الماتى قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى تالاي جىلدان بەرى جۇمىسسىز جۇرگەن ازاماتتاردىڭ، سونداي-اق جاس مامانداردىڭ، ءوز كاسىبىمدى اشسام دەيتىن كاسىپكەرلەردىڭ جانە دە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ اياققا تۇرىپ، ەڭبەككە ارالاسىپ كەتۋىنە وراسان زور ىقپال ەتىپ وتىر. بۇل ورتالىقتىڭ قىزمەتىنە تج-دان كەيىن جۇگىنۋشىلەر سانى ەداۋىر وسكەن. وسى ورايدا «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ ءجۋرناليسى الماتى قالاسى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى بولجاۋ ءبولىمىنىڭ مامانى مەيىربەكوۆا گۇلزينات راحمانبەردىقىزىمەن ارنايى سۇحباتتاسىپ، الماتىلىقتاردىڭ قانشالىقتى دەڭگەيدە جۇمىسپەن قامتىلعانىن بىلگەن-ءدى.
–سوڭعى ۋاقىتتاعى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىندا قانداي جاڭاشىل باستامالار بولىپ جاتىر؟
–الماتى قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى 2017-2021 جج. ارنالعان ناتيجەلى جۇمىسپەن قامتۋ مەن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ ۇلكەن مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرىپ كەلەدى. بۇل باعدارلاما بىرنەشە باعىتتان تۇرادى. ەڭ ءبىرىنشى باعىتى – قىسقا مەرزىمدى كۋرستار. جۇمىسىنان ايىرىلعان ادامداردى، جاستاردى، جۇمىسپەن ءوزىن-ءوزى قامتىعان جانداردى، سونداي-اق مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ادامداردىڭ اراسىنان جۇمىسقا قابىلەتى بارلاردى (1 توپتاعى مۇگەدەكتىگى بار جاندار جۇمىسقا جارامسىز) وسى قىسقا مەرزىمدى كۋرستارعا جىبەرۋگە، ارى قاراي سەرتيفيكات الىپ، جۇمىسقا كىرىپ كەتۋىنە كومەك بەرەمىز. ءبىزدىڭ نەگىزگى مىندەتىمىز – وسى. قىسقا مەرزىمدى كۋرستاردىڭ ىشىندە كاسىپكەرلەرگە دايىن بيزنەس جوباسىن جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان «باستاۋ بيزنەس» جوباسى بار. جوباعا مەملەكەت تاراپىنان گرانتتار بولىنەدى. بۇل جوبا بويىنشا اتامەكەن «دامۋ» قورىنا بارىپ، 21 كۇن تەگىن وقيدى.
ەڭبەك باعدارلاماسى 2016 جىلدىڭ 21 جەلتوقسانىندا قابىلدانىپ، 2017 جىلدان بەرى ىسكە اسىرىلىپ كەلەدى. بۇل مەملەكەتتىك باعدارلاما ارقىلى، اسىرەسە، از قامتىلعان وتباسى، كوپ بالالى وتباسىلار جانە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار ءوز كاسىبىن اشۋ ءۇشىن قايتارىمسىز 550 مىڭ تەڭگە الادى. بىزگە از قامتىلعان وتباسى، كوپ بالالى وتباسى مۇشەلەرى كەلىپ، اسپاز، تىگىنشى، كونديتەر سەكىلدى ماماندىقتاردى وقۋدا. ولار اي سايىن 20 مىڭنان استام شاكىرتاقى الىپ وقيدى. وتكەن جىلى وسى باعدارلاما بويىنشا 830 كوپ بالالى انا ارنايى كۋرستاردى وقىدى.
جاقىندا الماتى تەلەارناسىنداعى «شەشىمى بار» باعدارلاماسىندا قوناقتا بولدىم، سوندا ءبىر كوپ بالالى انا وسى باعدارلاما بويىنشا 550 مىڭ تەڭگە الىپ، قۇراق كورپە-كورپەشە، جاستىقتار تىگىپ، ءوز كاسىبىن باستاپتى. مەنىڭشە، بۇل – حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋ ماقساتىنداعى وتە جاقسى باستاما.
