الەۋمەتتىك جەلىدە ءتۇرلى توپتار بار. سولاردىڭ ىشىندە «ەۋروپاداعى قازاقتار»، «تۇركياداعى قازاقتار»، «اقش-تاعى قازاقتار» دەگەن توپتار دا از ەمەس. بۇل توپتاردا تەك قازاقتار عانا ەمەس، جالپى قازاقستاننان شەتەلگە كەتكەن ازاماتتار دا تىركەلگەن. ءار توپتاعى تىركەلگەن مۇشەلەر سانىنا قاراپ، ەلىمىزدەن شەكارا اسىپ كەتكەندەر سانى از ەمەسىن بايقايسىز. بۇل ءسوزىمىزدى رەسمي ستاتيستيكانىڭ سوڭعى التى ايدا قازاقستاننان 10 977 ادام شەتەلگە قونىس اۋداردى دەگەن اقپاراتى راستاي تۇسەدى.
بىلتىر وسى ۋاقىتتا شەكارا اسىپ، باسقا ەلگە كوشكەندەر سانى -20 071 بولعان ەكەن. ارينە، بىلتىر بۇل ۋاقىتتا پاندەميا بولماعانىن، شەكارانىڭ ايقارا اشىق بولعانىن ەسكەرسەك، كورسەتكىش تە سوعان ساي دەۋگە بولادى. ال بيىل كارانتينمەن وتكەن جارتى جىلدىقتىڭ وزىندە باسقا ەلگە قونىس اۋدارعانداردىڭ سانى ون مىڭنىڭ ۇستىندە بولسا، كۇنى ەرتەڭ شەكارا اشىلا قالسا،قازاقستاندى تاستاپ، جاقسى ءومىر ىزدەپ، باسقا مەملەكەتكە كەتۋشىنىڭ سانى قالاي بولار ەكەن؟جوعارىدا ءسوز ەتكەن الەۋمەتتىك جەلىدەگى توپ مۇشەلەرىنىڭ باسىم بولىگى قازاقستانعا قايتا كەلۋدى مۇلدە جوسپارلامايتىندارىن جاسىرمايدى.
ەلىمىزگە كوشىپ كەلىپ جاتقاندار دا از ەمەس. الايدا كەتۋشى مەن كەلۋشىنىڭ ارا سالماعىندا ۇلكەن ايىرماشىلىق بارى الاڭداتادى. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، بۇل قالىپتى قۇبىلىس. الايدا جيىرما ميلليونعا جەتەر جەتپەس قازاقستاننان ون مىڭداپ ادام كەتۋى قالىپتى قۇبىلىسقا جاتا قويماسا كەرەك.
"ارقا جىلى بولسا، ارقار اۋىپ نەسى بار؟"
«قازاقستان ءباسپاسوز قۇرالدارى ەلدەن كەتۋشىنىڭ كوبى وزگە ۇلت وكىلدەرى دەپ جازىپ جاتادى. بۇل جارتىلاي وتىرىك اقپارات. سەبەبى، تۇراقتى مەكەنجايىمدى باسقا ەلگە اۋىستىرۋ جونىندە قۇجات رەتتەپ جۇرگەنىمدە، كوشى قون پوليياسىندا مەن سياقتى جۇرگەندەردىڭ باسىم بولىگى ءوز قازاقتارىمىز بولاتىن. ولاردان نەگە كەتىپ جاتسىڭ دەپ سۇراساڭىز «ادام سياقتى ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن بولماي كەتتى. جەمقورلىق جايلاعان جۇيە شارشاتتى» دەگەن جاۋاپ الاسىز. بۇل بۇكپەسىز شىندىق. قازاقستاندا تەك تامىر-تانىسى بار ادام عانا ادام سياقتى ءومىر سۇرەدى. ال ەشكىمى جوقتار تەك جالدامالى قۇلدىڭ كەبىن كيەدى. ايەلىم ەكەۋىمىز «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلدە وقىپ كەلدىك.
