تىنىشتىقبەك ابدىكاكىمۇلى - 1953 جىلى 20 شىلدەدە سەمەي وبلىسىنىڭ اباي اۋدانى، قاراۋىل اۋىلىندا تۋعان. 1994 جىلى سەمەي پەداگوگيكا ينستيتۋتىنىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. قازاق پوەزياسىندا وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىرعان شايىردىڭ بۇگىن تۋعان كۇنى. پاتشا كوڭىل وقىرماندارىمىزدىڭ اتىنان اقىندى تۋعان كۇنىمەن قۇتتىقتايمىز.
بىزدە، باس بار، اۋىز بار، كوتەن بار...
ءتىپتى، قان دا بار.
بىراق، جان جوق.
بىزدە سوت بار، پروكۋرور بار، پوليتسيا بار...
ءتىپتى، زاڭ دا بار.
بىراق، ار جوق.
بىزدە قاۋلى بار، قارار بار، جارلىق بار...
ءتىپتى، ءمور دە بار.
بىراق، ءمان جوق.
بىزدە كۇن بار، جەل بار، سۋ بار...
ءتىپتى، ۋ دا بار.
بىراق، جەر جوق.
بىزدە ماسا بار، قاندالا بار، ەگەۋقۇيرىق بار...
ءتىپتى، جۇرت تا بار.
بىراق، ۇلت جوق.
بىزدە تۋ بار، ەلتاڭبا بار، ءانۇران بار...
ءتىپتى، شەكارا دا بار.
بىراق، وتان جوق.
بىزدە ءبارى بار،
بىراق، ەشتەڭە جوق.
***
سەنى ءسۇيۋ – كۇرسىنىپ، كۇندە كۇتۋ حاتىڭدى...
حات جازام دەپ مەن دە سان، تۇنگە قالام ماتىردىم.
تۇنگە قالام ماتىردىم، جانىما ىزدەپ ءباتۋا،
قالامىمنىڭ ۇشىندا اۋىلىمنىڭ وتى بار.
سامايىمنىڭ تۇسىنان اققان كۇندى سانادىم.
سەنى ءسۇيۋ – الەمگە ماڭدايدان نۇر تاراتۋ.
ازاپ بولسا، ءاردايىم، مەن سەن ءۇشىن تارتايىن!...
بۇرشىك شاشىپ تاۋ جاقتا، بال اشۋدا مارت ايى.
ءار ءلۇپىلى ءدىلىمنىڭ – ماڭگىلىك مۇڭ تاريحى.
سەن عاناسىڭ ەستيتىن،
كورە الاتىن!
تانيتىن!
ۋىسىنا ءۇمىتتىڭ ۋىز توگىپ ءفاني كۇن...
...ەلەسىڭنىڭ ەرنىنەن قاق جارىلار قارا ۇيقىم!
قاق جارىلىپ قارا ۇيقىم، اقتارىلىپ اق ولەڭ،
سانامداعى ساسكەنىڭ ساۋلەسىنە بولەنەم.
ساۋلەسىنە بولەنەم سانامداعى ساسكەنىڭ.
سەنى ءسۇيۋ – ازادان ادا الەمگە كوشكەنىم!
سەنى ءسۇيۋ – قۋاتتى قورقىنىشىم، كوز ىلگەن.
ءدال كوزىنىڭ الدىنان، بىرگە وتەمىن وزىڭمەن.
مەندىڭ نازىك سەزىمگە قاناتى ىستىق ءتىل باسىپ،
جىميۋىڭ – ماعان مىڭ اۋليەمەن ىمداسۋ!
سەنسىز قالسام،
دۇرلىكپە پەندەشىلىك تىرلىككە...
سىيماس،
ىشتە قۇدايى كۇبىرلەگەن – بۇل باسىم.
***
و، تۋعان جەر،
سەنسىز كىممىن مەن؟
سورلاپ ءبىر جۇرگەن سۇمدايمىن.
