ماڭايىنا جالاقورلىقپەن اتى شىققان سەرىكجان ءبياشيدىڭ (قۇجاتىندا وسىلاي) سوڭعى كۇندەرى ءوزىنىڭ يۋتۋب كانالىندا نۇر-وتان پارتياسىنىڭ بيىلعى پرايمەريز ناۋقانىنا قاتىسۋشى دۇكەن ءماسىمحانۇلىن جالالاعان، ار-نامىسىنا تيەتىن اۋىر سوزدەر ايتقان ۆيدەوجازباسى جاريالاندى. ءدال وسى سايلاۋ ناۋقانى كەزىندە س.ءبياشيدى بۇنداي لاس تىرلىككە الدە كىمدەردىڭ (دۇكەن ءماسىمحانۇلىنىڭ قارسىلاستارىنىڭ ءبىرى بولۋى ابدەن مۇمكىن) ايداپ سالىپ وتىرعانى جاسىرىن ەمەس.
ارينە، ءوزىنىڭ ار-نامىسىن دۇكەن ءماسىمحانۇلى زاڭ الدىندا ءوزى قورعاي جاتار. ال وعان نەگىزسىز جابىلعان س.ءبياشيدىڭ جالاسى تۋرالى كۇللى الاش بالاسىنا اقيقاتتى ايتۋدى، ءىستىڭ اق-قاراسىن تۇسىندىرە كەتۋدى ازاماتتىق پارىزىم دەپ بىلەمىن.
ءسوزدىڭ القيساسىن دۇكەن ءماسىمحانۇلىنىڭ كىم دەگەن سۇراقتان باستايىق. ونى مەن ايتسام، دۇكەڭدى جاقتاپ وتىر دەيتىندەر دە شىعادى. ول تاراپتاعى ءسوزدى قازىنا كەۋدەلى ابىزدارىمىز بەن ەسىمدەرى التى الاشقا بەلگىلى عالىمدارعا بەرەيىك. د.ءماسىمحانۇلىنىڭ ۇستازى، ارعى بەتتە تۇراتىن تاريحشى-عالىم جاقىپ مىرزاحانوۆ ءوزىنىڭ «سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى» اتتى ماقالاسىندا: «...د.ءماسىمحانۇلىنىڭ تالانتتى اقىن، زەردەلى زەرتتەرمەن، قىتايتانۋشى عالىم، مىقتى اۋدارماشى جانە قوعام قايراتكەرى بولىپ جەتىلۋى بارىسىندا، ۇلتى مەن وتانى ءۇشىن جارامدى ۇرپاق تاربيەلەگەن ۇلاعاتتى ۇستاز بولۋىنىڭ ورنى بولەك. ءوزىنىڭ ۇستازدىق مىندەتىن تابىستى وتەۋگە بىرلەستىرە وتىرىپ، وقۋلىقتار قۇراستىرۋ، ادەبي-عىلىمي ەڭبەكتەردى اۋدارۋ جانە زەرتتەۋ جۇمىسىمەن تىنىمسىز اينالىستى» دەپ، ءوزىنىڭ جوعارى باعاسىن بەرگەن بولسا، قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ايگىلىاحاڭدارىنىڭ ءبىرى، عالىم اقسەلەۋ سەيدىمبەك: «تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، قازاق حالقىنىڭ قۇرامىنا تەك شەتتەگى قازاق دياسپوراسى عانا قوسىلعان جوق، ەڭ الدىمەن شەتتەگى قازاق رۋحانياتى قوسىلدى. ونىڭ يگىلىگىن، شاپاعاتىن ءبىز كورە باستادىق. اتاپ ايتقاندا، اناۋ يسلام جەمەنەي، مۇرتازا بۇلىتاي. ايتا بەرسەك وتە كوپ. ۋاقىت تىعىز. بۇلار قازاق ادەبيەتىنىڭ، قازاق رۋحانياتىنىڭ دەڭگەي-دارەجەسىن جاڭا ورىستەرگە، جاڭا ورەلەرگە كوتەرگەن ايرىقشا، عاجاپ تۇلعالار. سولاردىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ دۇكەننىڭ الار ورنى ەرەكشە. قازاق ادەبيەتتانۋىن دۇكەن جاڭا ساپالى دەڭگەيگە، ءبىز بارماعان، ءبىز شيىرلاماعان جاڭا ورىستەرگە كوتەردى» دەپ، د. ءماسىمحانۇلىنىڭ عالىمدىعىن، تەرەڭ بىلىمدىلىگىن جوعارى باعالاعان بولاتىن. بۇل كۇندە ورتامىزدا جۇرگەن قازاق ادەبيەتتانۋ عىلىمىنىڭ ابىزى، اكادەميك سەيىت قاسقاباسوۆ ءوزىنىڭ «ازامات» دەگەن ماقالاسىندا: «بۇگىنگە دەيىن د.ءماسىمحانۇلى قازاق ەلى ءۇشىن 100-دەن استام قىتايتانۋشى مامان تاربيەلەپ شىعارعان بولسا، سول شاكىرتتەرىنىڭ دەنى قازىر قر پرەزيدەنتى اپپاراتى، قر ءسىم، قر قورعانىس مينيسترلىگى، قر مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك كوميتەتى، قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى، قازاقستاننىڭ قحر-داعى ەلشىلىگى مەن كونسۋلدىقتارىندا، قازاق-قىتاي بىرلەسكەن كاسىپورىندارىندا، قر جوعارى وقۋ ورىندارى مەن عىلىمي-زەرتتەۋ مەكەمەلەرىندە جەمىستى ەڭبەك ەتۋدە» دەپ، تەكتەن-تەككە جازباعان بولار.
دۇكەن ءماسىمحانۇلى – اقىن، اۋدارماشى، قىتايتانۋشى-عالىم، ۇستاز. ادەبي شىعارماشىلىعى ءۇشىن قجو-نىڭ حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنا، پرەزيدەنت جارلىعىمەن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى» قۇرمەتتى اتاعىنا يە بولعان. قازاق ەلىنە ەڭبەگى سىڭگەن، وسى ەلدىڭ ىستىعىنا كۇيىپ، سۋىعىنا توڭىپ، جار قۇلاعى جاستىققا تيمەي جۇرگەن ۇلتجاندى تۇلعانىڭ ءبىرى. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور. بۇل كۇندە قر بجع مينيسترلىگى عك ر.ب.سۇلەيمەنوۆ اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى. دەمەك، قوعامدا ءوز ورنى، قىزمەتى، ات-اتاعى بار ازامات.