بۇدان بولەك، بىزدە ميكروكرەديتتەر بەرۋ باعىتى دا بار. بۇل باعىت بويىنشا ءوز بيزنەسىمدى باستايمىن دەگەن جانعا 5 جىلعا 6 % -بەن 22 ملن-عا دەيىن نەسيە بەرىلەدى. وعان مىندەتتى تۇردە كەپىلدەمە قويۋ كەرەك. ءبىر مىسال ايتا كەتسەم، 2018 جىلى اقپان ايىندا ماعان ءبىر قاريا اپا حابارلاسىپ: «مەنىڭ جەكە بيزنەس جوسپارىم بار، سونى جۇزەگە اسىرۋعا نەسيە العىم كەلەدى»، - دەدى. ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ نۇسقاۋلىعىمىز بار. ول بويىنشا ءبىرىنشى كۋرس وقىپ، سەرتيفيكات الادى، ءوزىنىڭ بيزنەس جوسپارىن كورسەتەدى. ەگەر اتامەكەن «دامۋ» قورى وعان كاسىپتى جۇرگىزۋگە كەلىسىم بەرسە، بىزدەن بانككە نەسيە الۋ ءۇشىن جولداما الادى. بۇل جاعدايدا اپامىزدىڭ جاسى 70-كە كەپ قالعان ەكەن. 4 بانك اپامىزعا نەسيە الۋعا كەلىسىم بەرمەدى. سودان ءوزىم ForteBank-پەن كەلىسىپ، باسىنان اياعىنا دەيىن كومەك قولىن سوزدىم. راسىمەن دە، بانكتەر كەپىلگە قوياتىن ءۇي-جايى بولعان جاعدايدا دا جاسى ەگدە تارتقان جاندارعا نەسيە بەرۋگە كەلىسىم بەرمەيدى. وسى ورايدا ForteBank-كە راقمەت ايتقىم كەلەدى. وسى بانكتىڭ ارقاسىندا اپامىز اباي مەن ساين كوشەسىنىڭ قيىلىسىندا ءوزىنىڭ ساۋدا ءۇيىن اشىپ، ءىسىن دوڭگەلەتىپ اكەتتى. مەن بۇل اپانىڭ جايىن جۇمىس جوق دەپ سىلتاۋراتاتىن جاستارعا ۇلگى بولسىن دەپ ايتىپ وتىرمىن.
ءبىزدىڭ «بەلسەندى ءىس-شارالار» اتتى تاعى ءبىر باعىتىمىز بار. «بەلسەندى ءىس-شارالارعا» الەۋمەتتىك جۇمىس ورنى، قوعامدىق جۇمىس ورنى، جاستار ءىس-تاجىريبەسى كىرەدى.
الەۋمەتتىك جۇمىس ورنىنا توقتالسام، جىل باسىندا جۇمىس بەرۋشىلەر ءبىزدىڭ ورتالىقپەن بايلانىسىپ، بوس جۇمىس ورىندارىنا ۆاكانسيا جاريالايدى. ءبىزدىڭ ورتالىققا كەلگەن جۇمىس ىزدەۋشىلەردىڭ قابىلەتى مەن سۇرانىسىنا سايكەس كەلىسىم-شارت نەگىزىندە ءبىز جۇمىسقا ورنالاسۋعا جولداما بەرەمىز. ولاردىڭ ءبىر ايلىق جالاقىسىنىڭ 35%-ن، مۇمكىندىگى شەكتەۋلى ازاماتتاردىڭ 80%-ن مەملەكەت تولەيدى. بۇل جوبا 12 ايعا سوزىلادى. كەلىسىم-شارت جىل باسىنان باستالادى. مەرزىمى اياقتالعان كەلىسىم-شارت كەلەسى جىلعا جارامايدى.
