قۇرىلىم جوق) دەپۋتاتى ەكەن. قازاقستاننان كەلگەن قوناقتار اتىنان سەرىك مالەەۆ ("التىن وردا.كز" سايتىنىڭ باس رەداكتورى) سويلەپ، ازەربايجان حالقىن تاريحي جەڭىستەرىمەن قۇتتىقتادى، ءبىزدىڭ تۋىسقان ءازىربايجان حالقىمەن ارقاشان دا بىرگە ەكەندىگىمىزدى جەتكىزدى. سودان كەيىن اڭگىمە سۇراق-جاۋاپ، پىكىر الماسۋ دارەجەسىندە ءوتتى. وسى كەزدەسۋگە ارنايى دايىنداپ بارعان ونشاقتى سۇراقتارىم بار ەدى، مەن سولارىمدى قويدىم. تاپ تۇبىنە بارىپ تۇرىپ نەگە ءازىربايجان قارۋلى كۇشتەرى حانكەندىگە كىرمەگەنى دە، ناحچىۆان مەن ءازىربايجان اراسىنداعى ءدالىزدىڭ قالاي بولاتىندىعى، ءوز فۋنكتسيانىن قالايشا اتقاراتىنى تۋرالى سۇرادىم.
– نەگە ءازىربايجان قارۋلى كۇشتەرى حانكەندىگە كىرمەگەن؟
– مۇسابەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، از عانا ارميانداردىڭ حانكەندىدە قالعانى دا دۇرىس. ويتكەنى اسكەر ءومىر بويى قورعاپ تۇرمايدى عوي. ساياسي ستراتەگيالىق تۇرعىدان دا وسىلاي ەتكەن دۇرىس ەكەن. كورشى ەلمەن اراداعى الدەبىر سوعىس وتىنىڭ تۇتانباۋىنا حانكەندىنىڭ ساقتالىپ تۇرعانى ءتيىمدى سياقتى.
– ساپار بارىسىندا تاعى قاي جەرلەرگە باردىڭىزدار، كىمدەرمەن سۇحباتتاس بولدىڭىزدار؟
– تۇسكى استان كەيىن ءبىزدى ازەربايجان مم (پارلامەنتىنىڭ) توراعاسىنىڭ ورىنباسارى اليەۆ ءادىل ابىشوعلى قابىلدادى. ورىنباسارمەن بىرگە تاعى بىرنەشە مم دەپۋتاتتارى بولدى. كەزدەسۋ نەگىزىنەن رەسمي جاعدايدا ءوتتى، دەگەنمەن ءازىل-قالجىڭدار دا بولماي قالعان جوق. مىسالى ءوزىنىڭ اكەسىنىڭ اتى بىزدەگى كىمنىڭ اكەسىمەن اتتاس ەكەندىگىنە نازار اۋدارىڭىز دەپ كۇلدى. جالپى كەزدەسۋلەر جىلى، تۋىستىق جاعدايدا ءوتتى، ولار بىزدەر تاراپىنان قاراباق بويىنشا ارقاشان دا قولداۋشىلىقتى سەزىنىپ وتىرعاندارىن جەتكىزدى.
كەلەسى كۇنگى ساپارىمىز ءباردا، گانجا قالالارىنا بارۋ بولدى. بۇلاردىڭ ەكەۋى دە مايدان شەبىنەن الىستا، 100كم-دەي جەردە جاتقان بەيبىت قالالار ەكەن. ولاردا اسكەري بولىمدەر دە جوق كورىنەدى. سوعان قاراماستان ارمەندەر ولاردى اتقىلاعان. ونداعى ويلارى – ءازىربايجان حالقىنىڭ اشۋ-ىزاسىن تۋدىرۋ، ءسويتىپ ولاردى ءوز ۇكىمەتتەرىنە قارسى كوتەرۋ، سوعىستىڭ توقتاۋىنا ىقپال ەتسىن دەگەن ءادىس بولۋى كەرەك.
ءباردا قالاسىندا 50 مىڭداي ادام تۇرادى ەكەن، باكۋدەن 250كم شاماسىندا. ءوزى اتتاس ءباردا اۋدانىنىڭ ورتالىعى. ەكى-ءۇش جەردە اسكەري پوستتاردان وتۋگە تۋرا كەلدى، ويتكەنى سوعىس بولىپ جاتقان ايماققا تىم جاقىن بولۋىنان الىنعان ساقتىق شارالارى بولۋى كەرەك.