ال سەرىكجان بياشي كىم؟ قاپەلىمدە ويىڭىزعا نە ءتۇستى؟ ايتىپ كورىڭىزدەرشى! مەنىڭ كوز الدىما تەك ەل ىشىنە الابۇيىدەي ىرتكى سالۋشى، يۋتۋبتە اۋزى كوپىرىپ، كورىنگەنگە جالا جاۋىپ وتىراتىن بۇلىكشى بەينەسى عانا ورالدى. ودان وزگە ويعا ەشتەڭە ورالا قويمادى. تۇراقتى قىزمەتى، ات-اتاعى جوق، جوعارى ءبىلىمى تاعى جوق، قۇمدا ءىزى، سايدا سانى دا جوق، تەك ءىشى كەۋىپ سويلەۋدەن الدىنا جان سالمايتىن، وزىنە قارسى پىكىر ايتقانداردىڭ ءبارىن «قىتايشىل» دەپ قارالايتىن بىرەۋ. «باقسام باقا ەكەن» دەگەندەي، جالپى ول تۋرالى باق بەتىندەگى جۇرت پىكىرىن شولىپ كورسەك، سەرىكجاننىڭ جالپى جاعدايى بىلاي ەكەن.
ونىڭ قايدا تۋىپ، قايدا وسكەنى بىزگە اسا قىزىق ەمەس. تەك سىزدەرگە ونىڭ اتاتەگى مەن ءومىر جولى تۋرالى مىنا ءبىر اقپاراتتى ايتقىم كەلەدى. ايتۋلارعا قاراعاندا ول دۇڭعان وتباسىندا ومىرگە كەلگەن. وتاعاسى (ياعني سەرىكجاننىڭ اتاسى) بياشي تۋىلعاندا اسا اۋىر قىلمىسقا شىرمالادى. سونىمەن كورشىسى مەكتەپ مۇعالىمى ەكەن. قىزىل شاقا ءبياشيدى سول كورشىسىنە تابىستاپ، ءبىر تۇندە عايىپ بولادى. سول كەتكەننەن مول كەتىپ، ۇشتى-كۇيلى حابارسىز كەتەدى. وسىلايشا بياشي قازاق وتباسىندا ەرجەتەدى. بياشي ەرجەتكەسىن قازاق «اتا-اناسى» ونى ۇيلەندىرەدى. بياشي بالالى-شاعالى بولادى. دەمەك، اتىشۋلى سەرىكجان قازاققا سىڭگەن دۇڭعان وتباسىندا ومىرگە كەلگەن. بىراق ونىڭ اكەسىنىڭ اتى سول كۇيىندە ساقتالادى. ول ءوزىنىڭ فاميلياسىن «ءبىلاش» دەپ ايتىپ جۇرگەنىمەن قۇجاتىندا «بياشي» دەپ جازىلعان. بۇل ءبىر. ەكىنشىدەن، قىتايدا جانە قازاقستاندا تۇراتىن بىرگە تۋعان تۋىستارىنىڭ ەرتەرەكتە «دۇڭعان» بولىپ جۇرگەنى تۋرالى كۋالىك بەرۋشىلەر دە بار. تاعى ءبىر جاعىنان ارعى-بەرگىدەگى قازاق بالاسىندا «بياشي» دەگەن ەسىم بولماعان. بۇل «بياشي» ونىڭ دۇڭعان اكەسىنەن قالعان جالعىز ەسكەرتكىش.
تاعى دا س.بياشي تۋرالى دەرەكتەرگە قاراپ وتىرساق، ول ەرجەتىپ، شاڭحايداعى ءبىر ۋنيۆەرسيتەتكە وقۋعا تۇسەدى. وقىپ جۇرگەندەگى تارتىپسىزدىگى، وتباسىلىق قيىنشىلىق، پسيحولوگيالىق اۋىتقۋ كەسىرىنەن وقۋدان قول ۇزەدى. ارادا بىرەر جىلدان سوڭ وقۋىن قايتا جالعاستىرىپ ءجۇرىپ، تاعى تابانىنىڭ ءبۇرى جوق ول، وقۋدان شىعىپ قالادى. قىتايدا جوو وقۋ ستۋدەنتكە ۇلكەن قىسىم. بۇل جاقتاعىداي ەمىن-ەركىندىك جوق. ول جاقتا وقۋ ءۇشىن تاباندىلىق، شىدامدىلىق كەرەك. وعان وقۋعا قىرى جوق سەرىكجان شىداماعان. سەبەزگى جاڭبىرعا شىداماي قالقا ىزدەيتىن ەشكىنىڭ تىرلىگىنە وسى سەكەڭنىڭ قىلىعى تىم جاقىن. ال وسىنداي ادام وقۋدان قول ءۇزىپ قالعان سوڭ نە ىستەمەك. قالايدا جەڭىلدىڭ استىمەن، اۋىردىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ جان باعۋ كەرەك. ءسويتىپ، ءارتۇرلى ادامدارمەن ارالاسىپ جۇرگەندە، بۇل اياق استىنان جوعالىپ كەتەدى. باقانداي 6 جىل ءىز-توزسىز جوعالادى. اكە-شەشەسى ىزدەستىرىپ كورگەنمەن دەرەگى تابىلمايدى. كەيىن، اكە-شەشەسى ونى ىزدەۋدى دوعارىپ، جازعان ارىزدارىن قايتىپ الادى. سەبەپ، ولارعا قىتايدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى تاراپىنان «بالاڭدى ىزدەمە، ول اسا قۇپيا جاعدايدا تاربيەلەنىپ جاتىر، بالاڭ امان!» دەگەن سىڭايدا