كىتاپ - ادام جانىنىڭ رۋحاني ازىعى، ءبىلىمنىڭ قاينار بۇلاعى. كەلەشەكتىڭ باقىتى مەن قۇدىرەتتى كۇشى جولىندا ادامزات جاراتقان كۇللى كەرەمەتتەردىڭ ۇلىسى دا - كىتاپ. كىتاپ جازۋ مەن باسىپ شىعارۋ - ەڭ كۇردەلى جۇمىستاردىڭ ءبىرى. كىتاپ ۇلكەن ەڭبەك ارقىلى جاسالادى. كىتاپ باسۋ ءىسى - قولجازبانى دايىن كىتاپ ەتىپ شىعاراتىن پوليگرافيالىق ءوندىرىس پروتسەستەر.
ەجەلگى زاماندا مىسىر مەن شىعىس ەلدەرىندە، گرەتسيا مەن ريمدە كىتاپ قىش تاقتالارعا بالشىقتان ارنايى تاقتايشالار قۇيىلا وتىرىپ، ۇشكىر قالامشالارمەن جازىلدى. كەپتىرىلىپ جانە ارنايى پەشتەردە كۇيدىرىلىپ، بەلگىلى ءبىر رەتپەن تەكشەلەنىپ جينالدى. وسىلايشا، قىش كىتاپتار دۇنيەگە كەلدى. كىتاپ تاس بەتىنە دە قاشالىپ جازىلدى. قىش كىتاپتاردان كەيىن جانە سول ەجەلگى مىسىردا جازۋعا “پاپيرۋس” قولدانىلا باستادى. كىتاپ “پاپيرۋس” دەپ اتالاتىن سۋ وسىمدىگىنەن دايىندالعان ماتەريالعا جازىلىپ، جۇمىر تاياقشالارعا شيىرشىقتاپ ورالادى. ءسويتىپ، وراما كىتاپتار كەلىپ شىقتى. ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 2 عاسىردا كىشى ازياداعى پەرگام پاتشالىعىنىڭ شەبەرلەرى جانۋارلار تەرىسىنەن جازۋ جازاتىن جاڭا ماتەريال ازىرلەدى. جاڭا ماتەريال پاتشالىقتىڭ اتىمەن “پەرگامەنت” دەپ اتالادى. سونان سوڭ پەرگامەنتكە، ياعني، جارعاق تەرىگە جازىلعان كىتاپتار شىقتى. ولار العاشىندا جۇمىر تاياقشالارعا ورالىپ، ورتا عاسىرلاردا داپتەرشەلەپ بۇكتەلەتىن بولدى. داپتەرشەلەر ءبىر-بىرىنە قاتتالا تىگىلىپ، شۇبەرەك نەمەسە تەرىمەن تىستالعان اعاش مۇقابالارمەن قاپتالدى. سونىمەن، ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 1 عاسىرىنان باستاپ قازىرگىدەي تۇپتەلگەن پاراقتى كىتاپتار شىعا باستادى. ءبىزدىڭ زامانىمىزدىڭ 2 عاسىرىندا تۇڭعىش رەت قىتاي ەلىندە قاعاز جاسالدى. وسىعان وراي ورتا عاسىرلاردا قولجازبا كىتاپ ونەرى قاۋىرت وركەندەدى. كىتاپ ءىشى ادەمى سۋرەتتەرمەن كوركەمدەلىپ، مۇقابالارى التىن، كۇمىس جانە باسقا باعالى مەتالدارمەن اشەكەيلەندى. مۇنداي قولجازبا كىتاپتاردىڭ سانى وتە از، باعاسى اسا قىمبات بولدى. سوندىقتان كىتاپتى كوشىرۋ مەن كوبەيتۋدىڭ باسقا جولدارى قاراستىرىلدى. بۇل ءتاسىل بويىنشا كىتاپ ارىپتەرى ارنايى وڭدەلگەن اعاش تاقتايدىڭ بەتىنە تەرىسىنەن جاسالدى. سونىمەن قاتار جازۋ اينالاسىنداعى اق جەرلەر وتكىر قۇرالمەن ويىلدى. تاقتاي بەتىندەگى جازۋ بەدەرىنە بوياۋ جاعىلىپ، ۇستىنە پەرگامەنت نە قاعاز باسىلدى. ونداعى جازۋدىڭ وڭ كوشىرمەسى الىندى. كىتاپ سۋرەتتەرى دە سولاي كوشىرىلدى. 704 – 751 جىلدار ارالىعىندا كورەيادا 12 تاقتايدان وسىلاي باسىلىپ شىققان كىتاپ ەڭ العاشقى باسپا كىتابى دەپ ەسەپتەلەدى. تاقتاي بەتىنە كىتاپتىڭ ونداعان مىڭ ءارپىن بەدەرلەپ شىعۋ وڭاي بولمادى. سول سەبەپتى، كىتاپ باسۋدىڭ باسقا ءادىسى ىزدەستىرىلدى. ءادىستى 11 عاسىردا قىتاي ونەرپازى بي شەن، 15 عاسىردا نەمىس شەبەرى يوگانن گۋتەنبەرگ ويلاپ تاپتى. ءاربىر ءارىپتى مەتالدان بولەك - بولەك قۇيىپ الىپ، كىتاپ بەتىن سول ارىپتەردەن تەرىپ قۇراستىردى. بەتىنە بوياۋ جاعىلىپ جانە قاعاز باسىلىپ، كوشىرمەسى الىندى. بۇل ونەرتابىس كىتاپ باسىپ شىعارۋ ءىسىن قاۋىرت وركەندەتتى. كىتاپ باسۋ ءۇردىسى كەيىن دە توقتاۋسىز جەتىلە بەردى. كىتاپ ءارپى جاي قولمەن ەمەس، اۆتوماتتى ماشينالارمەن تەرىلدى. سۋرەتتەرىن ماشينالار ازىرلەدى. كىتاپقا ەنەتىن بارشا ماتەريالداردان باسپا ۇلگىلەرى جاسالدى. قۋاتتى ماشينالار ساعاتىنا 4- 5 مىڭ دانا كوشىرمە باسىپ شىعاردى. كىتاپ بەتتەرى باسىلعان قاعازداردى توپتاۋ، بۇكتەۋ، تۇپتەۋ، كەسۋ مۇقابامەن قاپتاۋ سياقتى جۇمىستاردىن دا ماشينالار اتقاراتىن بولدى.
قازىرگى كىتاپ باسىپ شىعارۋ ءىسى بۇرىنعى كەزدەردەن قاراعاندا جاڭا تەحنولوگيالىق جاڭا زامان بولعاندىقتان وتە ءتيىمدى. كىتاپ باسپاعا كوركەم ءماتىندى باسپاعا دايىنداۋ، ديزايندى ازىرلەۋ، باسپا ونىمدىلىگى جانە ونى تاراتۋ جۇمىستارى كىرىپ، كىتاپ وقىرماندارىنا جەتۋدە.
ناعيما ساحان،
“تۇران” ۋنيۆەرسيتەتى
پايدالانىلعان ادەبيەتتەر
- بارەنباۋم ي. ە. يستوريا كنيگي. م.، 1984
- يوگانن گۋتەنبەرگ ي ناچالو كنيگوپەچاتانيا ۆ ەۆروپە : وپىت نوۆوگو پروچتەنيا ماتەريالا / ن. ۆ. ۆاربانەتس. - م. : كنيگا، 1980. - 304 س.
- https://kk.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF
- https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D1%87%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5
