وسى ءسوزدى ەستىگەنىمدە مەن دە شات بوپ كەتتىم. مەن سول كەزدىڭ وزىندە وتەجان نۇرعاليەۆتى كوزى ءتىرى ۇلى اقىن دەپ بىلەتىنمىن. ولەڭدەرىمەن بالا جاستان تانىس ەدىم. ونىڭ ۇستىنە «سوعىستىڭ سوڭعى جازى» دەگەن باللادالار جيناعىنىڭ ءبىرىنشى كىتابى دا جاقىندا عانا قولىمىزعا تيگەن. ستۋدەنتتەرگە سول كىتاپتى دارىپتەۋمەن جۇرگەن كەزىم. «كونتسەرت» دەگەن باللاداسىن جاتتاپ تا العان بولاتىنمىن.
پويىزدان تۇسكەن ءوت-اعاڭنىڭ بەت پىشىمىمەن سىن-سيپاتى كۇنى كەشەگىدەي ءالى ەسىمدە. كىتاپ بەتىندەگى سۋرەتتەرىنە كوزىم قانىق بولعانىمەن، ءوزىن العاش كورگەنىم – وسى. ۇستىندە ادەمى سپورتتىق كيىمى بار، شاشى دۋدىراعان كورىكتى ادام. سىرباز، سىپايى، «مىنە، ناعىز اقىن وسىنداي بولۋ كەرەك» دەيمىن ىشىمنەن (قازىر ويلاپ وتىرسام، سول كەز ءوت-اعاڭنىڭ قىلشىلداعان قىرىقتاعى كەزى ەكەن عوي).
توكەن اعا ەكەۋى قۇشاقتاسىپ، امانداسىپ بولعان سوڭ، ءوت-اعاڭ ماعان قاراپ «بۇل قاي بالا؟» دەدى. «بۇل سەنەن دە ۇلى اقىن» دەدى توكەن اعا قارقىلداپ كۇلىپ. «ءبىزدىڭ بولاشاق دەسەڭشى» دەدى ءوت-اعاڭ ءتاتتى جىميىپ.
سول ءبىر كەشتە توكەن اعانىڭ ۇيىندەگى داستارحان دۋمانى تىم ەرەكشە بولدى. ەكى اعامنىڭ ورتاسىندا وتىرىپ، ونشاقتى ولەڭ وقىپ جىبەردىم-اۋ دەيمىن.
ەكى بىردەي اعامنان يمەنبەي، ۇيالماي-قىزارماي، توست جىبەرمەي اق اراقتان ءسىمىرىپ وتىرعانىمدى ويلاسام، وسى كۇنگە دەيىن ارقام شىمىرلايدى، بەتىم دۋىلدايدى.
ءبىر قىزىعى – ءمۇيىزى قاراعايداي ەكى ءدويدىڭ ەشقايسىسى مەنىڭ بۇل قىلىعىما نازار اۋدارعان جوق. كەرىسىنشە، ءاربىر ولەڭىمدى ماقتاپ، كوتەرمەلەپ وتىردى.
بىراق... ەرتەڭىندە ءوت-اعاڭدى قالا ارالاتىپ جۇرگەنىمدە، سارعايعان جاپىراقتارعا قاراپ تۇرىپ: «قاراشى، كۇنى كەشە عانا وسىلار جاپ-جاسىل، جاس-جاس ەدى عوي. سارعايامىز دەپ ويلادى ما ەكەن. كۇنى ەرتەڭ ءبارى جوق. جەل ۇشىرىپ اكەتەدى. ءومىر دە جەل عوي... سەن دە جاسسىڭ. سەن... كۇيىڭ جەتسە، اششى سۋدان ازداپ قانا ال. ايتپەسە، مەن سياقتى سەندەلىپ قالاسىڭ» دەدى.