حابار كەلسە كەرەك. سونىمەن التى جىلدان كەيىن سەكەڭ اياق استىنان جارق ەتە قالادى. جارىق ەتكەندە دە «جۇرەك جۇتقان باتىر»، «ۇلتشىل»، «ءدىنشىل» بەينەسىندە ساياسي ارەناعا شىعادى. ايتپەسە، وعان كىم سەنىپ، كىم ەرسىن؟! سونىمەن ول ودان جۇلىپ، بۇدان ۇرلاپ «مىڭ ءبىر ساپار» دەگەن كىتاپ جازادى. ونىڭ جارناماسىن قىتايداعى سايتتاردا قاتىرىپ تۇرىپ جاسايدى. اسىرەسە، «سەن قازاق»، «كۇلتەگىن» دەگەن سايتتاردا ول كىتاپ تۋرالى دۇركىرەپ تۇرىپ جارناما جاسالادى. جاستار بىرىنەن سوڭ ءبىرى اۋىزدارىنىڭ سۋى قۇرىپ وتىرىپ الگى كىتاپتى وقيدى. كوشىرىپ تاراتادى. شىن مانىندە، ول كىتاپسىماق ولاق قاتىننىڭ شيكىلى-ءپىسىلى بوتقا كوجەسىندەي نارسە. شەت ەل كورمەگەن، قۇدىق تۇبىندە عانا اسپاندى باقىلايتىن قىتايداعى كەيبىر جاستارعا ول ارينە، ۇلكەن جاڭالىق بوپ كورىنۋى مۇمكىن. سەكەڭ سول كىتاپتا قازاقتىڭ دىنگە بەرىك ەمەستىگى، يسلامدىق نەگىزىنىڭ ناشارلىعى تۋرالى سىن ايتادى. قازاققا قاراعاندا ۇيعىر مەن دۇڭعاننىڭ دىنىنە بەرىك، ناعىز يسلام ءمۇريتى دەرلىك حالىق ەكەنىن تامسانىپ، اۋزىنىڭ سۋى قۇرىپ، ءتىپتى، كەيبىر جەرلەرىندە جىلاپ جىبەرە جازداپ (كەيدە «ارتىستىگى» ۇستاپ، جىلاپ الاتىنى ادەتى بار عوي) تۇرىپ جازادى. سونىمەن، سەرىكجان وسى كىتاپ ارقىلى العاشقى جوسپارىن، ياعني، قىتايداعى قازاق جاستارىنىڭ، جالپى قازاق ۇلتىنىڭ دىنشىلدىگى مەن ۇلتشىلدىعىن ءبىر تەكسەرىپ الادى. تەكسەرۋ بويىنشا، قازاقتاردىڭ رەاكتسياسى وڭ ناتيجە بەرەدى. سونىمەن، اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدالىق قىلۋعا بەل شەشە كىرىسكەن ءبياشيدىڭ بالاسى ەكىنشى جوسپارىنا كوشەدى. ياعني، ۋەيچاتتا (ۋاتساپ سياقتى حابارلاسۋ جەلىسى) توپ قۇرىپ، ۆاحابيستىك ۋاعىزدارىن قارشا بوراتادى. بۇل كەزدە ءبىز قىتايعا ەمىن-ەركىن بارىپ-كەلىپ جۇرەتىنبىز. ءبىز دە ءارتۇرلى توپتاردا بار ەدىك. سوندا ونىڭ كەيبىر سوزدەرىن ەستىپ قالاتىنبىز. سونداعى سوزدەرىنەن ۆاحابيستىك اعىمنىڭ مۇريتتەرىنشە لەپىرگەن، كوپىرگەن ساسىق ءيىس اڭقىپ تۇراتىن. اسىرەسە، جۇما كۇندەرى ءبىر-بىرىنە ءارتۇرلى «جۇما مۇباراك بولسىن» دەپ باستالاتىن ءدىني ۋاعىزدار مەن ءارتۇرلى سۇرەلەر جىبەرەدى. بۇل قىتايداعى قازاقتار اراسىنداعى ۋەيچات توپتاردا كادىمگى ناۋقان رەتىندە ءجۇردى. بۇل سەرىكجاننىڭ قولىمەن جاسالعان، اۋزىمەن ۋاعىزداعان ۆاحابيستىك ۇگىت-ناسيحاتتىڭ ناتيجەسى بولاتىن. ارينە، ءدىنىمىز – يسلام. بىراق، ءبىز ۆاحابيست ەمەسپىز عوي. ءدىن – اركىمنىڭ جۇرەگىنىڭ سەنىمى. ونى مەنىڭ ءدىنىم يسلام، سەن كاپىرسىڭ، ءبۋدديسسىڭ، دەپ كوزىنە شۇقۋ ءۇشىن پايدالانۋعا بولمايدى. ال ءدىن اتىن جامىلىپ، ءارتۇرلى توپتاردا ۆاحابيستىك ۋاعىز ايتۋدىڭ كىمگە، نە ءۇشىن كەرەك بولعانىن بىلەسىز بە؟ ول بىلاي ەدى.
قىتاي وكىمەتى شينجاڭ ماسەلەسىن (شينجاڭداعى ۇلتشىلدىق پەن اسىرە دىنشىلدىك ماسەلەلەرىن رەتكە كەلتىرۋ) بىرجاقتى ەتۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ساياسي شىرعا ويلاپ تابۋى كەرەك بولدى. ەستەرىڭىزدە بولسا، 2009 جىلعى 5 شىلدەدەگى ۇرىمشىدە بولعان قاندى قىرعىننىڭ ءتۇپ-توركىنىندە كىم تۇر ەدى. ارينە، قىتايدىڭ بيلىگى تۇردى. قالاي دەيسىز عوي، ول بىلاي.
