Almaty qalasy jumyspen qamtý ortalyǵy talaı jyldan beri jumyssyz júrgen azamattardyń, sondaı-aq jas mamandardyń, óz kásibimdi ashsam deıtin kásipkerlerdiń jáne de múmkindigi shekteýli jandardyń aıaqqa turyp, eńbekke aralasyp ketýine orasan zor yqpal etip otyr. Bul ortalyqtyń qyzmetine TJ-dan keıin júginýshiler sany edáýir ósken. Osy oraıda «Adyrna» ulttyq portalynyń jýrnalısi Almaty qalasy halyqty jumyspen qamtý ortalyǵy Boljaý bóliminiń mamany Meıirbekova Gúlzınat Rahmanberdiqyzymen arnaıy suhbattasyp, almatylyqtardyń qanshalyqty deńgeıde jumyspen qamtylǵanyn bilgen-di.
–Sońǵy ýaqyttaǵy jumyspen qamtý ortalyǵynda qandaı jańashyl bastamalar bolyp jatyr?
–Almaty qalasy jumyspen qamtý ortalyǵy 2017-2021 jj. arnalǵan nátıjeli jumyspen qamtý men kásipkerlikti damytýdyń úlken memlekettik baǵdarlamasyn júzege asyryp keledi. Bul baǵdarlama birneshe baǵyttan turady. Eń birinshi baǵyty – qysqa merzimdi kýrstar. Jumysynan aıyrylǵan adamdardy, jastardy, jumyspen ózin-ózi qamtyǵan jandardy, sondaı-aq múmkindigi shekteýli adamdardyń arasynan jumysqa qabileti barlardy (1 toptaǵy múgedektigi bar jandar jumysqa jaramsyz) osy qysqa merzimdi kýrstarǵa jiberýge, ary qaraı sertıfıkat alyp, jumysqa kirip ketýine kómek beremiz. Bizdiń negizgi mindetimiz – osy. Qysqa merzimdi kýrstardyń ishinde kásipkerlerge daıyn bıznes jobasyn júzege asyrýǵa arnalǵan «Bastaý bıznes» jobasy bar. Jobaǵa memleket tarapynan granttar bólinedi. Bul joba boıynsha Atameken «Damý» qoryna baryp, 21 kún tegin oqıdy.
Eńbek baǵdarlamasy 2016 jyldyń 21 jeltoqsanynda qabyldanyp, 2017 jyldan beri iske asyrylyp keledi. Bul memlekettik baǵdarlama arqyly, ásirese, az qamtylǵan otbasy, kóp balaly otbasylar jáne múmkindigi shekteýli jandar óz kásibin ashý úshin qaıtarymsyz 550 myń teńge alady. Bizge az qamtylǵan otbasy, kóp balaly otbasy músheleri kelip, aspaz, tiginshi, kondıter sekildi mamandyqtardy oqýda. Olar aı saıyn 20 myńnan astam shákirtaqy alyp oqıdy. Ótken jyly osy baǵdarlama boıynsha 830 kóp balaly ana arnaıy kýrstardy oqydy.
Jaqynda Almaty telearnasyndaǵy «Sheshimi bar» baǵdarlamasynda qonaqta boldym, sonda bir kóp balaly ana osy baǵdarlama boıynsha 550 myń teńge alyp, quraq kórpe-kórpeshe, jastyqtar tigip, óz kásibin bastapty. Menińshe, bul – halyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartý maqsatyndaǵy óte jaqsy bastama.
Budan bólek, bizde mıkrokredıtter berý baǵyty da bar. Bul baǵyt boıynsha óz bıznesimdi bastaımyn degen janǵa 5 jylǵa 6 % -ben 22 mln-ǵa deıin nesıe beriledi. Oǵan mindetti túrde kepildeme qoıý kerek. Bir mysal aıta ketsem, 2018 jyly aqpan aıynda maǵan bir qarııa apa habarlasyp: «Meniń jeke bıznes josparym bar, sony júzege asyrýǵa nesıe alǵym keledi», - dedi. Bizdiń ózimizdiń nusqaýlyǵymyz bar. Ol boıynsha birinshi kýrs oqyp, sertıfıkat alady, óziniń bıznes josparyn kórsetedi. Eger Atameken «Damý» qory oǵan kásipti júrgizýge kelisim berse, bizden bankke nesıe alý úshin joldama alady. Bul jaǵdaıda apamyzdyń jasy 70-ke kep qalǵan eken. 4 bank apamyzǵa nesıe alýǵa kelisim bermedi. Sodan ózim ForteBank-pen kelisip, basynan aıaǵyna deıin kómek qolyn sozdym. Rasymen de, bankter kepilge qoıatyn úı-jaıy bolǵan jaǵdaıda da jasy egde tartqan jandarǵa nesıe berýge kelisim bermeıdi. Osy oraıda ForteBank-ke raqmet aıtqym keledi. Osy banktiń arqasynda apamyz Abaı men Saın kóshesiniń qıylysynda óziniń saýda úıin ashyp, isin dóńgeletip áketti. Men bul apanyń jaıyn jumys joq dep syltaýratatyn jastarǵa úlgi bolsyn dep aıtyp otyrmyn.