وسىنىڭ الدىندا عانا ءوزىنىڭ ءومىر جولىن ءبىراز بايانداپ تاستاعان بولاتىن. جەتىم وسكەنىن، ولەڭگە تىم ەرتە كەلگەنىن، اتاعى شاققانىن، ىشىمدىككە اۋەس بوپ، اۋرەگە تۇسكەنىن...
مەن ءوت-اعامنان قاتتى قىسىلىپ، «ءسىزدى كورىپ... شالقىپ كەتىپپىن...» دەگەن سياقتى بىردەڭەنى بىلدىرلاعان بولدىم.
ول مەنىڭ تۇنجىراعان ءتۇرىمدى كورىپ، اياپ كەتتى عوي دەيمىن، باسىمنان سيپاپ: «شاش قويىسىڭ جاقسى... وزىڭە جاراسادى... وسىلاي ءجۇر» دەدى مەيىرلەنىپ.
مەن كوتەرىلىپ قالدىم. شاشىم ۇزىن ەدى. «كۋراتورلارىڭ “شاشىڭدى قىسقارت” دەپ ۇرسپاي ما؟» دەدى سونسوڭ. اياق استىنان سويلەۋىمە تاقىرىپ تابىلا كەتكەن سوڭ، توقتايىن با – كۋراتورىمىز قينايات شاياحمەتوۆتىڭ كەرەمەت ادام ەكەندىگىن، وعان قوسا ۇلى ۇستازىم قايىم مۇقامەتحانوۆ بار ەكەنىن، ءاي، ءبىراز جىرلادىم-اۋ دەيمىن.
«سەن ءوز باقىتىڭدى باعالاي ءبىل، – دەدى سۇق ساۋساعىن كەۋدەمە تىرەپ، – جاقسى اعالارىڭ جانىڭدا ءجۇر. ەگەر سەن الماتىدا وقىعاندا، سول قالاعا سيماي كەتەر ەدىڭ. ونداعى ورتا قيىن».
مەن اعامنىڭ بۇل سوزدەرىنە ريزا بولىپ، ءوزىمنىڭ قازمۋ-عا وقۋعا بارعانىمدى، شەت تىلىنەن قۇلاپ كەتكەنىمدى، قازىر وسى سەمەيىمدە وقىپ جاتقانىما قۋانىپ جۇرگەنىمدى تەز-تەز سويلەپ، ايتىپ تاستادىم.
وعان قوسا، شەت تىلىنەن قۇلاعان كەزىمدە جۋرفاكتىڭ دەكانى تەمىربەك قوجاكەەۆتىڭ «قايرانوۆ، قايران كەتتىڭ-اۋ!» دەگەنىن دە جەتكىزىپ ۇلگەردىم. ءوت-اعاڭ قاباعىن ءسال ءتۇيىپ: «ءبارىبىر، سول قوجاكەەۆتىڭ ءوزى سەنى قۋىپ جىبەرەر ەدى» دەدى.
مەن بۇل سوزگە تاڭ قالدىم.
سول كۇنى كەشكە ءبىزدىڭ ينستيتۋتتا ءوت-اعاڭمەن كەزدەسۋ وتكىزىلدى.
ەكى-ءۇش كۇننەن كەيىن-اۋ دەيمىن، ءوت-اعاڭ الماتىسىنا قايتىپ كەتتى...
كەلەسى جىلى مەن ءۇشىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە توكەن اعا مىنانداي ءبىر حابار ءبىلدىردى: «الگى وتەجان دەگەن اعاڭ سەنىڭ قولجازباڭدى سۇراپ جاتىر. ءوزى «جالىن» باسپاسىندا رەداكتور عوي. سونى تەز دايىندا. زەرە اپايىڭ باسىپ بەرەدى» دەدى.
مەنىڭ ولەڭدەرىم دايىن ەدى. دەرەۋ زەرە اپايعا جەتكىزدىم. زەرە اپاي – مۋزەي قىزمەتكەرى، اباي اۋىلىنان شىققان ايتۋلى جازۋشى كامەن ورازاليننىڭ قىزى. سۇلۋ دا سىمباتتى، اقىلدى دا پاراساتتى ادام. قولجازبانى داپ-دايىن ەتتى. «جالىن» باسپاسىنا اتتاندىرىپ جىبەردىك.