شينجاڭنان ىشكى قىتايعا بارعان جۇمىسشى ۇيعىر قىزدارىن كوشەدە قىتايلار ۇرىپ-سوققان، زورلاعان. ونى وزدەرى ۆيدەوعا ءتۇسىرىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەرگە جۇكتەگەن. سونىمەن سەرىكجان سياقتى جانسىزدارى ارقىلى ۇلتتىق ماسەلە كوتەرگىزىپ، حالىقتى كوشەگە الىپ شىقتى. كوشەگە شىققان حالىق ارينە، ۇيعىر قىزىنىڭ زورلانعانىنا ار-نامىسى قايناپ شىقتى. بىراق قىتاي ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى تاراپىنان قاتاڭ باقىلاۋدا تۇرعان وسى وقيعانىڭ ەكىنشى كۇنى كوشەگە ەتنيكالىق قىتاي جاستارى شىعىپ ۇيعىرلاردى قىرىپ سالدى. بۇل شينجاڭ ماسەلەسىن شەشۋدەگى العاشقى جوسپارى بولاتىن. قىتاي وكىمەتى وسىدان كەيىن ءبىر جولا اتتانىسقا كەلىپ، شينجاڭداعى جالپى مۇسىلمانداردى باسىپ-جانشۋعا بەل شەشە كىرىسىپ، سەرىكجانداردى كۇندىز-ءتۇنى ۇرگىزدى. ول جاتپاي-تۇرماي قازاق جاستارى اراسىندا ۆاحابيستىك، ءدىني-ەكسترەميستىك ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزدى. قازاق جاستارىن جاپپاي جيحادقا شاقىردى. سيرياعا بارۋعا «شاحيت» اتانۋعا ۇگىتتەدى. ونىڭ بۇل «ەڭبەگى» دالاعا كەتكەن جوق. قىتايداعى قازاق جاستارى اراسىندا ۆاحابيستىك، ءدىني-ەكسترەميستىك باعىت كۇشەيدى. جاعداي بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە جەتكەن كەزدە، ياعني، 2016 جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ قىتايداعى قازاقتار تۇرمەلەرگە توعىتىپ (وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا، «ۇيرەنۋ لاگەرلەرى»), پاسپورتتارى تارتىپ الىندى. ءسىز ويلاپ قاراڭىزشى، سەرىكجان قىتايداعى ۋەيچات توپتارىندا ەمىن-ەركىن ۋاعىز ايتقاندا، قىتاي ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى ايعا قاراپ، شوشقا تاعالاپ وتىرىپ پا؟ جوق. ولار ءبارىن باقىلاپ، تىزىمگە الىپ وتىرعان. كىمنىڭ نە جازىپ، نە ايتىپ جۇرگەنىن جىپكە تىزگەندەي باقىلاعان. سونىمەن، 2016 جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ جۇزەگە اسقان «ۇيرەنۋ لاگەرىنە» توعىتۋ ىسىندە اسىرەسە، تەلەفوندارىن تەكسەرۋ ارقىلى ۇستالعاندار كوپ بولدى. كوبىنە كوپ تەلەفوندارىندا سەرىكجاننىڭ ءدىني ۋاعىزدارىن تىڭداعاندار، تاراتقاندار جاپپاي تۇرمەگە توعىتىلدى. ال قىتاي بيلىگى سول كەزدە دە، قازىر دە سەرىكجانعا ەش كىنا تاققان ەمەس. دەمەك، قىتايداعى قازاقتاردىڭ قىسىمعا ۇشىراۋىنىڭ ءتۇپ-توركىنىندە سەرىكجاننىڭ تۇرعانى ەشكىمگە قۇپيا ەمەس.
ال ول شينجاڭداعى مىندەتىن ادال اتقارىپ بولعان سوڭ قازاقستانعا قاشىپ كەلگەن سىڭاي بايقاتتى. كەلە سالا ءبىر كۇندە الماتىدان ءۇش پاتەر ساتىپ العان. قالاي سوندا؟ قىتايدا دا، قازاقستاندا دا ەشقاشان، ەش جەردە جۇمىس ىستەمەگەن، تۇراقتى تابىسى جوق، بيزنەسى جوق بۇلىكشى ءبىر كۇندە الماتى سياقتى قىمباتشىلىق جايلاعان مەگاپوليستەن باقانداي ءۇش پاتەردى قالاي ساتىپ الادى؟ دەمەك، مول قارجىنى ارقالاي كەلگەن عوي قىتايدان. ونىمەن قويماي، قازاقستاننان جەر ساتىپ الۋ ماقساتىندا كەلگەن قىتاي ساۋداگەرلەرىنە دەلدالدىق جاساعان سۋرەتى الەمجەلىدە ءورىپ ءجۇر. سوندا كىم ساتقىن بولىپ سانالادى؟! قىتايداعى قانداستارىمىزدى جازىقسىز تۇرمەگە توعىتقان كىم ەكەن؟! ويلى قازاق ەدىك قوي. ءار نارسەنىڭ بايىبىنا بارىپ، تەرەڭىنە بويلاپ بارىپ ءسوز ايتاتىن بايسالدى ەل ەدىك قوي. ءبىزدىڭ بۇگىنگى الاشاپقىن تىرلىگىمىز، بىرەۋدىڭ ساندىراعىنىڭ اق-قاراسىن تەكسەرمەي ەرە كەتەتىنىمىز قالاي؟!
بۇل سەرىكجان ءبياشيدىڭ جات پيعىلدى جەكسۇرىندىعىن، قوي تەرىسىن جامىلعان قاسقىر ەكەندىگىنىڭ شىنايى كەيىپ-كەسپىرى.
ونىڭ اتالمىش ۆيدەوساندىراعىندا لي باي، كەگمەنەر تۋرالى ءسوز بولادى. دۇكەن ءماسىمحانۇلى تاريح عىلىمىنا وپاسىزدىق جاساپتى-مىس. قىتايلاردىڭ «قازاق جەرىن بىزدىكى» دەۋىنە يدەولوگيالىق العىشارت جاساپ بەرىپتى-مىس. ءوز ويىنا ءوزى سەمىرىپ، ءىسىنىپ-كەۋىپ، لەپىرە كەلە، د.ءداسىمحانۇلىن «عالىم ەمەس» دەپ ىشقىنادى. تىم كۇلكىلى. بەيشارالىقتان شىققان بەيادەپ ءبىر ءپاتۋا. س.بياشي بىلمەسە، ءبىز ايتايىق شىندىقتىڭ قانداي ەكەنى تۋرالى.