سوندىقتان،
اقىل ايتقىش جۇرتتان گورى، قۋارعان قۋرايىڭدى تىڭدايمىن.
شوڭگەڭدى ويلاي قالسام دا،
بال تاتي كەتەدى
كوكىرەگىم تۇبىنە تۇنعان ۋداي مۇڭ.
اداستىرماس ءۇشىن جول بۇراڭ،
اقىلىم ىشىنە قىرانىڭنىڭ شاڭقىلى
مەن
ارلانىڭنىڭ ىرىلىن دا الدىرام.
اعىل-تەگىل كۇي شەرتە باستاسام سەن ءجايلى،
ارقارىڭا اينالا كەتكىسى كەلەدى قويىشەكتى دومبىرام.
تاۋ-تاسىڭ، وزەن-توعايىڭ – كوكتەكتى قامبارىم.
جادىما قۋات ۇستەيدى – جابايى بۇلتتارىڭا اربالۋ.
كۇيىنىپ جۇرسەم دە، كۇرسىنبەۋگە تىرىسام،
كۇڭىرەنە جونەلمەسى ءۇشىن كۇنشىلىك جەردەگى بالبالىڭ.
بايقاۋسىزدا، كەسىرتكەڭنىڭ قۇيرىعىن باسىپ وتسەم دە،
تابا الماي قالام كەۋدەمدەگى جاننان ءمان.
تيتىمدەي وسىراق قوڭىزىڭ ءۇشىن دە – ويسىل قاراداي ءتاۋبام بار.
و، تۋعان جەر،
مەن
ءبىر ۋىس توپىراعىڭدى قۇنارلاندىرۋعا جارارلىق
بوق بولۋدان دا ارلانبان.
جۋسانىڭنىڭ تىنىسىنان جاراتىلعان-دى – جۇرەگىمدەگى تاقسىر-ار.
امان-ساۋلىعىڭدى سوڭىرا سۇيەگىمە دە تاپسىرام.
و تۋعان جەر،
ءوزىڭدى اڭساعانداعى ويلارىم –
– ماسالارىڭنىڭ ىزىڭىنان دا سامالا توقي الاتىن باقسىلار...
مەن كىممىن؟
مەن كىممىن؟
اتا ءتىلىن ءدۇبارا ۇرپاعى جايالىق ەتكەن - ءبىر ۇلتپىن.
قۇرساعىندا بولاشاقتىڭ قايىرلى كۇنى كۇشەنگەن - ىمىرتپىن.
قوڭىر مىنەزىمدەگى قوڭىر توزىممەن -
قوجالانعان بارشا ارسىز قوناعىمنىڭ دا كەلەدى
مەيىرىمىن تىرىلتكىم.
مەن كىممىن؟
جەر-اناسىن بوگدە ساۋداگەرلەر كۇڭ ەتكەن ءبىر ەلمىن.
ارىستارىمدى ارداقتاتقان اجالمەن - تۇگەلمىن.
كوز جاسىمنىڭ كوسەگەلى تامشىلارىن الاقانىمدا جايقالتىپ،
ايداي الەمنىڭ دە اماندىعىن تىلەرمىن.
مەن كىممىن؟
كادىمگى ءبىر قازاقپىن.
مۇڭ ىزدەپ قايتەم، قازاق تىرلىگىنىڭ ءوزى-اق - مۇڭ.
ول مۇڭ تاڭىرىگە بىردە ىڭىلداي قالسا،
توپىراعى دا گۇلدەپ كەتەدى توزاقتىڭ...
* * *
و-وو، تۋعان جەر،
ناجاعايلى بۇلتتارىڭ – تاۋلارىڭنىڭ كوكپارى...
ماڭىراعىڭنىڭ قۇمالاعىنا دەيىن پاك – ءبارى.
مەنى دە جۇپار اقىن ەتكەن كۇش –
– پەرىشتە-گۇلدەرىڭنەن حات تانۋ!