Bizdiń «Belsendi is-sharalar» atty taǵy bir baǵytymyz bar. «Belsendi is-sharalarǵa» áleýmettik jumys orny, qoǵamdyq jumys orny, jastar is-tájirıbesi kiredi.
Áleýmettik jumys ornyna toqtalsam, jyl basynda jumys berýshiler bizdiń ortalyqpen baılanysyp, bos jumys oryndaryna vakansııa jarııalaıdy. Bizdiń ortalyqqa kelgen jumys izdeýshilerdiń qabileti men suranysyna sáıkes kelisim-shart negizinde biz jumysqa ornalasýǵa joldama beremiz. Olardyń bir aılyq jalaqysynyń 35%-n, múmkindigi shekteýli azamattardyń 80%-n memleket tóleıdi. Bul joba 12 aıǵa sozylady. Kelisim-shart jyl basynan bastalady. Merzimi aıaqtalǵan kelisim-shart kelesi jylǵa jaramaıdy.
- Bul baǵyt boıynsha tólenetin bir aılyq jalaqynyń sýmmasy qansha?
- Áleýmettik jumys orny boıynsha 100 myńnyń aınalasynda aqy tólenedi.
Sondaı-aq Qoǵammen jumys baǵyty da bir jyl boıy iske asyrylady. Bul baǵytta arnaıy bir mamannyń qajeti joq, joǵary synyp oqýshylary men stýdentter de jumyspen qamtylady. Ótken jyly 300 stýdent pen oqýshy osy baǵyttyń arqasynda jumys isteı aldy. Bıylǵy jyly bul kórsetkish ótken jylǵymen salystyrǵanda kóbeıdi. Sebebi olarǵa tólenetin jalaqy 85 myń teńgeni quraıdy. Odan tórt jarna boıynsha qarajat alynady da, qalǵan 66 myń teńge jumysshynyń qolyna tıedi.
- Jastarǵa arnalǵan taǵy qandaı baǵdarlamalaryńyz bar?
- Jas mamandarǵa arnalǵan «Jastar is-tájirıbesi» baǵyty bar. Bul baǵyt boıynsha endi qolyna dıplom alǵan túlek bizge júginip, jumysqa joldama alady. Bárimiz bilemiz, oqýdy jańa bitirgen tájirıbesiz jas mamandy jumys oryndary ala bermeıdi. Memleket bul baǵytty qarastyrýdaǵy sebebi de sol.
Buǵan Almaty ákimdigine kiretin vedomostvolar qatysa alady. Atap aıtqanda, Memlekettik kirister departamenti, ákimshilikter, aýdandyq-qalalyq sot, prokýratýralar kiredi. Jumys berýshiler ortalyqpen qarasha aıynan bastap kelisim-shart jasaǵany durys. Sebebi jyl basynan bastap jumys izdeýshiler joldama alyp, jumyspen qamtylýy kerek. Sondaı-aq qansha adamnyń jumyspen qamtylatyny anyqtalyp, olarǵa tıesili qarajat bólinýi tıis.
Aıta ketetin bir jaıt, jumys izdeýshi mindetti túrde Almaty qalasynda turaqty nemese ýaqytsha bir jylǵa deıin tirkeýde bolýy kerek.
-Sizderdiń joldamalaryńyz arqyly barǵan jas mamannyń ary qaraı turaqty jumyspen qamtylýyna múmkindik bar ma?
-Árıne, bar. Jastar alty aıǵa deıin ózin jaqsy jaǵynan kórsetip, jumysqa qabiletin dáleldeı alsa, turǵylyqty jumysqa qabyldana alady. Bul baǵdarlama búginde óziniń nátıjesin berip keledi.
Bizdiń ortalyq 2011 jyly ashylǵan, sodan beri qanshama jas maman atalǵan baǵyt boıynsha is-tájirıbeden ótip, nátıjesinde turaqty jumysqa tura aldy.