ءبىرىنشى، قىتاي اقىنى لي بايدىڭ قايدا تۋىپ-وسكەنى، شىققان تەگى تۋرالى د. ءماسىمحانۇلى ەش جەردە ايتقان دا، جازعان دا ەمەس. سەرىكجاننىڭ جالاقورلىعى الدە ناداندىعى وسى جەردەن اپ-انىق كورىنىپ قالادى. ايتەۋىر جاپتىم جالا، جاقتىم كۇيە دەيتىن ءبىر بەيشارالىق. ويتكەنى، لي بايدى «قازاق، ونىڭ ىشىندە دۋلات. شۋ وڭىرىندە تۋعان» دەۋشىلەرگە دۇكەن ءماسىمحانۇلى و باستان قارسى. بۇل پىكىردىڭ نەگىزسىز ەكەنىن جازىپ تا، ايتىپ تا ءجۇر. دەمەك، د.ءماسىمحانۇلىن «ەلىبايشىل» ەتىپ كورسەتۋ تاپ-تازا، ءجۇز پايىز جالا. ال د. ءماسىمحانۇلىنىڭ «ساراپ» اتتى كىتابىندا كەلتىرىلگەن كەگمەنەر تۋرالى اڭگىمە، ول باسقا ماسەلە. سول باسقا ماسەلەنىڭ ءمانىن تۇسىنبەگەن جالاقور جارتىباس اۋزىنا كەلگەندى لاققان. كەگمەنەر تۋرالى ول زەرتتەمەگەن دە، بىلمەيدى دە... مۇنداي كوكەزۋلەر قاشاندا دا بولعان. بىراق ولار ايتتى ەكەن دەپ، تاريح كوشى توقتاپ قالعان جوق. ال، كەگمەنەرگە كەلەيىك.
كەگمەنەر اقىن ومىردە بولعان ادام. قىتايدىڭ كونە قۇجاتتارىندا ساقتالعان. بياشي بالاسى ايتقانداي ەمەس، ناقتى ارحيۆتەردە بار. ونى قىتايدىڭ گو مورو سەكىلدى ءمۇيىزى قاراعايداي عالىمدارى زەرتتەپ تۇراقتاندىرعان. سونىمەن بىرگە، ونى «ياڭ ليان جوققا شىعاردى» دەپ رەسمي قىتاي بيلىگى نەمەسە عىلىم اكادەمياسى، عىلىم-ءبىلىم مينيسترلىگى جوققا شىعارعان دا ەمەس. ونى قىتايدىڭ ءوز عالىمدارى دا بىلەدى. ءتىپتى ءالى كۇنگە دەيىن قىتايدىڭ پوەزيا انتولوگيالارىندا كەگمەنەردىڭ ولەڭدەرى جاريالانىپ كەلەدى. دەمەك ءالى كۇنگە دەيىن ول قىتايداعى ادەبي پروتسەستىڭ اۋقىمىنان شىقپاعان تۇلعا. ال د. ءماسىمحانۇلى ءوز ەڭبەگىندە تۇركىتەكتى كەگمەنەر اقىننىڭ تۋعان جەرى قازىرگى كەتپەن تاۋىنىڭ ماڭى بولۋى مۇمكىن دەگەن بولجام ايتادى. سەبەبى، تۋعان جەرىن ەسىم-سويىنا قوسىپ الۋ ادەبي شىعارماشىلىق ادامدارىندا ەجەلدەن بار ءۇردىس. ال بولجام جاساۋ بولسا عىلىمي زەرتتەۋ ىسىندەگى قالىپتى قۇبىلىس. قالىپتاسقان ءۇردىس. كەلىسپەگەندەر ءوز ارگۋمەنتىمەن قارسى ءۋاج ايتادى. سول ارقىلى اقيقاتقا قول جەتكىزەدى. تۋرا وسى كەگمەنەر تۋرالىى ءبىر كەزدە ساعىنتاي سۇڭعاتاي دەگەن ازامات جازدى. دۇكەن ءماسىمحانۇلى جازباشا (جاڭىلماسام «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ بەتىندە) جاۋاپ بەردى. كەيىن س.سۇڭعاتايدىڭ د.ءماسىمحانۇلىنان اۋىزشا كەشىرىم سۇراعانىن دا بىلەمىز. عىلىمي زەرتتەۋدىڭ يسى مۇرنىنا بارمايتىن سەرىكجان پاقىر ونداي ءداستۇردى قايدان ءبىلسىن؟! ال كەگمەنەر دەگەن تۇركىتەكتى اقىندى قازاق جەرىندە تۋعان دەگەن پىكىر قالايشا «قىتايلاردىڭ قازاق جەرىن بىزدىكى دەۋىنە تەوريالىق العىشارت» بولماق؟ «ساندىراقتاۋى جامان، سارى اۋرۋ ەمەس پە ەكەن» دەپ وسپانحان اۋباكىر اعامىز ايتقانداي، وسىدان كەيىن س.ءبياشيدى دەنى ساۋ، قالىپتى ادام دەۋگە بولا ما؟! ءتىپتى، مۇقتارحان ورازباي مەن ومىربەك بايگەلدى جالاۋلاتىپ جۇرگەندەي «لي باي ورتا ازيا وڭىرىندە تۋدى» دەگەن ءۋاجدى دۇرىس دەگەننىڭ وزىندە، «سونى سىلتاۋراتىن قىتايلار جەرىمىزگە تالاسادى» دەگەننىڭ ءوزى سىپايىلاپ ايتساق، جىندىنىڭ ءسوزى. مىسالى، ءال-فارابي وتىراردا تۋعان. ال، ارابتار ونى اراب دەپ ەسەپتەيدى. نەمەسە پۋشكيننىڭ ءتۇپ تەگى اراب دەگەن ءسوز بار. سوندا، ارابتار وتىراردى نەمەسە رەسەيدى ءبىزدىڭ جەر دەپ تالاسا ما؟! ايتسا ايتار. بىراق، وندا دا سەرىكجاننىڭ ءوزى سياقتى بۇلىكشى، جالاقور، ۇرىنارعا قارا تاپپاي كوشەدە جۇرگەن بىرەۋ ايتۋى مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە، عىلىم دەگەن ىزدەنۋ، زەرتتەۋ، تاۋەكەل ەتۋ، بولجاۋ ناتيجەسىندە وسەدى. مىنانى زەرتتەسەم، قىتاي وكپەلەيدى، مىنانى زەرتتەسەم، ورىس رەنجيدى، نەمەسە ولار ءبىزدىڭ جەرىمىزدى باسىپ الادى دەگەن ول ەندى سەرىكجانسكي ساندىراق قانا بولىپ قالا بەرەدى.