شالشىعىڭدى دا وپپەك ەرىنىم، سەزەرىم –
– سايىڭداعى ساسىرىڭا دا ىنتىق كوز-ەرىن.
كوكىرەگىم ارقىلى اعادى ءاربىر وزەنىڭ.
مەن ءۇشىن،
قاقاعان قىستا
شەڭگەلىڭدى دە الاقانىما الىپ جىلىتا الماۋىمنىڭ ءوزى – ءولىم.
ساعان باراردا،
قاشاندا،
ءوزىمدى ۇياتپەن تالاي ورتەپ ەم.
ءار جاندىگىڭ – مارتەبەم.
بىرەۋگە ءبىر اۋىز جامان ءسوز ايتا قالسام،
جانارتاۋ بولىپ اتقىلاۋى دا مۇمكىن ءار توبەڭ!
قانىممەن بىرتەكتى – قوينى-قونىشىڭداعى قىزىل الشا-ولەڭ.
سەنسىڭ – كۇننەن كەيىنگى ەڭ شەبەر.
ەگەر،
وزىڭە وكپەلەگەندەگى كوز جاسىم دا ولشەنەر بولسا،
كوكتەمىڭنىڭ شۋاعىمەن عانا ولشەنەر!
وتىنەم، ەشكىمنىڭ الدىندا كىشىرمە!
باقىتىمدى نۇسقاپ تۇرادى – باقاڭداعى بادىراق ءپىشىن دە...
اياۋلى اتامەكەنىم،
مەنى سەنى
و دۇنيەدە دە كورەرمىن تۇسىمدە!
* * *
تىنىشتىق.
ءتۇن. قالا.
ۋاقىت جوق.
مۇڭ عانا.
سامۇراق-تاڭنىڭ ۇستىندە – جاسىلشاشتى ەركەك كۇن-بالا!..
جان مەن ءتان.
كوك پەن جەر.
سۋ مەن نان.
وت پەن جەل...
بۇ دۇنيە – عۇمىردىڭ كوز جاسى كەپكەنشە.
ءومىر نە؟
مەن كىممىن؟
اقىل جوق.
ەڭكىل-مۇڭ.
ايداھار-ءىڭىر ۇستىندە – كۇلگىنشاشتى كەمپىر-كۇن...
* * *
ءومىر ءيىسى بۇرقىراعان كوكتەم!
جەلەپ-جەبەيتىن ءپىر سوندا!
ادامدىق ار اڭقيدى جۋسان دا!
مەندىك مي دا كوكتەمدىك قوشىنان ايىرىلماس،
قايران شەشەمدى قاڭتار مۇزىندا جالاڭاياق جوقتاپ تۇرسام دا!
كۇن جارىقتىق جۇپار سامالاسىن توككەندە،
ءار تامىرىنان گۇل ءيىسىن ءبولىپ شىعارادى وكپەم دە!
مەن، ءتىپتى، جۇلدىزعا كەتسەم دە اينالىپ،
ءبارىبىر،
جەر بەتىنە كەلىپ ءومىر سۇرەر ەم كوكتەمدە!
ماسايعان كەزىمدە كوڭىلدىڭ اڭقىعان بۋلى مايىنان،
حايۋان بولعىم دا كەلەدى، شالعىنعا ويشا جايىلا!..
كوكتەمدە،
عاشىق جىگىتتىڭ كوزىندەگى جۇپار وت تا
ماڭدايلى بالا بىتىرەدى اۋليە قىزدىڭ بويىنا!..
* * *
كوركەم مىنەزسىز قوعام – قاپاس تار.
كوكتەمدە جاۋعان مىنا قار دا – وعاش قار.
ءدال ءوزىم سەكىلدى جىلارمان كۇيدە،
كورمەسكە كوشىپ كەتكىسى كەلگەن اعاشتار.
كۇن جارىعى دا – توڭعاق نۇر.