- بۇل باعىت بويىنشا تولەنەتىن ءبىر ايلىق جالاقىنىڭ سۋمماسى قانشا؟
- الەۋمەتتىك جۇمىس ورنى بويىنشا 100 مىڭنىڭ اينالاسىندا اقى تولەنەدى.
سونداي-اق قوعاممەن جۇمىس باعىتى دا ءبىر جىل بويى ىسكە اسىرىلادى. بۇل باعىتتا ارنايى ءبىر ماماننىڭ قاجەتى جوق، جوعارى سىنىپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەر دە جۇمىسپەن قامتىلادى. وتكەن جىلى 300 ستۋدەنت پەن وقۋشى وسى باعىتتىڭ ارقاسىندا جۇمىس ىستەي الدى. بيىلعى جىلى بۇل كورسەتكىش وتكەن جىلعىمەن سالىستىرعاندا كوبەيدى. سەبەبى ولارعا تولەنەتىن جالاقى 85 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى. ودان ءتورت جارنا بويىنشا قاراجات الىنادى دا، قالعان 66 مىڭ تەڭگە جۇمىسشىنىڭ قولىنا تيەدى.
- جاستارعا ارنالعان تاعى قانداي باعدارلامالارىڭىز بار؟
- جاس ماماندارعا ارنالعان «جاستار ءىس-تاجىريبەسى» باعىتى بار. بۇل باعىت بويىنشا ەندى قولىنا ديپلوم العان تۇلەك بىزگە جۇگىنىپ، جۇمىسقا جولداما الادى. ءبارىمىز بىلەمىز، وقۋدى جاڭا بىتىرگەن تاجىريبەسىز جاس ماماندى جۇمىس ورىندارى الا بەرمەيدى. مەملەكەت بۇل باعىتتى قاراستىرۋداعى سەبەبى دە سول.
بۇعان الماتى اكىمدىگىنە كىرەتىن ۆەدوموستۆولار قاتىسا الادى. اتاپ ايتقاندا، مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتى، اكىمشىلىكتەر، اۋداندىق-قالالىق سوت، پروكۋراتۋرالار كىرەدى. جۇمىس بەرۋشىلەر ورتالىقپەن قاراشا ايىنان باستاپ كەلىسىم-شارت جاساعانى دۇرىس. سەبەبى جىل باسىنان باستاپ جۇمىس ىزدەۋشىلەر جولداما الىپ، جۇمىسپەن قامتىلۋى كەرەك. سونداي-اق قانشا ادامنىڭ جۇمىسپەن قامتىلاتىنى انىقتالىپ، ولارعا تيەسىلى قاراجات ءبولىنۋى ءتيىس.
ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، جۇمىس ىزدەۋشى مىندەتتى تۇردە الماتى قالاسىندا تۇراقتى نەمەسە ۋاقىتشا ءبىر جىلعا دەيىن تىركەۋدە بولۋى كەرەك.
-سىزدەردىڭ جولدامالارىڭىز ارقىلى بارعان جاس ماماننىڭ ارى قاراي تۇراقتى جۇمىسپەن قامتىلۋىنا مۇمكىندىك بار ما؟
-ارينە، بار. جاستار التى ايعا دەيىن ءوزىن جاقسى جاعىنان كورسەتىپ، جۇمىسقا قابىلەتىن دالەلدەي السا، تۇرعىلىقتى جۇمىسقا قابىلدانا الادى. بۇل باعدارلاما بۇگىندە ءوزىنىڭ ناتيجەسىن بەرىپ كەلەدى.
ءبىزدىڭ ورتالىق 2011 جىلى اشىلعان، سودان بەرى قانشاما جاس مامان اتالعان باعىت بويىنشا ءىس-تاجىريبەدەن ءوتىپ، ناتيجەسىندە تۇراقتى جۇمىسقا تۇرا الدى.