-Al 6 aı ýaqyt ótken soń jumys izdeýshiniń qaıta jumyspen qamtý ortalyǵy arqyly jumysqa turýyna múmkindik qarastyrylǵan ba?
-Ekinshi ret turý qıyn bolady. Sebebi jas maman alty aı ýaqyt ishinde ózin kórsetip, turǵylyqty jumysqa turýy kerek. Sodan keıin turǵylyqty jumysqa turǵandyǵy jaıly buıryǵyn bizge ákep, tirkelýi tıis.
Turǵylyqty jumysqa tura almaǵan jaǵdaıda kelesi jyly basqa qoǵamdyq jumysqa barýyna bolady.
- Búgingi kúnge deıin qansha adamdy jumyspen qamtydyńyzdar?
- Búginge deıin bizge 65 myń adam júginipti. Sonyń 24 myńy turǵylyqty jumysqa ornalasa aldy. Al 16 myńdaıy ýaqytsha jumys istep júr, olardyń 3 myńnan astamy kóp balaly analar men az qamtylǵan otbasynyń analary. Al qysqa merzimdi kýrstarǵa 265 adam qatysty.
Tótenshe jaǵdaı aıaqtalǵan soń bizge kelýshiler sany edáýir kóbeıdi. Oǵan deıin telefon arqyly habarlasyp 100 adam kelse, qazir tikeleı ózderi kelip, kezek kútip turýshylardyń sany artty. Bizde kezek elektrondy nomer arqyly júredi. Kúnine 140 adam qabyldaýdamyz. Bizge kelýshilerdiń bárin bir kúnde qabyldap úlgermeımiz. Sol sebepti qaladaǵy 8 aýdannyń ákimshiligine jumys izdeýshilerge tıimdi bolsyn dep arnaıy mamandarymyzdy otyrǵyzyp, qabyldaý júrgizýdemiz.
Osy jyly Áleýmettik jumys orny baǵyty boıynsha jospar tolyqtaı oryndaldy. Jyl basynan beri 1000-nan astam múmkindigi shekteýli jandar bizge júginse, sonyń 700-den astamy jumyspen qamtyldy. Jáne de 500-deı jan áleýmettik jumys ornynda tájirıbede júr.
- Jumyspen qamtylǵandarǵa 66 myń men 100 myńnyń aınalasynda jalaqy tólenedi dedińiz. Al budan bólek syıaqylar qarastyryla ma?
- Joq, syıaqy qarastyrylmaıdy. Tek memleket basshysynyń aıtýy boıynsha, TJ kezinde tabysynan aırylǵan azamattar azyq-túlikpen qamtylýy úshin 2 aı 5500 kóleminde qarajat berildi.
Osy oraıda jumystan shyǵyp qalǵan jandar ýaqytsha járdemaqyǵa ótinish bere alatynyn da aıta ketsem. Eger bir azamat 3 jyldaı jumys istep, óz erkimen jumysynan shyqqan jaǵdaıda 4 aıǵa deıin járdemaqy alyp otyrady. Bul járdemaqy azamattyń resmı túrde jumys istep júrgen sátinde aı saıyn áleýmettik saqtandyrýǵa salǵan (MÁSF) jarnasynyń 40%-ynan alynady. Al qysqartylǵan adam 6 aıǵa deıin alady.
- 1000 múmkindigi shekteýli jannyń 500-i jumyspen qamtyldy dedińiz, al jartysy qaıda ketti?
- 1000-nan astam adam júgindi, 500-deıi áleýmettik jumys ornyna ketse, qalǵany tegin oqý kýrstary men qoǵamdyq jumystarǵa ketti. Túrli tehnıka jóndeý, tigý sekildi otyryp isteıtin jumystardy ıgerýde. Tipti, tiginge sońǵy kezderi er-azamattar da qyzyǵýshylyq bildirýde. Biz kim qaıda baramyz dese de, shektemeımiz.
Tegin oqý kýrstaryna ketkender, keıin Atameken «Damý» qorf arqyly kásipkerlikti damytýdyń 21 kúndik kýrsyn oqyp, bıznes ıdeıalaryn kórsetip, memleket tarapynan qaıtarymsyz 550 myń teńgeden aldy.
- 550 myńdy alǵan soń ony qaıda jumsaǵandyǵyn dáleldeý kerek pe?
- Árıne, memleket tarapynan bólingen aqsha bolǵandyqtan, árbir tıynnyń suraýy bolady. Qarajatty ıgerý boıynsha monıtorıng jasalyp, únemi tekserilip otyrady. Onymen Almaty qalasy jumyspen qamtý ortalyǵynyń Sapany baqylaý bólimi aınalysady.