جالپى باكۋدەن شىعا بەرىستە-اق جەكە ۇيلەر باستالدى. كوپتەگەن ۇيلەر ەكى ەتاجدى كوتتەدجدەر، باقۋاتتى تۇراتىندارى بايقالادى. بىلتىرعى جازدا وزبەكستانعا بارعانىمىزدا تاشكەنت پەن سامارقاند اراسى قاپتاعان اۋىلدار ەكەندىگىن كورىپ تاڭ قالعانىم بار ەدى، مۇندا دا ءدال سول جاعداي – ءبىر اۋىل اياقتالا بەرە ەكىنشى اۋىلدىڭ جەرى باستالىپ جاتقانداي. ارينە، وزبەكستانداعىداي اۋىلدار اراسى شەكسىز-شەتسىز ەگىستىك جەرلەر ەمەس، ودان سيرەكتەۋ، دەگەنمەن ءبىزدىڭ ۇستىرتتە بەينەۋگە دەيىنگى جەرلەردەي قۇلازىپ جاتقان دالا كورىنبەيدى. اسىرەسە تۇندە كەيىن قايتقاندا كوردىك – جىپىرلاعان شامدار دالادا بوس جەرلەردىڭ جوقتىعىن ءبىلدىرىپ تۇرعانداي.
جولدا العاشقى كەزدەسكەن اۋىل اتبۇلاق دەپ اتالادى ەكەن. قازاقشا اتاۋدى كورىپ قۇلاعىمىز ەلەڭ ەتە قالدى.
ودان كەيىنگى اۋىل ناۆاحي دەپ اتالدى. جولباسشىمىزدىڭ ايتۋى بويىنشا بۇل جەردە وسى اتتاس حالىقتىڭ وكىلدەرى تۇرادى. شىعۋ تەگى تۋرالى ەشتەڭە ايتپادى، كەيىن ينتەرنەتتەن قاراپ الارمىن دەپ شەشتىم (الايدا ءالى قاراۋعا قول تيمەي جاتىر), تەك ەسىمە تۇسكەنى – ءدال وسى اتتاس حالىق امىريكا ۇندىستەرىندە بار جانە ولار قازاقتارعا وتە جاقىن. بىرىنشىدەن ولاردا رۋ بار. قازاقتا ءاربىر ادام ءوزىنىڭ جەتى اتاسىنا شەيىن بىلۋگە مىندەتتى بولسا، ناۆاحولاردا ءتورت اتاسىنا شەيىن بىلەدى جانە ون بەس-جيىرما اتاسىنا دەيىن بىلەتىندەرى دە بار. ولار دا قازاقتار سياقتى اتقا نىق وتىرادى، ءبىز سياقتى ورمەك توقيدى، ۇن ەلەيتىن تاس ديىرمەندەرى بار. ءجۇن تارايتىن تاراق، ءتىپتى ۇرشىعىنا شەيىن قازاقتىكى. ەندەشە ناۆاحي مەن ناۆاحو ارعى ءتۇبى ءبىر حالىق ەمەستىگىنە كىم كەپىل؟ مىسالى كەرەيدىڭ ءبىر تارماعى – اباق، الدىنداعى ءبىر ءارپى ءتۇسىپ قالعان ناۆاق شىعار، كىم ءبىلىپتى؟
تاعى ءبىر قىزىق جاعداي – ۇلكەن تراسسا بويى ءۇش ەلدىڭ جالاۋى ىلىنگەن. ارينە، تۇركيا مەن ازەربايجان جالاۋى كوبىرەك، الايدا سولارمەن قاتار پاكستاننىڭ دا جالاۋى از ەمەس. بۇ قالاي دەگەن سۇراعىمىزعا جولباسشىمىز فيزۋلي مىرزادان مىناداي جاۋاپ الدىق: 1913 جىلدارى پاكستاندا سۇمدىق ىندەت بولعان، مالياريا دەگەن اۋرۋدان كوپتەگەن ادامدار قىرىلعان ەكەن. سول كەزدە ازەربايجاندىق مەتسەنات قاجى زەينەلابيدەن تاگيەۆ دەگەن كىسى ءوز قاراجاتىنا بريتانيادان ءدارى-دارمەك ساتىپ الىپ، پاكستان حالقىن جاپپاي ەكتىرگەن. سونىڭ ارقاسىندا ىندەت توقتاپ، اۋرۋدىڭ بەتى قايتقان. سودان بەرى پاكستان حالقى مۇنى ۇمىتپاي، ازەربايجان حالقىنىڭ باسىنا ءىس تۇسكەن جاعدايدا كومەككە ۇمتىلىپ وتىرادى ەكەن. قاراباق جاعدايىندا دا ولار بىردەن ازەربايجان جاعىنا شىققان، ولارعا مورالدىق قولداۋ بىلدىرگەن. مىنە، سوندىقتان دا ەكى حالىقتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە ەكەن. وسىندايدا الگى ەلدەردىڭ تۋىمەن قاتار ءبىزدىڭ كوك بايراعىمىز دا تۇرۋى كەرەك ەدى عوي دەگەن كوڭىلسىز ويلار ەرىكسىز باۋراپ الدى ءبىزدى.
