Kitap - adam janynyń rýhanı azyǵy, bilimniń qaınar bulaǵy. Keleshektiń baqyty men qudiretti kúshi jolynda adamzat jaratqan kúlli keremetterdiń ulysy da - kitap. Kitap jazý men basyp shyǵarý - eń kúrdeli jumystardyń biri. Kitap úlken eńbek arqyly jasalady. Kitap basý isi - qoljazbany daıyn kitap etip shyǵaratyn polıgrafııalyq óndiris proester.
Ejelgi zamanda Mysyr men Shyǵys elderinde, Greııa men Rımde kitap qysh taqtalarǵa balshyqtan arnaıy taqtaıshalar quıyla otyryp, úshkir qalamshalarmen jazyldy. Keptirilip jáne arnaıy peshterde kúıdirilip, belgili bir retpen tekshelenip jınaldy. Osylaısha, qysh kitaptar dúnıege keldi. Kitap tas betine de qashalyp jazyldy. Qysh kitaptardan keıin jáne sol ejelgi Mysyrda jazýǵa “papırýs” qoldanyla bastady. Kitap “papırýs” dep atalatyn sý ósimdiginen daıyndalǵan materıalǵa jazylyp, jumyr taıaqshalarǵa shıyrshyqtap oralady. Sóıtip, orama kitaptar kelip shyqty. Bizdiń zamanymyzǵa deıingi 2 ǵasyrda Kishi Azııadaǵy Pergam patshalyǵynyń sheberleri janýarlar terisinen jazý jazatyn jańa materıal ázirledi. Jańa materıal patshalyqtyń atymen “pergament” dep atalady. Sonan soń pergamentke, ıaǵnı, jarǵaq terige jazylǵan kitaptar shyqty. Olar alǵashynda jumyr taıaqshalarǵa oralyp, orta ǵasyrlarda dáptershelep búkteletin boldy. Dáptersheler bir-birine qattala tigilip, shúberek nemese terimen tystalǵan aǵash muqabalarmen qaptaldy. Sonymen, bizdiń zamanymyzdyń 1 ǵasyrynan bastap qazirgideı túptelgen paraqty kitaptar shyǵa bastady. Bizdiń zamanymyzdyń 2 ǵasyrynda tuńǵysh ret Qytaı elinde qaǵaz jasaldy. Osyǵan oraı orta ǵasyrlarda qoljazba kitap óneri qaýyrt órkendedi. Kitap ishi ádemi sýrettermen kórkemdelip, muqabalary altyn, kúmis jáne basqa baǵaly metaldarmen áshekeılendi. Mundaı qoljazba kitaptardyń sany óte az, baǵasy asa qymbat boldy. Sondyqtan kitapty kóshirý men kóbeıtýdiń basqa joldary qarastyryldy. Bul tásil boıynsha kitap áripteri arnaıy óńdelgen aǵash taqtaıdyń betine terisinen jasaldy. Sonymen qatar jazý aınalasyndaǵy aq jerler ótkir quralmen oıyldy. Taqtaı betindegi jazý bederine boıaý jaǵylyp, ústine pergament ne qaǵaz basyldy. Ondaǵy jazýdyń oń kóshirmesi alyndy. Kitap sýretteri de solaı kóshirildi. 704 – 751 jyldar aralyǵynda Kóreıada 12 taqtaıdan osylaı basylyp shyqqan kitap eń alǵashqy baspa kitaby dep esepteledi. Taqtaı betine kitaptyń ondaǵan myń árpin bederlep shyǵý ońaı bolmady. Sol sebepti, kitap basýdyń basqa ádisi izdestirildi. Ádisti 11 ǵasyrda qytaı ónerpazy Bı Shen, 15 ǵasyrda nemis sheberi Iogann Gýtenberg oılap tapty. Árbir áripti metaldan bólek - bólek quıyp alyp, kitap betin sol áripterden terip qurastyrdy. Betine boıaý jaǵylyp jáne qaǵaz basylyp, kóshirmesi alyndy. Bul ónertabys kitap basyp shyǵarý isin qaýyrt órkendetti. Kitap basý úrdisi keıin de toqtaýsyz jetile berdi. Kitap árpi jaı qolmen emes, avtomatty mashınalarmen terildi. Sýretterin mashınalar ázirledi. Kitapqa enetin barsha materıaldardan baspa úlgileri jasaldy. Qýatty mashınalar saǵatyna 4- 5 myń dana kóshirme basyp shyǵardy. Kitap betteri basylǵan qaǵazdardy toptaý, búkteý, túpteý, kesý muqabamen qaptaý sııaqty jumystardyn da mashınalar atqaratyn boldy.
Qazirgi kitap basyp shyǵarý isi burynǵy kezderden qaraǵanda jańa tehnologııalyq jańa zaman bolǵandyqtan óte tıimdi. Kitap baspaǵa kórkem mátindi baspaǵa daıyndaý, dızaındy ázirleý, baspa ónimdiligi jáne ony taratý jumystary kirip, kitap oqyrmandaryna jetýde.
Naǵıma Sahan,
“Turan” ýnıversıteti
Paıdalanylǵan ádebıetter
- Barenbaým I. E. Istorııa knıgı. M., 1984
- Iogann Gýtenberg ı nachalo knıgopechatanııa v Evrope : opyt novogo prochtenııa materıala / N. V. Varbane. - M. : Knıga, 1980. - 304 s.
- https://kk.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%96%D1%82%D0%B0%D0%BF
- https://ru.m.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D1%87%D0%B0%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5