-ال 6 اي ۋاقىت وتكەن سوڭ جۇمىس ىزدەۋشىنىڭ قايتا جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعى ارقىلى جۇمىسقا تۇرۋىنا مۇمكىندىك قاراستىرىلعان با؟
-ەكىنشى رەت تۇرۋ قيىن بولادى. سەبەبى جاس مامان التى اي ۋاقىت ىشىندە ءوزىن كورسەتىپ، تۇرعىلىقتى جۇمىسقا تۇرۋى كەرەك. سودان كەيىن تۇرعىلىقتى جۇمىسقا تۇرعاندىعى جايلى بۇيرىعىن بىزگە اكەپ، تىركەلۋى ءتيىس.
تۇرعىلىقتى جۇمىسقا تۇرا الماعان جاعدايدا كەلەسى جىلى باسقا قوعامدىق جۇمىسقا بارۋىنا بولادى.
- بۇگىنگى كۇنگە دەيىن قانشا ادامدى جۇمىسپەن قامتىدىڭىزدار؟
- بۇگىنگە دەيىن بىزگە 65 مىڭ ادام جۇگىنىپتى. سونىڭ 24 مىڭى تۇرعىلىقتى جۇمىسقا ورنالاسا الدى. ال 16 مىڭدايى ۋاقىتشا جۇمىس ىستەپ ءجۇر، ولاردىڭ 3 مىڭنان استامى كوپ بالالى انالار مەن از قامتىلعان وتباسىنىڭ انالارى. ال قىسقا مەرزىمدى كۋرستارعا 265 ادام قاتىستى.
توتەنشە جاعداي اياقتالعان سوڭ بىزگە كەلۋشىلەر سانى ەداۋىر كوبەيدى. وعان دەيىن تەلەفون ارقىلى حابارلاسىپ 100 ادام كەلسە، قازىر تىكەلەي وزدەرى كەلىپ، كەزەك كۇتىپ تۇرۋشىلاردىڭ سانى ارتتى. بىزدە كەزەك ەلەكتروندى نومەر ارقىلى جۇرەدى. كۇنىنە 140 ادام قابىلداۋدامىز. بىزگە كەلۋشىلەردىڭ ءبارىن ءبىر كۇندە قابىلداپ ۇلگەرمەيمىز. سول سەبەپتى قالاداعى 8 اۋداننىڭ اكىمشىلىگىنە جۇمىس ىزدەۋشىلەرگە ءتيىمدى بولسىن دەپ ارنايى ماماندارىمىزدى وتىرعىزىپ، قابىلداۋ جۇرگىزۋدەمىز.
وسى جىلى الەۋمەتتىك جۇمىس ورنى باعىتى بويىنشا جوسپار تولىقتاي ورىندالدى. جىل باسىنان بەرى 1000-نان استام مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندار بىزگە جۇگىنسە، سونىڭ 700-دەن استامى جۇمىسپەن قامتىلدى. جانە دە 500-دەي جان الەۋمەتتىك جۇمىس ورنىندا تاجىريبەدە ءجۇر.
- جۇمىسپەن قامتىلعاندارعا 66 مىڭ مەن 100 مىڭنىڭ اينالاسىندا جالاقى تولەنەدى دەدىڭىز. ال بۇدان بولەك سىياقىلار قاراستىرىلا ما؟
- جوق، سىياقى قاراستىرىلمايدى. تەك مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋى بويىنشا، تج كەزىندە تابىسىنان ايرىلعان ازاماتتار ازىق-تۇلىكپەن قامتىلۋى ءۇشىن 2 اي 5500 كولەمىندە قاراجات بەرىلدى.
وسى ورايدا جۇمىستان شىعىپ قالعان جاندار ۋاقىتشا جاردەماقىعا ءوتىنىش بەرە الاتىنىن دا ايتا كەتسەم. ەگەر ءبىر ازامات 3 جىلداي جۇمىس ىستەپ، ءوز ەركىمەن جۇمىسىنان شىققان جاعدايدا 4 ايعا دەيىن جاردەماقى الىپ وتىرادى. بۇل جاردەماقى ازاماتتىڭ رەسمي تۇردە جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ساتىندە اي سايىن الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋعا سالعان ء(ماسف) جارناسىنىڭ 40%-ىنان الىنادى. ال قىسقارتىلعان ادام 6 ايعا دەيىن الادى.
