قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتى 2020 جىلعى 30 قىركۇيەك كۇنى ونلاين رەجىمدە «قازاق ءتىلىن ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالدىرۋدىڭ ءتيىمدى جولدارى» تاقىرىبىندا سەمينار-كەڭەس وتكىزدى، دەپ حابارلايدى «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
مەملەكەت باسشىسى 2019 جىلعى 2 قىركۇيەكتەگى «سىندارلى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا ازاماتتاردىڭ بارلىق سىندارلى ءوتىنىش-تىلەكتەرىن جەدەل ءارى ءتيىمدى قاراستىراتىن «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسىن ىسكە اسىرۋ جونىندە مىندەت قويعان بولاتىن. پرەزيدەنت بۇدان ءارى: «قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى ءرولى كۇشەيىپ، ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالاتىن كەزەڭى كەلەدى دەپ ەسەپتەيمىن»،– دەپ اتاپ كورسەتتى.
جوعارىداعى ەكى باعىت اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان سەمينار-كەڭەس پرەزيدەنتتىڭ «انا ءتىلى» گازەتىنە بەرگەن ارنايى سۇقباتىنان تۋىندايتىن «قازاق ءتىلىن جاقسى بىلەتىن وزگە ۇلت وكىلدەرىن قولداۋ» تۋرالى تاپسىرماسىن جۇزەگە اسىرۋ مەن قازاق ءتىلىن ەلدەگى ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالدىرۋ باعىتىنداعى ۇسىنىستاردى تالقىلاۋ، شەشۋ جولدارىن ايقىنداۋدى الدىنا ماقسات ەتىپ قويعان بولاتىن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى ءتىل ساياساتى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ادىلبەك قابا بۇل حاقىندا: «اڭگىمەمىزدىڭ نەگىزگى وزەگى – مەملەكەت باسشىسىنىڭ جوعارىدا اتالعان يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ ءجايى بولماق. ءتىل تاعدىرىن وتىز جىل بويى تالماستان ايتىپ كەلەمىز. ەگەر وسى باعىتپەن جۇرە بەرسەك، ەلۋ، نە ءجۇز جىل ءوتۋى مۇمكىن، بىراق ءبارىبىر زاڭدارىمىزدى مەملەكەتتىك تىلدە جازبايمىز. سوندا كىمگە قارايلاپ ءجۇرمىز؟ بۇگىنگى بۇلدىرشىندەرىمىزدىڭ قولىندا باسقا ءتىلدى كونتەنت جۇرگەنىنە كىمدى ايىپتاۋعا بولادى. ولار ەرتەڭ كىم بولىپ وسەدى. بۇل – ۇلت قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى. رەسمي تۇردە ءىس-قاعازدار مەن جينالىستار مەملەكەتتىك تىلگە كوشكەن. ەسەپ بويىنشا سولاي. ەگەر سولاي بولسا، اۋدارما نە ىستەپ ءجۇر؟ ياعني قۇجاتتاردىڭ ءبارى اۋەلى ورىسشا دايىندالادى دا، سوڭىنان قازاق ءتىلى جۇگىرىپ جۇرەدى دەگەن ءسوز. مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالدىرۋ – تەك قازاقتاردىڭ عانا ماسەلەسى ەمەس، ەلىمىزدىڭ ءار ازاماتىنىڭ اتسالىساتىن مارتەبەسى», – دەپ اتاپ كورسەتتى.
ونلاين باس قوسۋ قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانسەيىت تۇيمەباەۆتىڭ كىرىسپە سوزىمەن باستالدى.
العاشقى بولىپ ءسوز العان پاۆلودار وبلىستىق ەۆرەي ەتنو-مادەني بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى تاتيانا سليۆينسكايا ەل تۇرعىندارىنىڭ جەتپىس پايىزدان استامى مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت وكىلدەرى، سول كوپشىلىك ازشىلىققا ۇلگى بولسا دەگەن وي ايتتى.