ايتقانداي، سول قاجى زەينەلابيدەن تاگيەۆ مىرزا ءبىزدىڭ قازاق حالقىنا دا كومەكتەسىپتى. سول 1911 جىلدارى «قازاق» گازەتىن شىعارىپتى جانە ونى ءبىر جىل بويى ءوز اقشاسىمەن قارجىلاندىرىپ وتىرىپتى. ياعني، العاشقى باسپا بەتىن كورگەن گازەتىمىز ازىربايجاندىق مەتسەناتتىڭ ارقاسىندا شىعىپتى! بۇل جونىندە ەۋرازيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ساعىمباي جۇماعۇلوۆ ءازىربايجان ەلشىلىگىنە جازعان حاتىندا بايانداپتى. مىنە، ەكى حالىقتىڭ دوستىعىنا فاكت كەرەك بولسا! ال ءبىز وسىنى ءالى كۇنگە شەيىن بىلمەي كەلگەنىمىز وكىنىشتى-اق. ەڭ بولماسا تىلشىلەر ءبىلۋى كەرەك ەدى، سوندا كوك تۋىمىز ءۇشىن قىسىلماي جۇرگەن بولار ەدىك.
– سىزدەر بارعان ۋاقىتتا سوعىس اياقتالعان ۋاقىت ەدى، ۇمىتپاساق. ازەربايجان باۋىرلارىمىزدىڭ كوڭىل كۇيى قالاي ەكەن؟
– ءبىز بارعاندا، سوعىس اياقتالىپ، ءوزارا كەلىسىم جاسالعان ۋاقىت ەدى. ءبىر كۇن الدىن جەڭىستى تويلاۋ شارالارى ءوتىپتى. ارينە، بارلىعىندا مەرەكەلىك كوڭىل كۇيدىڭ سارىنى انىق بايقالىپ تۇردى. تاعى ءبىر ەرەكشە نازارىمىزعا تۇسكەنى، بارلىق تۇستا ازەربايجان مەن تۇرىكتىڭ تۋلارى قاتار ءىلىنىپ تۇردى. كولىكتەرگە تۋدى ءىلىپ قويعان، ءتىپتى ترانسپارەنت ەتىپ كيگىزىلىپ قويعان تۋلار وتە كوپ. بۇل دا مەرەكەلىك كوڭىل كۇيدى بىلدىرسە كەرەك، الدە بۇرىننان سولاي ما، بىلە المادىم.
ءبىز بارعان العاشقى كۇندەرى رەسمي كەزدەسۋلەر ءوتتى. بۇل ساپار بارىسىندا ازەربايجاننىڭ بۇل سوعىسقا قاتتى دايىندالعانىن، اسكەري جاعدايىن جاساقتاعان جانە ەڭ باستىسى، اقپاراتتىق مايدانعا دا ازەربايجان حالقى جان جاقتى دايىندالعان ەكەن.