سەرىكجان بياشي ءوزىنىڭ ۆيدەوساندىراعىندا تاعى بىلاي دەيدى. ول «قىتايشا-قازاقشا ۇلكەن سوزدىك» قۇراستىرىپ، ءوزى يەمدەنىپ الدى، نەگىزىندە، ول س.نايماننىڭ كوك سوزدىگى بولاتىن» دەپ، لەپىرىپ، اۋزى كوپىرىپ لاعىپ، تاماعى جىرتىلعانشا شىڭعىرىپتى بايقۇس. ءبىزدىڭ اۋىلدا «ەسۋاس ەكەنىن ەسىنەگەنىنەن ءبىلدىم» دەيتىن ءسوز بولۋشى ەدى، سول ايتقانداي سەرىكجاننىڭ پسيح-اۋرۋ ەكەنى، تيىسەرگە قارا تاپپاي جۇرگەن ەسەرسوقتىعى اۋزىنىڭ كوپىرشۋىنەن، قول سەرمەۋىنەن-اق كورىنىپ تۇر. ال سوزدىك جاساۋ ءبىلىم-پاراساتى جەتكەن ادامنىڭ ءىسى. وركەنيەتتى ەلدەردە قوس ءتىلدى سوزدىكتەر جىل سايىن مىڭداپ باسىلىپ شىعىپ جاتادى. سولاردىڭ قىرىلىسىپ جاتقانىن كورگەن پەندە بار ما ەكەن؟! نە بولماسا، س. نايمان، ياعني، نايمانعازى ساپانۇلى اعامىز ءدال قازىر وسى قازاقستاندا، الماتى ماڭىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر ەكەن عوي. ول كىسى وسىنىڭ ءبارىن كورىپ-ءبىلىپ وتىرعان دا بولار. پىكىرى، نارازىلىعى بولسا، ءوزى ايتار ەدى عوي، سەرىكجاننىڭ بۇل اراداعى اڭگىمەگە دەلدالدىق قىلارداي نە قاقىسى بار؟! دەمەك، ونىڭ ءىشىن قايناتقان ۇلكەن سوزدىك ەمەس، د. ءماسىمحانۇلىنىڭ ادال ەڭبەك، ءوز ءىسىنىڭ مامانى رەتىندە بيىكتەرگە ورلەپ بارا جاتقانىن كورەالماستىق عانا. بىرىنشىدەن، ءىشىن ورتەگەن قىزعانىش، ەكىنشىدەن، پرايمەريزگە قاتىسۋشى دۇكەننىڭ اتىنىڭ وزىپ بارا جاتقانىن كورە الماي، تىراشتانعان كەيبىرەۋلەردىڭ يت تىرلىگىنەن، ۇشىنشىدەن، قىتاي قوجايىندارى تاپسىرما بەرىپ وتىرعاندىعىنان، الماتىدان ءبىر كۇندە ءۇش پاتەر العان اقشانى اقتاۋ ءۇشىن، اۋزىنا بوق-سىدىگىن تولتىرىپ الىپ، جالپى جۇرتقا شاشىپ وتىر. ودان باسقا تۇك تە ەمەس.
وسى جولعى ساندىراعىندا س.بياشي وزىنشە دۇكەن ءماسىمحانۇلىنىڭ قىتايشا قابىلەتىنە كۇمان كەلتىرىپتى. بياشي بالاسى سەن كۇمان كەلتىرگەنمەن، ونىڭ ەڭبەگىن ءوز كوزىمەن كورگەن ەل اعالارى، عالىمدار، ارىپتەستەرى، شاكىرتتەرى كۇمان كەلتىرمەيدى. ءتىپتى، حالىقارالىق عىلىمي جيىنداردا بايانداماسىن قىتاي تىلىندە جازىپ، بايانداپ جۇرگەن عالىم، قىتاي تىلىنەن جۇزدەگەن ادەبي شىعارمانى مولدىرەتىپ قازاق تىلىندە سويلەتكەن تالانتتى اۋدارماشى – دۇكەن ءماسىمحانۇلى تۋرالى ايتقان بۇل ساندىراعىنا ءيتىم دە يلانباس ەدى.
سودان كەيىنگى ونىڭ ۆيدەوساندىراعىندا ايتىلعان ءبىر ماسەلە، دۇكەن ءماسىمحانۇلىنىڭ ءبىر قىتاي ازاماتىمەن تۇسكەن سۋرەتى. ياعني، س.بياشي قىتاي ەلشىسى دەپ جۇرگەن قىتايلىق ازامات. ول نەگىزى دۇنيەجۇزى قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنى ءسۇن جيانلين ەسىمدى كاسىپكەر قىتاي ازاماتى ەكەن. ءبىز ول تۋرالى دا زەرتتەپ كوردىك. ول بياشي ايتقانداي، استە قىتايدىڭ بىزدەگى ەلشىسى دە، ءتىپتى ەلشىلىكتىڭ قىزمەتكەرى دە ەمەس. ونىمەن سۋرەتكە تۇسپەگەن، داستارقانداس بولماعان قازاقستاندىقتار كەمدە-كەم دەۋگە دە بولادى. اتىن اتاماي-اق قويايىن، ولاردىڭ اراسىندا بيلىك وكىلدەرى دە، ءتىپتى ادەبيەت، ونەر قايراتكەرلەرى دە تولىپ جاتىر. ال د. ءماسىمحانۇلى ءبىر رەتكى باس قوسۋدا بىرگە بولعان ەكەن. دۇكەن مىرزامەن قۇشاقتاسىپ قولدارىنا ريۋمكا ۇستاپ تۇر ەكەن. سۋرەتتىڭ توسىننان، تۋ سىرتىنان تۇسىرىلگەنى دە كورىنىپ تۇر. دەمەك، بەلگىسىز ءبىر ازعىننىڭ وتقا ماي قۇيۋ ءۇشىن جاساعان تىراش تىرلىگى. تۇپتەپ كەلگەندە، وندا تۇرعان نە بار؟! قىتايلارمەن (حانزۋ) ارالاسۋعا بولمايدى، داستارقانداس بولۋعا تيىم سالىنعان دەگەن زاڭ جوق قوي. وندا ورىسپەن دە، اعىلشىنمەن دە قۇشاقتاسىپ، اراق ىشكەندەردى جەلىگە شىعارىپ، ءبارىن ساتقىن دەپ جاريالايىق. بۇل ەندى دۇڭعانتەكتى قورقاۋدىڭ سۋ جۇقپاس سۇمپايىلىعىنىڭ ناقتى ءبىر كورىنىسى.