- 1000 مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاننىڭ 500-ءى جۇمىسپەن قامتىلدى دەدىڭىز، ال جارتىسى قايدا كەتتى؟
- 1000-نان استام ادام جۇگىندى، 500-دەيى الەۋمەتتىك جۇمىس ورنىنا كەتسە، قالعانى تەگىن وقۋ كۋرستارى مەن قوعامدىق جۇمىستارعا كەتتى. ءتۇرلى تەحنيكا جوندەۋ، تىگۋ سەكىلدى وتىرىپ ىستەيتىن جۇمىستاردى يگەرۋدە. ءتىپتى، تىگىنگە سوڭعى كەزدەرى ەر-ازاماتتار دا قىزىعۋشىلىق بىلدىرۋدە. ءبىز كىم قايدا بارامىز دەسە دە، شەكتەمەيمىز.
تەگىن وقۋ كۋرستارىنا كەتكەندەر، كەيىن اتامەكەن «دامۋ» قورف ارقىلى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋدىڭ 21 كۇندىك كۋرسىن وقىپ، بيزنەس يدەيالارىن كورسەتىپ، مەملەكەت تاراپىنان قايتارىمسىز 550 مىڭ تەڭگەدەن الدى.
- 550 مىڭدى العان سوڭ ونى قايدا جۇمساعاندىعىن دالەلدەۋ كەرەك پە؟
- ارينە، مەملەكەت تاراپىنان بولىنگەن اقشا بولعاندىقتان، ءاربىر تيىننىڭ سۇراۋى بولادى. قاراجاتتى يگەرۋ بويىنشا مونيتورينگ جاسالىپ، ۇنەمى تەكسەرىلىپ وتىرادى. ونىمەن الماتى قالاسى جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىعىنىڭ ساپانى باقىلاۋ ءبولىمى اينالىسادى.
- بۇدان بولەك وسى جىلى قانداي باعىتتا جۇمىس ىستەپ، قانداي ماسەلەلەردى ارتقا تاستادىڭىزدار؟
- پرەزيدەنت تاپسىرماسى بويىنشا تج كەزىندە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى ءۇشىن ارنايى قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىندە جۇمىسپەن قامتۋ جول كارتاسى جاسالدى. بۇل باعدارلاما 2011 جىلدان بەرى بار ەدى. جاعدايعا بايلانىستى وسى جىلى قايتا قولعا الىندى. وسى باعدارلاما بويىنشا الماتى قالاسىندا 220 نىساندى جوندەۋ جۇمىستارى جاسالا باستادى. بۇل ءالى كۇنگە جالعاسىپ جاتىر. بۇل باعدارلاما بويىنشا الماتى قالاسى بويىنشا 26 مىڭ ادام جۇمىسپەن قامتىلۋى ءتيىس ەدى. سونىڭ 50%-نا جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلگەن ازاماتتاردى تارتۋىمىز كەرەك بولدى. بۇگىنگى تاڭدا 18 مىڭنان استام وسى باعدارلاما بويىنشا جۇمىسقا تارتىلدى. ونىڭ 9 مىڭى ءبىزدىڭ ورتالىق ارقىلى جۇمىسپەن قامتىلدى.
بۇل باعىت بويىنشا جۇمىسپەن قامتىلعانداردىڭ ىشىندە جان-جاقتان، اۋىل-ايماقتان، وڭىرلەردەن كەلگەندەر دە بار. ولارعا ماتەريالدىق كومەك رەتىندە باستاپقىدا ەڭ تومەنگى 2 ايلىق كومەك كورسەتكىشىنىڭ قوسىندىسى – 85 مىڭ تەڭگەدەن بەرىلدى.