– اقپاراتتىق مايدانعا دايىندىعى تۋرالى ايتىپ وتسەڭىز؟
– ماسەلەن، سوعىس كەزىندە ارمياندار تاراپى «ءبىز قىرىپ جاتىرمىز، جەڭىپ جاتىرمىز» دەگەن سارىنداعى قاۋەسەتتى اقپاراتتاردى تاراتۋعا جانتالاستى. كىم ءبىلسىن، مۇنداي اقپاراتتى ارمياندار حالقىنىڭ رۋحىن تۇسىرمەۋ ءۇشىن تاراتقان شىعار. دەسەك تە، جالعان اقپارات ارمياندار جاقتان كوپ تاراعانى ءمالىم. ال ازەربايجاندار سول اقپاراتتىڭ جالعان ەكەنىن اشكەرەلەپ وتىردى. اسىرەسە، ازەربايجان قورعانىس ءمينسترىنىڭ ءوزى تۇسىرگەن ۆيدەولارىن ينتەرنەتكە جاريالاۋى كوپ وتىرىكتىڭ بەتىن اشىپ تاستاعانداي. وسىنداي جاعداي وتە كوپ بولدى. سونىمەن قاتار ازەربايجان تاراپى ديپلوماتيالىق قارىم قاتىناستى دا مىقتى ورناتا ءبىلدى. مىسالى، رەسەيدەن قارۋ ساتىپ الۋى. بالكىم، ورىستىڭ قارۋىن كوز قىلىپ تا العان بولار. دەسەك تە، ازەربايجاننىڭ بۇل تاكتيكاسى دا وتە ساۋاتتى جاسالدى. سوعىس كەزىندەگى ارميان تاراپىنىڭ سوعىس قيىملادارىنىڭ ءبارىن دەرەك رەتىندە حالىقارالىق ۇيىمدارعا جىبەرىپ وتىرۋى دا ازەربايجانداردىڭ ۇپايىن ارتتىردى.
– «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىندا «ارمياندار جاساعان قاندى قاساپ» اتتى ماقالا جاريالادىق. بۇل ون سەگىز جىل بۇرىنعى ازەربايجاننىڭ قوجالى قالاسىندا بولعان قاندى وقيعا تۋرالى ماتەريال ەدى. قوجالى وقيعاسى تۋرالى حابارىڭىز بار ما؟
– ءيا، كەڭەس وداعى ىدىراپ، ءار ەل ءوز ەگەمەندىگىن الىپ جاتقان تۇستا بولعان وقيعا عوي بۇل. ءبىر تۇندە ارمياندار قوجالى حالقىنىڭ قانىن اعىزىپ، قىرىپ جويىپ كەتكەن ەكەن. بۇل وقيعا تۋرالى سۇمدىق جايتتار كوپ ايتىلادى. قاريالاردى قورلاپ ءولتىرىپ، بالالاردى تىرىدەي سويعان دەگەن دە دەرەك بار. بۇل سوعىستا دا رەسەي تاراپىنىڭ بارماق ءىزى بار بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجامدار بار. ينتەرنەتتەگى كەيبىر دەرەكتەردە ارمەنيادا تۇرعان رەسەيلىك اسكەري ءبولىم رەسەيدىڭ ىشىنە ورنالاسۋى كەرەك ەكەن. سول كەتىپ بارا جاتقان جولدا گەنوتسيد ۇيىمداستىرىپ كەتكەن دەگەن دەرەكتەر دە بار. اسكەري ءبولىمنىڭ باسشىسى ورىس بولعانىمەن، ساربازدارى ارمياندار بولعان ەكەن. قالاي دەسەك تە، كەشە عانا ءبىر وداقتىڭ قۇرامىندا بولعان ەلدەر اراسىنداعى مىناداي سۇمدىق وقيعانىڭ بولۋى ءالى كۇنگە دەيىن جۇمباق. قازىرگى كەزدە قوجالى اۋدانى بار. بىراق قازىرگى قايتارىلىپ بەرىپ جاتقان ايماقتاردىڭ اراسىندا بار شىعار. الايدا ءدال قوجالىنى ازەربايجانعا قايتاردى دەگەن اقپاراتتى ەستىمەدىم.