«ۆاترا» ۋكراين مادەني ورتالىعىنىڭ توراعاسى تاراس چەرنەگا «حالىقتى بىرىكتىرەتىن – بىرلىك پەن ورتاق جالپى قۇندىلىقتار. سونىڭ ەڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى – مەملەكەتتىك ءتىل»- دەدى.
«KAZAKH INVEST»ۇك» اق ءباسپاسوز حاتشىسى نيكولاي ءپۋتيليننىڭ ءسوزى مىڭداعان قازاقستاندىق جاستاردىڭ جۇرەك تولعانىسىن جەتكىزگەندەي بولدى: «مەن ءۇشىن قازاق ءتىلى – جاي عانا ءتىل ەمەس. مەن ءۇشىن بۇل – ومىرگە جول اشقان بايلىعىم. جيىرما ءتورت جاسىمدا بىرنەشە تەلەارنالاردا، سونىڭ ىشىندە رەسپۋبليكالىق تەلەارنالاردا، مەملەكەتتىك ورگانداردا جۇمىس ىستەۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدىم. قازىر مەن ۇلتتىق كومپانيانىڭ ءباسپاسوز حاتشىسىمىن. مۇنىڭ ءبارى قازاق ءتىلىن ءبىلۋدىڭ ارقاسىندا.
ءبىر ۇلتتىڭ ءتىلى بۇزىلسا، سول ۇلتتىڭ رۋحى مەن ادەت-عۇرپى بۇزىلادى.
ەگەر ءبىر ۇلتتىڭ رۋحى مەن ادەت-عۇرپى بۇزىلسا، ادىلەت جانە اقيقات جوعالىپ، جالپى حالىق جويىلۋى مۇمكىن. قىسقاسى، ءبىر ۇلتتىڭ ءتىلى بۇزىلسا، سول ۇلتتىڭ كەلەشەگى بولماۋى دا مۇمكىن. مۇنداي جاعداي تۋىنداۋدان بۇرىن قاتەردىڭ الدىن الۋ وتە ماڭىزدى. ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى بۇل ءسوزدىڭ ماڭىزدىلىعىن، تەرەڭدىگىن ءتۇسىنىپ، سوزدەن ناقتى ىسكە، ياعني ءتىلدى ۇيرەنۋگە كوشسە. عۇمىر بايگەسىندە ءبىزدىڭ قازاق ءتىلى ءوز بايگەسىن الار!»
«احىسكا» تۇرىك ەتنو-مادەني ورتالىعىنىڭ توراعاسى اسكەر پيريەۆ مىناداي جان تەبىرەنتەرلىك وقيعانى ايتىپ بەردى، ىسكەر بايلانىس ورناتۋعا كەلگەن ەۋروپالىق ءبىر ازامات قازاق ءتىلىن بىلمەي تۇرعان كاسىپكەرمەن جۇمىستاس بولۋدان باس تارتىپتى. سەبەبىن سۇراسا، تۋعان ەلىن قادىرلەمەيتىن ادام ەشنارسەنىڭ قادىرىن ۇعا المايدى، قاسيەتسىز ادامدارمەن كاسىپ قۇرۋ قاۋىپتى دەگەن ەكەن.
اسكەر ءسوزىن: «قازاقتىڭ باۋىرساعى ءتاتتى، تابيعاتى سايا، اۋاسى شيپا، تاعامى ءدامدى بولعاندا، ءتىلى نەگە ءتاتتى بولمايدى؟!» – دەپ اياقتادى.
الماتىلىق جاس جىگىت ەۆگەني دەميدەنكونىڭ پىكىرىنشە، ءتىل ۇيرەتۋ باعىتىندا اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا ەشقانداي شەك جوق، بىراق جاستار اراسىنداعى ناسيحاتى جەتكىلىكسىز. ءتىلدى قاداعالايتىن قۇزىرلى ورىندار قۇرىپ، تالاپتى كۇشەيتۋ جونىندە پىكىرلەر ايتىلدى.
