Kópshilik «eńsesi ezilgen adamǵa» «Qalyńyz qalaı?» degen suraqqa otyra qalyp, «bar máselesin aıta ketetin adam» dep anyqtama berip jatady. Meniń aqparattyq qoqyspen lastaý nıetim joq, biraq bizdiń jaǵdaıymyz qalaı ekenin túsingim keledi. Rasynda, bizdiń jaǵdaıymyz qalaı, ne bop jatyr? Meni osy nárse qatty qyzyqtyrady. Taǵy da bir óte mańyzdy faktor bar. Ol – kóńil-kúı faktory. Óıtkeni jaǵdaıdyń qalaı bolary kóńil-kúıge tikeleı baılanysty.
Táýelsizdik jyldarynda elimiz qaıta dúnıege kelgendeı boldy.
Adamdar mádenıetten alshaqtap, áıteýir jan baǵý úshin jańa qarym-qatynas túrin jasap aldy. Al para dál osy tirshiliktiń basty sharty boldy. Onyń ústine, onyń jan-jaqty basyp ketkeni sonshalyq, biz ony qalaı isteýge bolatynyn jetik bilip aldyq. Kez kelgen jerde. Parany tek aqsha dep oılaý – aqymaqtyq. Eger siz tek aqsha dep oılasańyz, qatty qatelesesiz.
Bizdiń kúndelikti tirshiligimizde «is tyndyrý» etistigi burynnan bar. Ol óziniń bastapqy maǵynasynan aırylyp, endi múldem basqasha mánge ıe boldy. Birinshi – bul jaı ǵana aldaý, taǵy da aldaý bop qaldy. Ekinshisi – másele sheshý. Sonymen, bizdiń elimiz uzaq ýaqyttan beri «urylar áleminiń qaǵıdalarymen» ómir súrip keledi. Barlyq jerde. Balabaqshadan oryn alýdan bastap, zırattan oryn tańdaýǵa deıin. Bizge osyndaı nusqaýlardy júktedi, al biz olardy qabyldap aldyq. Munsyz eshteńe isteı almaısyz? Qolyńyzdan túk te kelmeıdi. Onsyz balańyzdy mektepke de bere almaısyz. Biz tipti «berý» týraly emes, birinshi «retteý» týraly aıtamyz.
Nátıjesinde, júıe óz elin qoldaıtyn mádenıetti, aqyldy, bilimdi adamdarǵa emes, bir ǵana «bólshekteý» ónerin jetik, sheber meńgergen eń aılaker, qý, qaǵıdasyz aramzalarǵa jaǵdaı jasady. Qazirgi kezde kez kelgen másele «onyń qunyna» («aqshamen sheshilýge» - red.) kelip tireletin boldy. Sondyqtan bizdiń saıası da, ıntellektýaldy da, shyǵarmashylyq ta, ǵylymı da ... elıtamyz kóbine kózderi jyltyńdap turatyn qan-sólsiz kelbetke ıe bop qaldy. Shynaıylary az. Óte az. Sebebi kúmándi erejelermen ómir súretin elge shyndyqtyń esh qajeti joq. Ol ótirikpen ómir súrýge ábden daǵdylanyp alǵan, onyń ótirikke ábden eti úırengen.
Qazir qur daýryqpa mádenıet, qur daýryqpa bilim, qur daýryqpa gazet-jýrnaldar, qur daýryqpa telearnalar, qur daýryqpa radıo bar, kıno ónerinde de qazir tek popsany jasap júr... Máseleniń bári – bizdiń aldanýǵa ábden úırenip qalǵandyǵymyzda. Ómirdiń osy sıpatyn biz shyndyq dep qabyldap aldyq. Endi biz osy shyndyqtyń arqasynda neniń ótirik, neniń shyn ekenin baıqamaı da qalatyn boldyq. Munyń bári bizdiń shynaıy tarıhymyz. Biz osyny qoldan jasap, qazirde sonda ómir súrip jatyrmyz. Onyń barlyq irip-shirigen negizin biz odan ári súıreleı beremiz. Eldiń jartysyn tóbedegi “bólshektegishter” talan-tarajǵa salyp, offshorlarǵa jasyrdy. Ekonomıst Qanat Berentaevtyń aıtýynsha: «Sońǵy 10 jyl ishinde Qazaqstannan zańsyz áketilgen kapıtal shamamen 300 mıllıard dollardy qurady». Bul bári emes bolýy da múmkin. Bir anyǵy – ıelik shekarasy barlyq jerde belgilenip, bógetter qoıylyp, olardyń janynda qarýly kúzetshiler tur. Tek qana qoryqtar men ormandar ǵana emes, tipti taýlar da bólshektenip ketken.