العاشقى لەكپەن بارعانبىز. وقۋىمىز بىتكەندە، ەلگە كەلىپ، بارىمىزدى سالىپ قىزمەت ەتەمىز دەگەن ماقساتىمىز تاس تالقان بولدى. العان ءبىلىمىمىزدى قاجەت ەتەتىن جەردى تاپپاي، ەكى جىل ساندالدىق. جەكە بالالار كلينيكاسىن اشىپ، پەدياتريانى دامىتۋدى ارماندادىق. ارمانىمىز سول كۇيى قالدى. اقشاسى مەن كوكەسى جوق ءبىزدىڭ ءبىلىمىمىزدى قازاقستان كەرەك تە ەتپەدى. كوپ ۇزاماي، شەتەلدەن تۇسكەن شاقىرتۋعا ويلانباي كەتىپ قالدىق. قازىر اقش-تا تۇرىپ جاتىرمىز. تۇراقتى جۇمىسىمىز، ءۇيىمىز بار. ەڭ باستىسى، بۇل جاقتا ءوزىمىزدى شىنايى ادام سەزىنەمىز. بالكىم، كەيبىرەۋگە ۇناماس، دەسەك تە ايتايىن، ءبىز ازاماتتىقتان باس تارتۋعا ءوتىنىش ءبىلدىرىپ قويدىق»، -دەيدى امەريكالىق قازاق، بالالار نەۆروپاتولوگى اسىلحان بەرىكباي.
سونداي-اق، اسىلحان وزدەرى ارالاساتىن وتىزعا جۋىق قازاق وتباسىنىڭ ادامدارى قازاقستاننان كەتكەندەرىنە وكىنبەيتىنىن، كەرىسىنشە بالالارى ءۇشىن وسىنداي تاڭداۋ جاساۋدى دۇرىس دەپ تاپقاندارىن ايتادى.
بالاسىنىڭ بولاشاعى ءۇشىن باسقا ەلدى تاڭداۋشىلار كوبەيگەن
«باسقا ەلگە كوشۋدى ويلاپ جۇرگەنىمە ءبىراز بولعان. ال بيىلعى پاندەميا كەزىندە بۇل ويىما نىق تابان تىرەدىم. وسى پاندەميا ءوزىمنىڭ مەديتسيناسى نولگە تەڭ، ءبىلىم سالاسى بىلىققان، بيلىگى حالىقتان بولەك ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەلدە تۇرىپ جاتقانىما تاعى كوزىمدى جەتكىزدى. بار جۇمىسىنان ايىرىلىپ، اقشاسىز قالعان حالقىن ۇيگە قاماعان بيلىكتەگىلەر اۋىرعان ازاماتىنا بار ءدارىنى بەرمەي، قويمادا تىعىپ ۇستادى عوي! مۇنان اسقان قيانات بار ما؟ تۋعان جەر، وتان دەگەن پاتريوتتىق پافوسقا تولى دۇنيەلەردى شەتكە ىسىرىپ، بۇل ەلدەن كەتۋگە بەل بۋدىم. مەنى كەرەك ەتپەگەن ەلدە ارام ولگەنشە، دۇرىس قوعامى بار ەلدە ولەيىن. شەتەلگە كەتسەڭ، قۇل بولاسىڭ دەگەن تۇسىنىك بار بىزدە. قۇل بولۋدان ارلانبايمىن! ويتكەنى مەن ءوز ەلىمدە دە قۇل بولىپ، ابدەن ۇيرەنگەنمىن. سوندىقتان قازىر قۇجاتتارىمدى رەتتەپ، شەكارانىڭ تولىق اشىلۋىن كۇتىپ وتىرمىن. بالامنىڭ بولاشاعى ءۇشىن وسىنداي قادامعا بارۋىم كەرەك»، -دەيدى بىزبەن اڭگىمەسىندە دۋمان ەركىنبەكۇلى.