سونان سوڭعى تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، «ايتا، ايتا التايدى، جامال اپام قارتايدى» دەمەكشى، بۇل س.بياشي قىرىق جىلعى مالتاسىن ەزۋدەن شارشامايتىن كوكدولى قاتىنداردان ءبىر اۋمايدى. ەركەك پا، ەركەك جىنىستى سالداقى ما، ايىرىپ بولمايدى. ايتپەسە، قىتايدان كەلىپ، سيرياعا كەتكەن قازاقتار تۋرالى اڭگىمە ابدەن جاۋىر بولىپ، تىزەسى شىقتى عوي. ونداي وقيعانىڭ بولعانى شىڭعىرعان شىندىق، ايداي اقيقات. ونىڭ ءتۇپ-توركىنىندە سەرىكجاننىڭ ءوزى تۇرعانىن جوعارىدا دالەلدەدىك. ءوز باسىنداعى بوقتى بىرەۋگە جاعۋ كەرەك بوپ جۇرگەندە، د. ءماسىمحانۇلىنىڭ اۋزىنان سونداي ءبىر پىكىر شىعىپ كەتتى. ال كەلىپ، جەردەن جەتى قويان تاپقانداي جالاۋلاتقان كىم؟ ول مىنا ەسۋاس س.بياشي. س.ءبياشيدىڭ ايتار ءۋاجى: «قر ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگى دۇكەننىڭ سيرياعا قىتايدان كەلگەن قازاقتار باردى دەگەنىن جوققا شىعاردى. بىزدە ونداي ءتىزىم جوق دەپ ايتتى» دەگەننەن ارى اسپايدى. اينالايىن-اۋ، ول رەسمي ورگان عوي. قايداعى ءبىر س. بياشيگە رەسمي اقپاراتتى بەرە سالادى ەكەن-مىس. بۇل دا كۇلكىلى جايت. ول كەلمەس بۇرىن، قازاقستانعا كەلگەن قانداستار مامىراجاي ءومىر كەشىپ جاتقان ەدى. سول كەلدى دە بۇكىل قازاقتى بولۋمەن، جاق-جاق قىلۋمەن اينالىسىپ كەلەدى. ونىڭ دا باستى سەبەبى بار. كەزىندەگى ورىستىڭ قازاقتى رۋ-رۋعا ءبولىپ قىرقىستىرعانىمەن اسا ايىرماسى جوق سەكەڭنىڭ بۇل تىرلىگىنىڭ...
مىنە، وسىنداي-وسىنداي شىندىقتى سەرىكجان ءبىلىپ تۇرسا دا، قانشا ايتقىشپىن دەگەنىمەن ىلعي اينالىپ وتەدى. وسىنى وقىپ وتىرىپ، كەڭىردەگىنە وقتاۋ كىرگەندەي قىلعىنارى داۋسىز. ويتكەنى، شىندىق قاشاندا اششى عوي. بىراق، ول ولمەسە، ولەم قاپسىن. مەن بەيكۇنا حالىققا ايتامىن، وسىنداي ارانداتۋشىدان ساق بول دەپ! كوپىرمە ءسوزدى كىم ايتادى، قولىنان تۇك كەلمەيتىن سۇمپايىلار ايتادى. ال قولىنان ءىس كەلەتىن ادام حالقىنا، وتانىنا ءۇنسىز قىزمەت ەتەدى. جالاقورلىق، بىرەۋگە ور قازۋ، تۇبىندە ءوزىن جارعا جىعادى. ارامىزدا ارانداتۋشى ءجۇر، اباي بولايىق اعايىن! تۋعان حالقىمىزدىڭ جوعىن جوقتاپ، سول جولدا جان اياماي ەڭبەك ەتىپ، كۇرەسىپ كەلە جاتقان اسىلدارىمىزدى، ازاماتىمىزدى قادىرلەي بىلەيىك جۇرتىم! مۇنداي جالاقورلار حح عاسىر باسىندا دا بولعان. كوممۋنيست اپەرباقاندار ۇلت ءۇشىن تۋعان الاشتىڭ اسىل تەكتى دەگدارلارىنا دا «جاپون شپيونى» دەپ نەگىزسىز جالا جاپقانىن تاريحتان جاقسى بىلەمىز. سونىڭ كەسىرىنەن، مىڭداعان الاش ارىستارى رەپرەسسياعا ۇشىراعانىن ءسىز بەن ءبىز ۇمىتا قويعان جوقپىز. بۇل تاريحتىڭ بىزگە ۇعىندىرار اششى ساباعى. ال س.بياشي مۇحتار شاحانوۆتى، ءنابيجان مۇحامەتقاندى، ابزال قۇسپاندى، احمەتبەك نۇرسيلانى، ءومارالى ادىلبەكتى، دۇكەن ءماسىمحاندى، راقىم ايىپتى، ساۋلە ءابىلداحاندى، سەرىك مۇراتحاندى، اياتجان احمەتجاندى، تاعى دا باسقا جۇزدەگەن-مىڭداعان ۇلتتىڭ ادال پەرزەنتتەرىن «قىتاي شپيونى» دەپ جار سالىپ جۇرگەنىنە ءۇش جىلدان اسىپ بارادى. بۇلاردىڭ ءبارى ەل ءۇشىن ەسەلى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن، قوعامدا ورنى بار، جۇرتقا سىيلى ازاماتتار. ولاردىڭ ءبىرى ادەبيەتكە ەڭبەك سىڭىرسە، ەندى ءبىرى عىلىم سالاسىندا، تاعى ءبىرى بيزنەس سالاسىندا تەر توگىپ ءجۇر، ال ەندى ءبىرى وقۋ-اعارتۋدى العا سۇيرەسە، تاعى بىرەۋلەرى جۋرناليستيكا، قۇقىق سالاسى بويىنشا ەلىنە ادال قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ەشقايسىسى اناۋ جالاقور انتۇرعان سياقتى ەرىگىپ، كوپىرىپ جۇرگەن جوق. سوندىقتان، وڭ مەن سولدى، جاقسى مەن جاماندى اجىراتىپ، جان-جاققا عىلىمي كوزبەن قاراپ ۇيرەنەيىك اعايىن!