سول جىلدىڭ كۇزىندە جىل سايىن وتەتىن ستۋدەنتتەردىڭ رەسپۋبليكالىق عىلىمي كونفەرەنتسياسىنا باردىق. مەن، ايبەك ساپىشەۆ جانە ساۋلە عوي دەيمىن، ۇشەۋىمىز سەمەي ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىنىڭ تۋىن كوتەرىپ، جەلبىرەپ جەتكەنبىز. ءوزىم بۇل وليمپياداعا جىل سايىن كەلەتىنمىن.
مەن ءوت-اعاڭدى وسى ساپار بارىسىندا ارنايى «جالىن» باسپاسىنا ىزدەپ بارىپ، ەكىنشى رەت كوردىم. قاسىمدا ايبەك بار. ول مەنىڭ جان دوسىم، ول دا اقىن.
«كەلگەنىڭ قانداي جاقسى بولدى! – دەدى، ءوت-اعاڭ ءبىزدى قۇشاق جايا قارسى الىپ، – «باستاۋ» سەرياسىمەن كىتابىڭ شىققالى جاتىر. قالاماقىسىن قازىر الىپ بەرەمىن».
ءسويتىپ ءوت-اعاڭنىڭ ارقاسىندا ارقا-جارقا بوپ بايىدىق تا قالدىق، 900 سوم (رۋبل) قالتامىزدا. «ال، ءوت-اعا، – دەدىك ايبەك ەكەۋمىز، – مىنانى جۋايىق، رەستورانعا بارايىق».
«جوق، – دەدى ءوت-اعاڭ، – ءويتىپ شاشىلماڭدار. وزدەرىڭ ستۋدەنتسىڭدەر. سەندەر كەشكى جەتىدە ءبىزدىڭ ۇيگە كەلىڭدەر. ءتوردى كورىڭدەر. جەڭگەلەرىڭنىڭ قولىنان ءدام تاتىڭدار».
وسىلاي دەپ ءۇيدىڭ مەكەن-جايىن جازىپ بەردى.
ءبىز ايتىلعان ۋاقىتتا جەتىپ بارساق، ءوت-اعاڭ بەس قابات ءۇيدىڭ اۋلاسىندا ەكى قولىن قالتاسىنا سالىپ، ەرسىلى-قارسىلى ءجۇر ەكەن. ءبىزدىڭ قولىمىزدا جەڭگەمىزگە ارنايى العان ءبىر شوق گۇلىمىز بەن تاعى باسقا «اساي-مۇسەيلەرىمىز» بار. ءوت-اعاڭ گۇلىمىزگە سۇيسىنە قارادى دا، «اساي-مۇسەيلەرگە» ءبىر ءتۇرلى كوز تاستاپ، «مۇندايلاردى ءوزىم دايىنداپ قويعام" – دەدى.
«كەرەك زاتتىڭ اۋىرلىعى جوق قوي»، – دەدى ايبەك.
«ونىڭ راس» – دەدى ءوت-اعاڭ.
جەڭگەمىز – كۇلاش اپاي جايرانداعان جاقسى ادام ەكەن. «سەنى سىرتتاي بىلەم، ابۋباكىر. اعاڭ ىلعي ماقتاپ وتىرادى. سەنى سەمەيدەن تاپقان ولجام دەيدى» – دەپ سامبىرلاپ ءجۇر (سول ءبىر جاقسى جەڭگەمىز دە ومىردەن ەرتەرەك كەتىپ قالدى (جۇماقتا نۇرى شالقىسىن!)).