- Budan bólek osy jyly qandaı baǵytta jumys istep, qandaı máselelerdi artqa tastadyńyzdar?
- Prezıdent tapsyrmasy boıynsha TJ kezinde halyqtyń jumyspen qamtylýy úshin arnaıy Qazaqstannyń barlyq óńirinde Jumyspen qamtý jol kartasy jasaldy. Bul baǵdarlama 2011 jyldan beri bar edi. Jaǵdaıǵa baılanysty osy jyly qaıta qolǵa alyndy. Osy baǵdarlama boıynsha Almaty qalasynda 220 nysandy jóndeý jumystary jasala bastady. Bul áli kúnge jalǵasyp jatyr. Bul baǵdarlama boıynsha Almaty qalasy boıynsha 26 myń adam jumyspen qamtylýy tıis edi. Sonyń 50%-na jumyssyz retinde tirkelgen azamattardy tartýymyz kerek boldy. Búgingi tańda 18 myńnan astam osy baǵdarlama boıynsha jumysqa tartyldy. Onyń 9 myńy bizdiń ortalyq arqyly jumyspen qamtyldy.
Bul baǵyt boıynsha jumyspen qamtylǵandardyń ishinde jan-jaqtan, aýyl-aımaqtan, óńirlerden kelgender de bar. Olarǵa materıaldyq kómek retinde bastapqyda eń tómengi 2 aılyq kómek kórsetkishiniń qosyndysy – 85 myń teńgeden berildi.
Osy boıynsha 40 adamdy jumyspen qamtyǵan bir kompanııaǵa habarlasyp bildim, 5 jumysshy ózge óńirden kelgender eken, olarǵa jalaqyǵa ilingenshe bul kómek kórsetilipti. – Bul baǵdarlama boıynsha qandaı mamandar jumyspen qamtylady?
- Kúrdeli jumys, ortasha jumys jáne aǵymdaǵy jóndeýler boıynsha: balabaqsha, mádenı eskertkishter, joldy jóndeý isteri qolynan keletin jandar tartylady. Negizinen qurylysshylar. Máselen, bul jumysshylar Aqsaı-5 shaǵyn aýdanyndaǵy turǵyn úılerdiń arasyndaǵy joldardy jóndeý jumystaryn júrgizýde.
220 nysannyń osy kúnge deıin 50-60%-ynyń jumysy aıaqtaldy dep aıta alamyn. Tez aıaqtalý sebebi balabaqshany jóndeý, joldy retteý, sýburqaqtardy qalpyna keltirý sekildi jumystar asa kóp ýaqytty qajet etpeıdi.
- Al bul baǵyt boıynsha jumysshylarǵa qansha aqsha tólenýde?
-Eń tómengi eki aılyq jalaqynyń qosyndysynan tómen bolmaýy kerek. Iaǵnı, eń tómeni – 85 myń teńge. Al keıbirine 100-120-150 myń kóleminde de eńbekaqy tólenýde.
Bir nysanymyzǵa baryp arnaıy tekserip, qarapaıym qara jumysshylarmen sóılesip kórdik, olar kúnine 5 myń teńge kóleminde alyp júr eken. Olar budan bólek tamaq pen jatyn orynmen de qamtylǵan. Zeınetaqy qoryna da aqshasy túsip otyrady.
- Jyl aıaqtalyp qaldy? Áli de jumys izdeýshiler kóp pe?
- Iá, bizge áli kúnge jumys izdeýshiler tolassyz kelip jatyr. Jyl sońynda suranysqa saı qaı baǵdarlama boıynsha aqsha kóbirek bólinýi kerek, biz ortaq esebin shyǵaryp, kelesi jyldyń josparyn jasaımyz.
Kúnnen-kúnge elektrondy-ıfrlyq formatty paıdalanýymyz da artyp keledi. Elektrondy qoltańba arqyly Enbek.kz saıtyna jumys berýshi de, jumysqa ornalasýshy da ótinim qaldyryp, bir-birimen baılanys ornatýyna bolady.
Al bizdiń arnaıy baǵyttarymyz boıynsha azamattar saıtymyzǵa tek jumyssyz retinde tirkele alady. Biraq joldamany bizge kelip alýǵa mindetti.
Adyrna: Ýaqytyńyzdy bólip, suhbat bergenińiz úshin raqmet! Halyq qıyn jaǵdaıda qalaı jumys tabýǵa bolatyny týraly paıdaly aqparat ala aldy dep oılaımyn.
Foto ashyq derekkózden alyndy,
Aqgúl AIDARBEKOVA