– رەسمي وكىلدەردەن بولەك، قاراپايىم تۇرعىندارمەن سويلەسۋگە مۇمكىندىك بولدى ما؟ ارمياندارعا، ارميانداردىڭ ارەكەتىنە قاتىستى ازەربايجانداردىڭ جەكە پىكىرى قانداي؟
– ءيا، رەسمي وكىلدەردەن باسقا جاي عانا قاراپايىم ازاماتتارمەن دە تىلدەستىك. ارينە، ارمياندار تۋرالى پىكىرلەرى جاعىمسىز. سول جەرگىلىكتى تۇرعىنداردان ەستىگەن ءبىر نارسە بار. ارميانداردا دا قىتايداعى سەكىلدى جاسىرىن زەرتحانا بار كورىنەدى. بۇل قانشالىقتى راس، ول جاعىن بىلمەدىم. بۇل زەرتحانا رەسەيدىڭ ارمەنيا جەرىندە اشىپ قويعان زەرتحاناسى ما، جوق ارميانداردىڭ ءوز زەرتحاناسى ما، بەلگىسىز. ايتەۋىر بىلگەنىم، مەديتسينالىق قۇپيا ءبىر مەكەمە سياقتى. مىنە، سول زەرتحانادا ادامداردى بولشەكتەپ، ورگاندارىن ساتادى دەگەن اڭگىمە بار. بۇل ارينە، ازەربايجان حالقىنىڭ اراسىنداعى اڭگىمە. كەيبىرى مۇنى دالەلدەنگەن دەرەك دەپ تە جاتتى. قانشالىقتى شىندىق ەكەنىن بىلە المادىم.
– تاۋلى قاراباققا قاتىستى سوعىس وتى تۇتانعان ساتتە تۇركيا تاراپى ءوز پىكىرىن اشىق ءبىلدىردى. تۇركيانىڭ پرەزيدەنتى تايىپ ەردوعان ازەربايجان ەلىن جان-جاقتى قولدايتىنىن مالىمدەدى. وكىنىشكە قاراي، تۇركى حالىقتارىنىڭ ىشىندە قازاقستان تاراپىنان باۋىرلاس حالىقتى قولداۋ تۋرالى اشىق مالىمدەمە جاسالا قويمادى. ءتىپتى، وسى سوعىسقا قاتىستى ارمەنيانى جاقتايتىن اقپارات تاراتقان وتاندىق باق تا بولدى. دەسەك تە، جالپى قازاق حالقى ازەربايجان باۋىرلارىن مورالدىق تۇرعىدان قاتتى قولدادى. رەسمي قولداماسا دا، الەۋمەتتىك جەلى پاراقشالارىندا قولداۋ تانىتتى. قاراپايىم حالىقتىڭ وسىنداي قولداۋىن باۋىرلارىمىز سەزىنىپ پە؟
– جالپى، ارمەنيا ودكب كەلىسىمىن بەتكە ۇستاپ، سول سوعىسقا رەسەيدىڭ ارالاسقانىن قالادى. بىراق سوعىس ازەرايجان جەرىندە بولىپ جاتقاندىقتان، رەسەي ارالاسا المايتىنىن ءبىلدىردى. اركىم ءار ءتۇرلى بولجام ايتىلۋدا. بىرەۋلەر رەسەي تۇركيادان قايمىقتى دەيدى. قالاي بولعاندا دا، سوعىس ارمياندار باسىپ العان ازەربايجاننىڭ جەرىندە ءوتتى. تۇركيانىڭ باۋىرلاس حالىققا كورسەتكەن ۇلكەن قولداۋىنا الەم كۋا بولعانى راس. الايدا باكۋگە بارعان ساپارىمىزدا بىزبەن سۇحباتتاس بولعان ازاماتتار قازاقستاندىقتاردىڭ قولداۋى ءۇشىن دە العىستارىن ءبىلدىرىپ جاتتى. دەسەك تە، ءبىزدىڭ ەلدەن رەسمي قولداۋ بىلدىرىلمەگەندىكتەن، ءبارىبىر ىشتەي قىسىلىپ وتىردىق تا. دەپۋتات مۇسابەكوۆتىڭ: «ءبىز نازارباەۆقا العىس ايتامىز. تمد قۇرىلاتىن شاقتا، ءبىزدىڭ دە دەلەگاتسيا بارعان ەدى. سول كەزدە ازەربايجانداردى كورگەن ارمياندار «بۇلار نەگە ءجۇر» دەپ شۋ شىعارعان. سوندا نازارباەۆتىڭ: «ازەربايجاندى مەن شاقىردىم» دەپ بارىنە مات قويعانى ءۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن ريزامىز. تاعى بىردە «قاراباق ازەربايجاندىكى. بۇعان الىپ قوسار اڭگىمە جوق»،- دەگەنى بار ەدى نازارباەۆتىڭ. وسى ەكى نارسەسى ءۇشىن نازارباەۆتى جاقسى كورەمىز جانە العىس بىلدىرەمىز»،- دەدى.