كوك پەن جەردى ءدىر-ءدىر جالعاپ تۇر.
ءۇمىت شىرىنىن تامساسام، شىركىن، تاڭدايمەن!
بۇ دۇنيەدەگى ەڭ ءتاتتى!..
ءسىڭىپ-اق كەتسە ەد ءۇت قانعا.
تەمىر دە – توتىعىمەن بۇرلەنەدى، ۇققانعا.
بۇلت جاسىنى جارق-جۇرق تۇتانار،
سۋ ساۋلەلەرى توپىراقتان قاۋلاپ شىققاندا!
اۋادا دا سانسىز بۇرشىك بار.
ءار ءمولدىرى ۇيرەتەدى شىمشىققا ءان.
قۋ سۇيەكتىڭ دە گۇلدەپ كەتكىسى كەلەدى،
قۇلپىتاس استىندا تۇنشىققان...
* * *
جولدا كەلەم.
تۋعانىمنان جولدامىن.
جولداسىم جوق.
جالعىز ءوزىم.
ول دا – مۇڭ.
قۇلاعىنا قۇيا المادىم جىرىمدى،
اراب ءسوزىن قۇداي كورگەن مولدانىڭ.
پۇتحاناعا كىردىم جولاي تۇسىمدە.
«مۇڭىم – شاراپ.
قۇيىپ بەرەم.
ىشىڭدەر!..»
قارادى دا قويدى ماعان،
موليە
مۇسىندەرگە جالبارىنعان مۇسىندەر.
شىركەۋ باردىم.
مەڭىرەيگەن قۇلا ماڭ.
تۇرتكىلەنگەن تۇلەندەرى ءدىن امان.
قويۋ مۇڭىمنىڭ سەزە قويىپ جۇپارىن،
قوڭىراۋى عانا... وكسىپ-وكسىپ جىلاعان.
مەنىم ءۇشىن ەشتەڭە جوق قۇنى كەم.
اڭداپ كورسەم، وزىمە ءوزىم ءپىر ەكەم.
قايدا بارىپ، قانداي جولعا تۇسسەم دە،
كيىز ءۇيدىڭ ءىشىن شارلاپ ءجۇر ەكەم.
ويناي بەرسىن جاسىل جاڭبىر، كوك بوران.
قايران كوڭىل – جاراتۋشى حاققا الاڭ.
بۇكىل الەم جايناپ جاتقان ىشىندە
كيىز ءۇيىم –
– مەنىڭ عيبا...داتحانام!
ماعان ءبارىبىر – التىن با، الدە، قولا ما.
پەندەلەرشە تىرلىك ەتسەم، سول – وبال.
ءبىر بىلگەنىم –
– بۇدۇنيەلىك جولداردىڭ
ءبارى بارىپ توعىسادى مولادا.
جادىم عانا – ماڭگى ولمەيتىن ءمارت ۇلىق.
ءار سوزىنەن قۇلپىرادى ءار قىلىق...
سىقىرلاۋىقتان ءتان شىققاندا،
شاڭىراقتان
جان جارىقتىق كۇنگە كەتەر تارتىلىپ!..
* * *
قازاقتىڭ تەكتى توپىراعىنان جارالعان،
قازاقتىڭ مەيىرلى كۇنىنەن ءنار العان،
قازاقتىڭ قايىرلى سۋىن ءىشىپ، قاسيەتتى اۋاسىمەن دەم العان،
بەۋ، راقمەتسىز بەزبۇيرەك قالالارىم مەنىڭ،
قازاققا كەكىرەيا الارعان!..
تۇرعىندارىڭ - كوكالا اقشا قۋىپ شۇلدىرلەگەن كىل پەندە.
مەن – ءتۇز ۇلىمىن.
مەملەكەتتىك اسىل ءتىل - مەندە.
بەۋ، بەزبۇيرەك قالالارىم-اي،
قونا جاتارلىق تازا جەر دە تابا المايمىن،
جىن شامدارى ەتەكتەرىڭدى تۇرگەندە!