اقىن اعامىزدىڭ ۇيىنەن ءتۇن ورتاسى اۋعاندا دۇرىلدەپ قايتقاندىقتان، ەرتەڭىنەن زورعا ويانىپ، وليمپيادادان كەشىگىپ قالا جازدادىق. جەنپي-ءدىڭ باس كورپۋسىنا قوس وكپەمىزدى قولىمىزعا الىپ، القىنىپ جەتسەك، ەسىك الدىندا ءبىزدى باستاپ الىپ كەتكەن ۇستازىمىز، زامدەكانىمىز اراپ ەسپەنبەتوۆ اعامىز سۇپ-سۇر بولىپ تۇر ەكەن. ءبىزدى ءتىلى جەتكەنشە سىباپ-سىباپ الدى. ايتەۋىر، ابىروي بولعاندا، سول جولى دا سەمەيىمىزگە جۇلدەلى بولىپ ورالدىق. ويتپەگەندە، جەردىڭ ۇستىمەن كەلىپ، استىمەن قايتاتىن ەدىك. كەلەسى جىلى (1980) «باستاۋ» سەرياسىمەن كىتابىم شىقتى. ەسەنعالي ەكەۋمىزدىكى باسقالاردان ءسال قوماقتىلاۋ ەكەن. مەنىڭ كىتابىمنىڭ انوتاتسياسىندا وتەجان اعام مەن تۋرالى «قازاق پوەزياسىنداعى قۇبىلىس دەۋگە بولادى» دەگەن ىستىق ىقىلاسقا تولى ءسوزىن دە قوسىپ جىبەرىپتى. وسى ءبىر ءسوزدىڭ ءوزى-اق ۇستازدارىم مەن ساباقتاستارىمنىڭ الدىنداعى مارتەبەمدى ءبىر كوتەرىپ تاستادى. بۇل دا اتاقتى اقىن وتەجان نۇرعاليەۆتىڭ ۇلكەن جۇرەكتىلىگىنىڭ ءبىر بەلگىسى بولعان سوڭ ايتىپ وتىرمىن.
وتەجان اعا تۋرالى ويلاسام بولدى مەنىڭ ەسىمە اۋەسحان قودار دوسىم تۇسە قالادى. بۇل دا ءبىر تابيعاتى ەرەكشە جان-جاقتى تالانت يەسى ەدى. ونىڭ جاراتىلىسى، نەگىزىنەن، اقىن بولاتىن. ورىس ءتىلى مەن قازاق تىلىنە بىردەي جۇيرىك بولعاندىقتان، ەكى تىلدە دە ەركىن جازا بەرەتىن اۋەسحان اۋدارمامەن كوپ اينالىستى.
1990 جىلى عوي دەيمىن، ماسكەۋدە بۇكىلوداقتىق جاس اقىن-جازۋشىلاردىڭ سەمينارى وتەتىن بولىپ، سوعان مەن دە باراتىن بولدىم. مەنىڭ ون شاقتى ولەڭىمدى اۋەسحان ورىسشاعا اۋداردى.
ءبىز ماسكەۋگە ۇلىقبەك ەسداۋلەتوۆتىڭ باستاۋىمەن باردىق. مەنىڭ ولەڭدەرىم ورىس اقىندارىنا قاتتى ۇناعان ەكەن، سول جول ماسكەۋدىڭ وزىندە كسرو جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلىگىنە تىكەلەي قابىلدانىپ قايتتىم. ونىڭ ۇستىنە «يستوكي» دەگەن جۋرنالدىڭ قازاقستان تاراپىنان رەدكوللەگيا مۇشەسى ەتىپ تاعايىندالدىم.
وسى جەتىستىكتىڭ ءبارى ءوزىمنىڭ دوسىم، ءبىر جىل تۋعان قۇرداسىم اۋەسحاننىڭ اۋدارماسىنىڭ ارقاسىندا بولعانىن ەشقاشان ۇمىتپايمىن.