– ارميان ازەربايجان اراسىنداعى سوعىس بارىسىندا اقپارات بەتتەرىندە تۇركيا پرەزيدەنتى ەردوعاننىڭ تۇسپەگەنى ءمالىم. ەردوعاننىڭ ءاربىر مالىمدەمەلەرىنەن تۇتاس تۇركى الەمى ءبىر تۋدىڭ استىنا بىرىگەتىنى تۋرالى سارىن انىق بايقالعانى دا جاسىرىن ەمەس. قالاي ويلايسىز، تۇركىلەر تۇتاسىپ، ءبىر وداققا اينالۋى مۇمكىن بە؟ ەگەر مۇمكىن بولسا، تۇركىلەردى نە بىرىكتىرۋى مۇمكىن؟ بىرەۋلەر ايتقانداي ءدىن بە، جوق الدە ساياسي احۋال ما، بالكىم بويىمىزدى قۋالاي اققان قان با؟
– پانتيۋركيزم ماسەلەسى قازىرگى وزەكتى تاقىرىپتىڭ بىرىنە اينالعانى راس. رەسەيلىك ساياساتكەر جيرينوۆسكيدىڭ ەڭ باستى قاۋپى-وسى. جيرينوۆسكي ءار سوزىندە تۇركىلەر بىرىگىپ كەتەتىن بولدى دەپ قاقىلداپ ءجۇر. بالكىم، بەكەر دە ەمەس شىعار، كىم ءبىلسىن. دەسەك تە، تۇران مەملەكەتى بولىپ ءبىر ەلگە اينالماساق تا، ەڭ بولماسا ءار كەزدە ءبىر بىرىمىزگە كەز كەلگەن جاعدايدا قولداۋ كورسەتىپ، اراداعى ەكونوميكالىق، ساياسي بايلانىسىمىزدى نىعايتا بەرسەك ەكەن. ويتكەنى ءالى كۇنگە دەيىن ىرگەمىزدە وتىرعان قىرعىز، وزبەك باۋىرلارىمىزبەن ورتاق مامىلەگە كەلە الماي وتىرمىز. ال الىستاعى تۇركيا، ازەربايجانمەن ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىنداي بولىپ كەتەمىز دەۋ اقىلعا سىيىڭقىرامايتىن سياقتى. ورتا ازياداعى تۇركى حالقىنىڭ بىرىگۋ ماسەلەسى ءالى شەشىمىن تاپپاي كەلەدى. سوعان قاراعاندا تۇتاسىپ تۇران مەملەكەتىنە اينالۋ مەنىڭشە، قيىنداۋ سياقتى. ال اسكەري وداقتاستىققا كەلسەك، بۇل وتە دۇرىس يدەيا دەپ سانايمىن. بۇل رەتتە تۇركيادان ۇيرەنەرىمىز وتە كوپ ەكەنىن قاراباق سوعىسى كورسەتىپ بەردى. قۇرتاقانداي ارمەنيا قارۋدى قالاي جيناعانىن وسى سوعىستا كوردىك. تانكتىڭ نەشە ءتۇرى، قارۋ جاراقتىڭ تۇرلەرى قانشاما. الايدا وسى سوعىس ەندىگى جەردە تەمىر تەرسەك قارۋ جاراقتىڭ ەمەس، تەحنيكانىڭ وزىق تۇرىمەن سوعىسۋدىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. تۇرىكتىڭ «بايراقتارى» باياعى تانك، پۋلەمەتتىڭ زامانى كەتكەنىن ايقىنداپ بەرگەندەي. سوندىقتان ەندىگى تۇركى الەمىنىڭ ءوزارا بايلانىسى وسىنداي عىلىمي، اسكەري، ساياسي، ەكونوميكالىق تۇرعىدا نىعايۋى كەرەك دەپ سانايمىن.
– ۋاقىت ءبولىپ، سۇحباتتاسقانىڭىزعا مىڭ العىس!
سۇحباتتاسقان، مەرۋەرت حۋساينوۆا،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو ق.ەدىلحاننىڭ Facebook پاراقشاسىنان الىندى.