كەزدەسۋ سوڭىندا ناقتى ۇسىنىستار مەن پىكىرلەر ەسكەرىلىپ، رەسپۋبليكا جۇرتشىلىعىنا ۇندەۋ جاريالاندى. سونداي-اق ەتنوس وكىلدەرى پرەزيدەنتتىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇلتارالىق قاتىناس تىلىنە اينالدىرۋ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا ءتىل كوميتەتى قاسىنان قۇرىلعان «ءتىل قورعاندارى» ونلاين توبىنا قوسىلىپ، قازاق ءتىلىنىڭ بەدەلىن ارتتىرىپ، مارتەبەسىن كوتەرۋگە قاتىسۋعا نيەت ءبىلدىردى.
ۇندەۋدىڭ تولىق ءماتىنىن جاريالاپ وتىرمىز.
ءۇ ن د ە ۋ
ءبىز ەتنومادەني بىرلەستىك باسشىلارى!
- ءتىل ساياساتىن جۇزەگە اسىراتىن 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماعا قازاق ءتىلىنىڭ قولدانىسىن مىندەتتەۋ نورماتيۆتەرىن بەكىتەتىن «مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى» زاڭ قابىلداۋعا; قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتىل تۋرالى زاڭىنداعى «مەملەكەتتiك تiلدi مەڭگەرۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتىنىڭ پارىزى» - دەگەن 4-باپتى، «مەملەكەتتiك تiلدi مەڭگەرۋ – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءاربiر ازاماتىنىڭ مىندەتى» دەپ اۋىستىرۋعا قاجەتتى شارالاردى ەنگىزۋ;
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى كەز كەلگەن نورماتيۆتىك قۇجات، زاڭ ءماتىنىن الدىمەن مەملەكەتتىك تىلدە ازىرلەۋدى ۇيىمداستىراتىن قاناتقاقتى (پيلوتنىي) جوبانى ىسكە قوسۋ;
- قازاق ءتىلىن مەڭگەرۋ دەڭگەيىن باعالاۋدىڭ قازتەست جۇيەسىن قوعامنىڭ ءارتۇرلى سالاسىندا جۇمىسقا ورنالاسۋ، قىزمەتكە تۇرۋ بارىسىندا ىرىكتەۋ ەرەجەلەرىنە مىندەتتى ەنگىزۋدىڭ نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازاسىن ازىرلەپ، قۇزىرەتتى مەكەمەلەرمەن كەلىسۋدى ۇيىمداستىرۋ;
- «قازاق ءتىلى»، «قازاقستان تاريحى» سياقتى وقۋ پاندەرىنىڭ مازمۇنىنا قازاق ءتىلىنىڭ ەتنوسارالىق قاتىناس ءتىلى قىزمەتى، ونىڭ سول مارتەبەدە قالىپتاسۋ تاريحىنا قاتىستى جۇيەلى اقپاراتتاردى ەنگىزۋ شارالارىن قولعا الۋ;
- سىرتتان كەلگەن ميگرانتتاردىڭ تىلدىك جانە مادەني بەيىمدەلۋى ءۇشىن مەملەكەتتىك ءتىلدى قاراپايىم دەڭگەيدە ءبىلۋىن مىندەتتەۋدى، سەرتيفيكاتتاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن نورماتيۆتىك بازا ازىرلەۋ.
- قازاقتىلدى بيزنەس-كوممۋنيكاتسيا الاڭدارىن كەڭەيتۋگە جانە قۇرالدارىن جەتىلدىرۋگە باسىمدىق بەرۋ;
- مەملەكەتتىك ەمەس كومپانيا، جەكە مەنشىك مەكەمەلەر مەن قارجى، بانك سالاسىنىڭ ۇيىم قىزمەتكەرلەرىن مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە ىنتالاندىراتىن نورماتيۆتەر ازىرلەۋ جانە شارالار جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋ;
- مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ الەۋمەتتىك ءيميدجىن ارتتىرۋ ماقساتىندا جاستار اراسىندا قازاقشا سويلەۋگە شاقىراتىن پىكىر الاڭدارىن، ءتۇرلى اكتسيالار، لاتىنگرافيكالى ءالىپبيدى ەنگىزۋگە بايلانىستى ستريت-ارت بايقاۋلارىن وتكىزۋگە قولداۋ كورسەتۋ.