س.بياشي ءوزىنىڭ وسى جولعى ۆيدەووتتاماسىندا «دۇكەن ءماسىمحاننىڭ ورنى پارلامەنت ەمەس، تۇرمە. ول قىلمىسكەر» دەپ ساندىراقتاپتى. ونىڭ ايتقانىنىڭ ءبارىنىڭ ءتۇپ-تۇگەل جالا ەكەنىن جوعارىدا دالەلدەدىك.
حالقىمىزدا «ءوز باسىنداعى بوقتى كورمەي، كىسى باسىنداعى شوقتى كورىپتى» دەگەن ماقال بار. وسى ماقال ءدال وسى دۇڭعانتەكتى بۇلىكشىگە ارنالىپ ايتىلعانداي. قانە، سەرىكجان ءبياشيدىڭ ءبىر باسىنداعى قىلمىستارىن سانامالاپ كورەيىكشى:
- قىتايداعى قانداستار اراسىنا ۆاحابيستىك، ءدىني ەكسترەميستىك ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىپ، ولاردىڭ جاپپاي تۇرمەگە جابىلۋىنا سەبەپكەر بولۋى;
- «قىتايداعى قازاقتاردىڭ 15-40 جاس ارالىعىنداعى قىزدارى مەن ايەلدەرىنىڭ قىتايلار تاراپىنان زورلانباعانى قالعان جوق» دەپ ميلليونداعان قازاق قىزدارىنىڭ ار-نامىسىن اياققا تاپتاۋى;
- قازاقتىڭ اقىن-جازۋشىلارىن «ولار ساسىق كوزەندەر، كور تىشقاندار» دەپ قورلاۋى;
- كوپتەگەن بەلگىلى تۇلعالارعا «قىتايشىل، قىتايدىڭ جانسىزى، ۇلت ساتقىنى» دەپ نەگىزسىز جالا جابۋى;
- قاسيەتتى كوك تۋىمىزدى «كوك دامبال» دەپ ەلىمىزدىڭ رامىزدەر تۋرالى زاڭىن اياققا تاپتاۋى;
- ونەر ادامدارىن (ونىڭ ىشىندە ءانشى-كۇيشى قىزدارىمىزدى) جەزوكشەگە تەڭەپ، بىرەۋدەن ءبىر بالا تۋىپ العاننان كەيىن «حالىق قاتىنى بولىپ كەتەدى» دەپ ار-نامىستارىن قورلاۋى;
- قازاقستانداعى ۇيعىرلاردىڭ جيىنىندا ولاردى اشىق جيحادقا شاقىرۋى;
- الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە «ەر توستىك» (بۇدان دا باسقا فەيك اتتارى جەتەرلىك) دەگەن فەيك اتپەن اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ بەلگىلى تۇلعالاردى ماسقارالاۋى;
- الەۋمەتتىك جەلى بەتىندە «ەر توستىك» دەگەن فەيك اتپەن ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتى «قالماق شال» دەپ ماسقارالاۋى;
- زاڭسىز ۇيىمعا باسشىلىق ەتىپ، سول ارقىلى حالىقتان قارجى جيناپ ونى جەكە ماقساتىنا پايدالانۋى;
- قىتايداعى ۇيعىرلاردى كوشىرىپ اكەلىپ، ازاماتتىق، جەر بەرۋ كەرەك دەپ ۇلتارازدىقتىڭ وتىن قوزدىرۋى;
(تىزە بەرسەك ءالى كوپ، قازىرشە وسىمەن توقتاي تۇرايىق)
وسىنشاما قىلمىسقا بەلشەسىنەن باتقان ادام ءبىر ۋاق تاۋبەسىنە كەلۋدىڭ ورنىنا، تاعى دا جازىقسىز جانعا جالا جاۋىپ، جاقسىنىڭ جاعاسىنان الىپ جۇرگەنىنە قاراپ، مۇمكىن بۇل شىنىمەن دە پسيح-اۋرۋ شىعار دەگەن قورىتىندىعا كەلىپ وتىرمىز.
توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنىن اكادەميك سەيىت قاسقاباسوۆتىڭ د. ءماسىمحانۇلى جونىندە جازعان «ازامات» اتتى ماقالاسىنان ءۇزىندى كەلتىرىپ اياقتايىق. «اتامىز قازاقتا «جىلقىدا دا جىلقى بار، قازاناتى ءبىر باسقا. جىگىتتە دە جىگىت بار، ازاماتى ءبىر باسقا»، - دەگەن اتالى ۇعىم بار. ءسوزىمىزدى قورىتا كەلە ايتارىمىز، تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلىندا-اق «وتانىم!» دەپ الىپ-ۇشىپ ەلگە جەتكەن، اتا جۇرتىنا ورالعان 20 جىلدان بەرى ەلىمىزدىڭ رۋحاني تۇلەۋى مەن دامۋى جولىندا جان اياماي ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان د.ءماسىمحانۇلى حالقىمىزدىڭ ۇعىمىنداعى «ازامات» دەگەن اتقا ابدەن لايىق دەپ ويلايمىن. دۇكەن باۋىرىما الداعى ۋاقىتتا دا ەرەن ەڭبەگىڭمەن ەلىڭدى قۋانتا بەر دەمەكپىن».
ءبىزدىڭ دە تىلەك وسى. «ەلىم!» دەپ ەڭىرەپ جۇرگەن ازاماتتارىمىزعا نەگىزسىز جالا جاۋىپ، ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ جۇرگەن جات پيعىلدى سۇمىرايلاردان ساق بولايىق اعايىن.
قۇرمانعازى جۇماعۇل
اقىن، جۋرناليست
(اۆتور پىكىرى رەداكتسيا كوزقاراسىنا
ساي كەلمەۋى مۇمكىن)