وسى بويىنشا 40 ادامدى جۇمىسپەن قامتىعان ءبىر كومپانياعا حابارلاسىپ ءبىلدىم، 5 جۇمىسشى وزگە وڭىردەن كەلگەندەر ەكەن، ولارعا جالاقىعا ىلىنگەنشە بۇل كومەك كورسەتىلىپتى. – بۇل باعدارلاما بويىنشا قانداي ماماندار جۇمىسپەن قامتىلادى؟
- كۇردەلى جۇمىس، ورتاشا جۇمىس جانە اعىمداعى جوندەۋلەر بويىنشا: بالاباقشا، مادەني ەسكەرتكىشتەر، جولدى جوندەۋ ىستەرى قولىنان كەلەتىن جاندار تارتىلادى. نەگىزىنەن قۇرىلىسشىلار. ماسەلەن، بۇل جۇمىسشىلار اقساي-5 شاعىن اۋدانىنداعى تۇرعىن ۇيلەردىڭ اراسىنداعى جولداردى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە.
220 نىساننىڭ وسى كۇنگە دەيىن 50-60%-ىنىڭ جۇمىسى اياقتالدى دەپ ايتا الامىن. تەز اياقتالۋ سەبەبى بالاباقشانى جوندەۋ، جولدى رەتتەۋ، سۋبۇرقاقتاردى قالپىنا كەلتىرۋ سەكىلدى جۇمىستار اسا كوپ ۋاقىتتى قاجەت ەتپەيدى.
- ال بۇل باعىت بويىنشا جۇمىسشىلارعا قانشا اقشا تولەنۋدە؟
-ەڭ تومەنگى ەكى ايلىق جالاقىنىڭ قوسىندىسىنان تومەن بولماۋى كەرەك. ياعني، ەڭ تومەنى – 85 مىڭ تەڭگە. ال كەيبىرىنە 100-120-150 مىڭ كولەمىندە دە ەڭبەكاقى تولەنۋدە.
ءبىر نىسانىمىزعا بارىپ ارنايى تەكسەرىپ، قاراپايىم قارا جۇمىسشىلارمەن سويلەسىپ كوردىك، ولار كۇنىنە 5 مىڭ تەڭگە كولەمىندە الىپ ءجۇر ەكەن. ولار بۇدان بولەك تاماق پەن جاتىن ورىنمەن دە قامتىلعان. زەينەتاقى قورىنا دا اقشاسى ءتۇسىپ وتىرادى.
- جىل اياقتالىپ قالدى؟ ءالى دە جۇمىس ىزدەۋشىلەر كوپ پە؟
- ءيا، بىزگە ءالى كۇنگە جۇمىس ىزدەۋشىلەر تولاسسىز كەلىپ جاتىر. جىل سوڭىندا سۇرانىسقا ساي قاي باعدارلاما بويىنشا اقشا كوبىرەك ءبولىنۋى كەرەك، ءبىز ورتاق ەسەبىن شىعارىپ، كەلەسى جىلدىڭ جوسپارىن جاسايمىز.
كۇننەن-كۇنگە ەلەكتروندى-تسيفرلىق فورماتتى پايدالانۋىمىز دا ارتىپ كەلەدى. ەلەكتروندى قولتاڭبا ارقىلى Enbek.kz سايتىنا جۇمىس بەرۋشى دە، جۇمىسقا ورنالاسۋشى دا ءوتىنىم قالدىرىپ، ءبىر-بىرىمەن بايلانىس ورناتۋىنا بولادى.
ال ءبىزدىڭ ارنايى باعىتتارىمىز بويىنشا ازاماتتار سايتىمىزعا تەك جۇمىسسىز رەتىندە تىركەلە الادى. بىراق جولدامانى بىزگە كەلىپ الۋعا مىندەتتى.
ادىرنا: ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ، سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن راقمەت! حالىق قيىن جاعدايدا قالاي جۇمىس تابۋعا بولاتىنى تۋرالى پايدالى اقپارات الا الدى دەپ ويلايمىن.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى،
اقگۇل ايداربەكوۆا