سەندەرگە دەگەن ايانىشىم سانامدى وتكىرلەر!
كوكىرەگىمدە جۇپار كەك بۇرلەر!
بەۋ، راقمەتسىز بەزبۇيرەك قالالارىم مەنىڭ،
ءتاۋبالارىڭا تۇسىرەدى كوك پىرلەر!
قۇرت-قۇمىرسقاسىنان قىدىرىنا دەيىن،
ءپارۋاناسىنان پەرىشتەسىنە دەيىن ەمىن-ەركىن تازا ءومىر سۇرەتىن
التىنشاڭىراقتى، كۇمىسۋىقتى كيىز ۇيىمنەن ساداعا كەتكىرلەر!
بابامنان قالعان ءبىر اڭىز
مەن – ادامنىڭ سىرتتانى ەم.
جاۋ تىتىرەتكەن جاراقتى جۇرتتان ەم!
قايراتىم – جاسىن ويناتقان بۇلتتى الەم!..
كۇندىزگى سىرلاسىم – دانا كۇن.
تۇڭگى سىرلاسىم – بالاڭ اي.
سەرىگىم –
– قاسقىر سىرتتانىن دا قان قاقساتقان الاباي.
جۇرگەن ءبىر شاعىم – حان قىزىنا دا قاراماي!..
... الامان-بايگە.
التى اي باپتاعانىم – «الداكەل».
ءجۇز جۇيرىگىن قوستى قازاقپەن باستەس قالماق-ەل.
شارت بويىنشا،
«الداكەلىم» كەلسە ءبىرىنشى،
قوڭتايشى قىزىن الماق ەم.
ۇلان-اسىر توي!
كولدەي ساپىرىلعان قىمىز!
ءبوز، بۇلعىن...
اقىن مەن ءانشى!.. اتاقتى شەشەن!..
ءسوز – قىرعىن!..
قىز كوردىم سوندا، شاقىرعان مەنى كۇرەسكە!
پەرىنىڭ قىزى-اۋ!..
ايباتى – سۇمدىق، كوز – كۇلگىن!..
شاپ بەرىپ ۇستاپ بەلىمنەن!..
قيمىلى ۇقساس بيمەن دە!..
قالماعان سىندى قارسىلاسىپ باعار كۇي مەندە!..
الايدا، بىردەن عايىپ بوپ كەتتى ول، اۋاداي،
بوكسەسىنە قولىم تيگەندە!..
تاڭ قالدىم، شوشىپ!..
اقشام با، الدە، ءايبات تاڭ؟..
تاتىپ تا ۇلگەردىم بە گۇل سۇتىندەگى قايماقتان!..
كەرنەيلەر ءۇنى ۋاقىتتىڭ دا جەلىن توقتاتىپ،
كورىنە كەتتى كومبەگە ەلىرە شاپقان بايگە اتتار!..
الامان-بايگە!
الۋان ۇران سالماق ەل!..
جالعىزدان-جالعىز قارا ءۇزىپ كەلدى «الداكەل»!
مەن، بىراق، سوندا اسپانعا بوركىم اتسام دا،
پەرى قىزىمەن كەتىپ قالماق ەم...
پەرىنىڭ قىزى!..
ولايشا مەنى كىم سىنار؟
كوزىمە كورىنگەن كوكىرەگىمدەگى مۇڭ شىعار؟..
بايگەدەن كەيىن جار ەتىپ الدىم عۇمىرلىق،
قوڭتايشى قىزىن، سىڭسىعان.
دەسەم دە ءتاڭىرىم جول وڭدار،
ءالى كۇنگە دەيىن الدەنەگە كوڭىلىم الاڭدار.
بىلمەيمىن قالاي،
بەلدەسە كەتكەن سول تويدا
سول پەرى قىزىنا تارتقان بالام بار!..
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
