كوپشىلىك «ەڭسەسى ەزىلگەن ادامعا» «قالىڭىز قالاي؟» دەگەن سۇراققا وتىرا قالىپ، «بار ماسەلەسىن ايتا كەتەتىن ادام» دەپ انىقتاما بەرىپ جاتادى. مەنىڭ اقپاراتتىق قوقىسپەن لاستاۋ نيەتىم جوق، بىراق ءبىزدىڭ جاعدايىمىز قالاي ەكەنىن تۇسىنگىم كەلەدى. راسىندا، ءبىزدىڭ جاعدايىمىز قالاي، نە بوپ جاتىر؟ مەنى وسى نارسە قاتتى قىزىقتىرادى. تاعى دا ءبىر وتە ماڭىزدى فاكتور بار. ول – كوڭىل-كۇي فاكتورى. ويتكەنى جاعدايدىڭ قالاي بولارى كوڭىل-كۇيگە تىكەلەي بايلانىستى.
تاۋەلسىزدىك جىلدارىندا ەلىمىز قايتا دۇنيەگە كەلگەندەي بولدى.
ادامدار مادەنيەتتەن الشاقتاپ، ايتەۋىر جان باعۋ ءۇشىن جاڭا قارىم-قاتىناس ءتۇرىن جاساپ الدى. ال پارا ءدال وسى تىرشىلىكتىڭ باستى شارتى بولدى. ونىڭ ۇستىنە، ونىڭ جان-جاقتى باسىپ كەتكەنى سونشالىق، ءبىز ونى قالاي ىستەۋگە بولاتىنىن جەتىك ءبىلىپ الدىق. كەز كەلگەن جەردە. پارانى تەك اقشا دەپ ويلاۋ – اقىماقتىق. ەگەر ءسىز تەك اقشا دەپ ويلاساڭىز، قاتتى قاتەلەسەسىز.
ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمىزدە «ءىس تىندىرۋ» ەتىستىگى بۇرىننان بار. ول ءوزىنىڭ باستاپقى ماعىناسىنان ايرىلىپ، ەندى مۇلدەم باسقاشا مانگە يە بولدى. ءبىرىنشى – بۇل جاي عانا الداۋ، تاعى دا الداۋ بوپ قالدى. ەكىنشىسى – ماسەلە شەشۋ. سونىمەن، ءبىزدىڭ ەلىمىز ۇزاق ۋاقىتتان بەرى «ۇرىلار الەمىنىڭ قاعيدالارىمەن» ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. بارلىق جەردە. بالاباقشادان ورىن الۋدان باستاپ، زيراتتان ورىن تاڭداۋعا دەيىن. بىزگە وسىنداي نۇسقاۋلاردى جۇكتەدى، ال ءبىز ولاردى قابىلداپ الدىق. مۇنسىز ەشتەڭە ىستەي المايسىز؟ قولىڭىزدان تۇك تە كەلمەيدى. ونسىز بالاڭىزدى مەكتەپكە دە بەرە المايسىز. ءبىز ءتىپتى «بەرۋ» تۋرالى ەمەس، ءبىرىنشى «رەتتەۋ» تۋرالى ايتامىز.
ناتيجەسىندە، جۇيە ءوز ەلىن قولدايتىن مادەنيەتتى، اقىلدى، ءبىلىمدى ادامدارعا ەمەس، ءبىر عانا «بولشەكتەۋ» ونەرىن جەتىك، شەبەر مەڭگەرگەن ەڭ ايلاكەر، قۋ، قاعيداسىز ارامزالارعا جاعداي جاسادى. قازىرگى كەزدە كەز كەلگەن ماسەلە «ونىڭ قۇنىنا» («اقشامەن شەشىلۋگە» - رەد.) كەلىپ تىرەلەتىن بولدى. سوندىقتان ءبىزدىڭ ساياسي دا، ينتەللەكتۋالدى دا، شىعارماشىلىق تا، عىلىمي دا ... ەليتامىز كوبىنە كوزدەرى جىلتىڭداپ تۇراتىن قان-ءسولسىز كەلبەتكە يە بوپ قالدى. شىنايىلارى از. وتە از. سەبەبى كۇماندى ەرەجەلەرمەن ءومىر سۇرەتىن ەلگە شىندىقتىڭ ەش قاجەتى جوق. ول وتىرىكپەن ءومىر سۇرۋگە ابدەن داعدىلانىپ العان، ونىڭ وتىرىككە ابدەن ەتى ۇيرەنگەن.