كومپيۋتەردە باعدارلاما جاساۋمەن اينالىساتىن دۋمان مەن بالالار نەۆروپاتولوگى اسىلحان وزگە ۇلت وكىلى نەمەسە جۇمىسسىز جۇرگەن، ۇكىمەتتىڭ جاردەماقىسىنا قاراعان جاندار ەمەس. ەكەۋى دە ەلگە ناعىز كەرەك ماماندىق يەلەرى ەمەس پە؟ ەلىمىزدەن وسىنداي بىلىكتى مامان يەلەرى شەتەل اسىپ كەتە بەرسە، الداعى ۋاقىتتا جاعدايىمىز قالاي بولماق؟ «بىرەۋ كەتسە، بىرەۋ كەلەر» دەپ، قازاقستانعا قونىس اۋدارعانداردى جۇبانىش كورەتىنىمىز راس. الايدا ەلىمىزگە كوشىپ كەلىپ جاتقاندار مىقتى ماماندار مەن دامىعان ەلدەن كەلگەندەر مە؟
سۇراستىرىپ ءجۇرىپ، بىلتىر كۇزدە قازاقستانعا تۇبەگەيلى قونىس اۋدارعان بىرنەشە ازاماتتى تاپتىق. بىزبەن سۇحباتتاسقان ءۇش ازاماتتىڭ ۇشەۋى دە تمد ەلدەرىنەن كەلگەندەر. تاجىكستان، قىرعىزستان ەلدەرىنەن كوشىپ كەلگەن سول ازاماتتار ءوز ەلىن قازاقستانمەن سالىستىرىپ، «قازاق جەرىندە نان بار عوي، ايتەۋىر» دەگەندى العا تارتادى. ارينە، كەي كورشىلەرىمىزبەن سالىستىرعاندا، جاعدايىمىز جامان ەمەس. ايتسە دە، ءبىز جەر بايلىعىمىزدىڭ ارقاسىندا بۇدان دا مىقتى ءومىر سۇرۋگە لايىق ەمەسپىز بە؟
قازاقستانداعى ەميگراتسيا ماسەلەسى جىل وتكەن سايىن قاۋىپتى سىزىققا جاقىنداپ كەلەدى. باق بەتتەرىندە بۇل ماسەلە كوبىنەسە بىرجاقتى كوتەرىلىپ، كەتىپ جاتقاندار وزگە ۇلت وكىلدەرى دەگەنگە سايادى. ال راسىندا سوڭعى ۋاقىتتا تۇراقتى مەكەنى ەتىپ باسقا مەملەكەتتى تاڭداعان قازاقتىڭ سانى ارتپاسا، كەمگەن جوق.
وسى ماسەلەگە بايلانىستى باق بەتتەرىندە شىققان ساراپشى، بىلىكتى مامانداردىڭ پىكىرىنە شولۋ جاساپ كوردىك. ماسەلەن، ساياساتتانۋشى سۇلتانبەك سۇلتانعالي «قازاقستاننان ادامنىڭ كوپەتەپ شەتەلگە كوشىپ جاتقانى بۇل ويلاناتىن، الاڭداي باستاۋعا تۇراتىن جاعداي» ەكەنىن ايتىپ، بيلىك ەميگراتسيا ماسەلەسىن شەشۋدى قولعا الماسا، ارتى جاقسى بولمايتىنىن ايتسا، تاريحشى نۇرتاي مۇستافاەۆ تا ءوز ەلىندە الەۋمەتتىك ساياسات دۇرىس جولعا قويىلسا، ەشكىم جاقسى ءومىر ىزدەپ شەتەلگە كەتپەس ەدى دەگەن پىكىردە. ءدال وسىنداي پىكىردى ساراپشى شىناسىل ەرنازار دا العا تارتىپ: «جاستاردىڭ الەۋمەتتىك پروبلەمالارى شەشىلمەي، شەتەلگە كەتۋشىلەردى توقتاتۋ مۇمكىن ەمەس»، -دەيدى.
جاعداي وسىلاي جالعاسا بەرسە، بولاشاق تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق بولار. ءوزىنىڭ ءبىلىمدى جاستارىنان ايىرىلعان مەملەكەتتىڭ ەرتەڭى بولۋشى ما ەدى؟حالقى جوق مەملەكەت بولمايتىنىن، مەملەكەت بولماسا استىنداعى كرەسلوسى بولمايتىنىن بيلىكتەگى شەنەۋنىكتەر مىقتى بىلسە كەرەك. ولاي بولسا، حالىقتىڭ ەرتەڭى سانالاتىن جاستاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىن بۇگىن شەشپەسە، ەرتەڭ كەش بولاتىنىن دا نازاردا ۇستايدى دەپ ۇمىتتەنەمىز.
راۋانا ديماشقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى.
فوتو اشىق دەرەككوزدەن الىندى.