Mundaı jaǵdaıda bizdi ne biriktire alady? Múmkin, úmitsizdik pen mádenı negizderge oralý bolar? Biraq muny sheshý endi múmkin emes. Máseleniń aýyrlap ketkeni sondaı, ony sheshý múmkin emesteı kórinedi. Aıtpaqshy, men zattardy óz attarymen ataýdan da jalyqtym, óıtkeni bul zattarda sondaı óreskel ataýlar bar! Árıne, baqshaǵa baryp, gúlderdi jaıbaraqat sýarýǵa bolar edi, biraq siz olardy máńgi sýara almaısyz.
Men munyń barlyǵyna utymdy túsindirme izdep jatyrmyn. Jaǵdaı tym ýshyǵyp ketken, bul kezde tómengi toptar eshteńe isteı almasa, al joǵarǵy toptaǵylar eshnárse istegisi de kelmeıdi. Tómengi toptar shynymen eshnárseni túsinbeýi múmkin, al joǵarǵy toptaǵylar ne qalaıtynyn olar ózderi de túsine almaıtyndaı. Sondyqtan temperamentpen pikir talastyrýdyń qajeti joq. Salqyn aqyl – mımen oılaý kerek. Qazir bolyp jatqan nárse pikir talasý emes. Biz tek shýyldap júrmiz. Shý baılanystyń túrine aınaldy. Aqyldy adamdar shýlaı almaıdy. Sondyqtan olar tóbe kórsetpeıdi. Bizdiń usha almaıtynymyz anyq, óıtkeni biz jorǵalap úırengenbiz. Keıde óte tez. Biz jańa shyndyq taýyp aldyq: álemdegi birde-bir búrkit ıt tirshilik etetin jerde jorǵalaı almaıdy. Osynyń bárinen yńǵaıly ekenin túsinip, osyǵan biz óz ózimizdi kóndirdik. Nátıjesinde biz sup-sur álemge tap boldyq. Al búrkitter... Búrkitter samǵaı bersin. Biz olarǵa qaramaımyz. Al, olar da tıisinshe bizdi oılap bas qatyrmaıdy.
Biraq baıyptap qarasaq: biz ádemi ómir súrýge múmkindik alǵan edik. Biraq biz ony uıqymen ótkizdik. Biz eshqandaı jetistikke jete almadyq. Eger osy otyz jylǵa jýyq ýaqytty alǵashqy múmkindik dep sanasaq, onda bizdiń áreketimizdiń sátsiz bolǵanyn moıyndaýymyz kerek. Soraqysy – onyń kúli kókke ushti. Bári túgel joıylǵan joq degen bir úmit áli de bar, sondyqtan men kún saıyn tanys júzderge qarap otyryp, men sol baıaǵy rıtorıkalyq suraqty qoıamyn: “Qalyńyz qalaı?” Biraq meni áli de kóbirek qyzyqtyratyny: «Kóńil-kúıińiz qalaı?»
Kınorejısser, jazýshy Ermek Tursynovtyń Instagram paraqshasyndaǵy «Iz ıkla «Razmyshlızmy» («Oı qozǵaý» toptamasynan – red.) atty jazbasynan.
Foto ashyq derekkózden alyndy
Orys tilinen aýdaryp, daıyndaǵan Aıjan PERDEBEKQYZY
«Adyrna» ulttyq portaly