قازىر قۇر داۋرىقپا مادەنيەت، قۇر داۋرىقپا ءبىلىم، قۇر داۋرىقپا گازەت-جۋرنالدار، قۇر داۋرىقپا تەلەارنالار، قۇر داۋرىقپا راديو بار، كينو ونەرىندە دە قازىر تەك پوپسانى جاساپ ءجۇر... ماسەلەنىڭ ءبارى – بىزدىڭ الدانۋعا ابدەن ۇيرەنىپ قالعاندىعىمىزدا. ءومىردىڭ وسى سيپاتىن ءبىز شىندىق دەپ قابىلداپ الدىق. ەندى ءبىز وسى شىندىقتىڭ ارقاسىندا نەنىڭ وتىرىك، نەنىڭ شىن ەكەنىن بايقاماي دا قالاتىن بولدىق. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ شىنايى تاريحىمىز. ءبىز وسىنى قولدان جاساپ، قازىردە سوندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. ونىڭ بارلىق ءىرىپ-شىرىگەن نەگىزىن ءبىز ودان ءارى سۇيرەلەي بەرەمىز. ەلدىڭ جارتىسىن توبەدەگى “بولشەكتەگىشتەر” تالان-تاراجعا سالىپ، وففشورلارعا جاسىردى. ەكونوميست قانات بەرەنتاەۆتىڭ ايتۋىنشا: «سوڭعى 10 جىل ىشىندە قازاقستاننان زاڭسىز اكەتىلگەن كاپيتال شامامەن 300 ميلليارد دوللاردى قۇرادى». بۇل ءبارى ەمەس بولۋى دا مۇمكىن. ءبىر انىعى – يەلىك شەكاراسى بارلىق جەردە بەلگىلەنىپ، بوگەتتەر قويىلىپ، ولاردىڭ جانىندا قارۋلى كۇزەتشىلەر تۇر. تەك قانا قورىقتار مەن ورماندار عانا ەمەس، ءتىپتى تاۋلار دا بولشەكتەنىپ كەتكەن.
مۇنداي جاعدايدا ءبىزدى نە بىرىكتىرە الادى؟ مۇمكىن، ۇمىتسىزدىك پەن مادەني نەگىزدەرگە ورالۋ بولار؟ بىراق مۇنى شەشۋ ەندى مۇمكىن ەمەس. ماسەلەنىڭ اۋىرلاپ كەتكەنى سونداي، ونى شەشۋ مۇمكىن ەمەستەي كورىنەدى. ايتپاقشى، مەن زاتتاردى ءوز اتتارىمەن اتاۋدان دا جالىقتىم، ويتكەنى بۇل زاتتاردا سونداي ورەسكەل اتاۋلار بار! ارينە، باقشاعا بارىپ، گۇلدەردى جايباراقات سۋارۋعا بولار ەدى، بىراق ءسىز ولاردى ماڭگى سۋارا المايسىز.
مەن مۇنىڭ بارلىعىنا ۇتىمدى تۇسىندىرمە ىزدەپ جاتىرمىن. جاعداي تىم ۋشىعىپ كەتكەن، بۇل كەزدە تومەنگى توپتار ەشتەڭە ىستەي الماسا، ال جوعارعى توپتاعىلار ەشنارسە ىستەگىسى دە كەلمەيدى. تومەنگى توپتار شىنىمەن ەشنارسەنى تۇسىنبەۋى مۇمكىن، ال جوعارعى توپتاعىلار نە قالايتىنىن ولار وزدەرى دە تۇسىنە المايتىنداي. سوندىقتان تەمپەرامەنتپەن پىكىر تالاستىرۋدىڭ قاجەتى جوق. سالقىن اقىل – ميمەن ويلاۋ كەرەك. قازىر بولىپ جاتقان نارسە پىكىر تالاسۋ ەمەس. ءبىز تەك شۋىلداپ ءجۇرمىز. شۋ بايلانىستىڭ تۇرىنە اينالدى. اقىلدى ادامدار شۋلاي المايدى. سوندىقتان ولار توبە كورسەتپەيدى. ءبىزدىڭ ۇشا المايتىنىمىز انىق، ويتكەنى ءبىز جورعالاپ ۇيرەنگەنبىز. كەيدە وتە تەز. ءبىز جاڭا شىندىق تاۋىپ الدىق: الەمدەگى بىردە-ءبىر بۇركىت يت تىرشىلىك ەتەتىن جەردە جورعالاي المايدى. وسىنىڭ بارىنەن ىڭعايلى ەكەنىن ءتۇسىنىپ، وسىعان ءبىز ءوز ءوزىمىزدى كوندىردىك. ناتيجەسىندە ءبىز سۇپ-سۇر الەمگە تاپ بولدىق. ال بۇركىتتەر... بۇركىتتەر سامعاي بەرسىن. ءبىز ولارعا قارامايمىز. ال، ولار دا تيىسىنشە ءبىزدى ويلاپ باس قاتىرمايدى.
بىراق بايىپتاپ قاراساق: ءبىز ادەمى ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىك العان ەدىك. بىراق ءبىز ونى ۇيقىمەن وتكىزدىك. ءبىز ەشقانداي جەتىستىككە جەتە المادىق. ەگەر وسى وتىز جىلعا جۋىق ۋاقىتتى العاشقى مۇمكىندىك دەپ ساناساق، وندا ءبىزدىڭ ارەكەتىمىزدىڭ ءساتسىز بولعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك. سوراقىسى – ونىڭ كۇلى كوككە ءۇشتى. ءبارى تۇگەل جويىلعان جوق دەگەن ءبىر ءۇمىت ءالى دە بار، سوندىقتان مەن كۇن سايىن تانىس جۇزدەرگە قاراپ وتىرىپ، مەن سول باياعى ريتوريكالىق سۇراقتى قويامىن: “قالىڭىز قالاي؟” بىراق مەنى ءالى دە كوبىرەك قىزىقتىراتىنى: «كوڭىل-كۇيىڭىز قالاي؟»
كينورەجيسسەر، جازۋشى ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ Instagram پاراقشاسىنداعى «يز تسيكلا «رازمىشليزمى» («وي قوزعاۋ» توپتاماسىنان – رەد.) اتتى جازباسىنان.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى
ورىس تىلىنەن اۋدارىپ، دايىنداعان ايجان پەردەبەكقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