ول كەيىننەن ە. زامياتكينىڭ «اتيللاسىن» اۋداردى. باسقا دا شەتەلدىك اتاقتى قالامگەرلەردى ورىسشا سويلەتتى. قيىندىقتان تايسالمايتىن مارتتىگىن كورسەتىپ، ابايدى، ماعجاندى جانە جۇماتايدى جەتىمدى تۇردە ورىس تىلىنە اۋداردى.
اۋەسحان قودار قازمۋ-دىڭ زاڭ فاكۋلتەتىن بىتىرسە دە، ەڭ باستىسى ادەبيەتشى، فيلوسوف، مادەنيەتتانۋشى بولىپ قالىپتاستى. «تامىر» دەپ اتالاتىن تاماشا جۋرنال شىعارىپ، ءوزى سونىڭ باس رەداكتورى بولدى.
اۋەسحان تۋرالى ۇزاعىراق ايتىپ وتىرعان سەبەبىم – ول وتەجان اعانىڭ ەڭ سۇيىكتى رۋحاني ءىنىسى، باۋىرى ەدى. ەكەۋى دە الەم ادەبيەتىنىڭ جىلىگىن شاعىپ مايىن ىشكەندەر.
اۋەسحان ەكەۋمىز وتەجان اعانىڭ ۇيىنە اندا-ساندا بارىپ تۇراتىنبىز. اڭگىمەمىز ىلعي ادەبيەت جايلى بولاتىن.
راسىن ايتۋ كەرەك، قازاق اقىندارى تۋرالى كەيبىر پىكىرلەرىمىز قيىسپاي قالاتىن. ونداي كەزدە اۋەسحان مارقۇم قارقىلداپ كۇلىپ قويىپ، ءبارىن جايماشۋاقتاتىپ, ەكەۋىمىزدىڭ دە پىكىرىمىزدى دۇرىسقا شىعارىپ جىبەرۋشى ەدى. اۋكەڭ سابىرلى دا سالماقتى، تەرەڭ ويلاي بىلەتىن پاراساتتى دا پايىمدى جىگىت ەدى.
وتەجان اعانىڭ «افينا مەكتەبى» دەگەن كىتابى شىققاندا، مەن بىرەۋىن الامىن دەپ باس سالعانىمدا، ول كىسى ءازىل-قالجىنسىز-اق تىم قىمبات باعاعا ساتاتىنىن ايتتى. مەن قاتتى تەتكىپ قالىپ: «ءسىزدىڭ ساۋداگەر ەكەنىڭىزدى بىلمەي ءجۇر ەكەنمىن» دەدىم، سول جىلى وتە سالقىن قوشتاسىپ ەدىك. بىراق كەيىننەن بۇل وكپە ۇمىتىلىپ كەتتى.
وتەجان اعانى ەڭ سوڭعى رەت اباي مەن ساتباەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا جولىقتىردىم. ول كەزدە «حابار» تەلەارناسىندا كينو اۋدارۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن ەدىم. كەزەكتى ءبىر اۋدارمانى وتكىزۋگە كەتىپ بارا جاتقام. بىرەۋ «ابۋباكىر» دەپ ايعايلادى. قاراسام، ءوت-اعاڭ ەكەن. ەكەۋمىز قۇشاقتاسىپ، امانداسىپ، ءماز بوپ قالدىق. ءوت-اعاڭنىڭ ول كەزدەگى ءۇيى سول ماڭايدا بولاتىن. مەن ءۇي، پاتەر ءنومىرىن انىقتاپ سۇراپ الىپ، قايتار جولدا سوعاتىنىمدى ايتتىم.
امال قانشا، باسقا ءبىر شارۋالار كيىپ كەتتى-اۋ دەيمىن، سول جولى ول كىسىگە بارا الماي كەتتىم. سوعان قاتتى وكىنەمىن.
اياۋلى اعانىڭ جارقىن ءجۇزىن ودان كەيىن كورۋگە قۇداي جازبادى. بىراق باسقالاردان بولەك تابيعاتىمەن ماڭگى ەسىمدە قالىپ قويدى.
ابۋباكىر قايران،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
