Tynyshtyqbek Ábdikákimuly - 1953 jyly 20 shildede Semeı oblysynyń Abaı aýdany, Qaraýyl aýylynda týǵan. 1994 jyly Semeı pedagogıka ınstıtýtynyń fılologııa fakýltetin bitirgen. Qazaq poezııasynda ózindik qoltańbasyn qaldyrǵan shaıyrdyń búgin týǵan kúni. Patsha kóńil oqyrmandarymyzdyń atynan Aqyndy týǵan kúnimen quttyqtaımyz.
Bizde, bas bar, aýyz bar, kóten bar...
Tipti, qan da bar.
Biraq, Jan joq.
Bizde sot bar, prokýror bar, polıııa bar...
Tipti, Zań da bar.
Biraq, Ar joq.
Bizde qaýly bar, qarar bar, jarlyq bar...
Tipti, mór de bar.
Biraq, mán joq.
Bizde Kún bar, jel bar, sý bar...
Tipti, ý da bar.
Biraq, Jer joq.
Bizde masa bar, qandala bar, egeýquıryq bar...
Tipti, jurt ta bar.
Biraq, ult joq.
Bizde Tý bar, Eltańba bar, Ánuran bar...
Tipti, shekara da bar.
Biraq, Otan joq.
Bizde bári bar,
Biraq, eshteńe joq.
***
Seni súıý – kúrsinip, kúnde kútý hatyńdy...
Hat jazam dep men de san, túnge qalam matyrdym.
Túnge qalam matyrdym, janyma izdep bátýá,
Qalamymnyń ushynda aýylymnyń oty bar.
Samaıymnyń tusynan aqqan kúndi sanadym.
Seni súıý – álemge mańdaıdan nur taratý.
Azap bolsa, árdaıym, men sen úshin tartaıyn!...
Búrshik shashyp taý jaqta, bal ashýda mart aıy.
Ár lúpili dilimniń – máńgilik muń tarıhy.
Sen ǵanasyń estıtin,
Kóre alatyn!
Tanıtyn!
Ýysyna úmittiń ýyz tógip fánı Kún...
...elesińniń erninen qaq jarylar qara uıqym!
Qaq jarylyp qara uıqym, aqtarylyp aq Óleń,
Sanamdaǵy sáskeniń sáýlesine bólenem.
Sáýlesine bólenem sanamdaǵy sáskeniń.
Seni súıý – azadan ada álemge kóshkenim!
Seni súıý – qýatty qorqynyshym, kóz ilgen.
Dál kóziniń aldynan, birge ótemin ózińmen.
Mendiń názik sezimge qanaty ystyq til basyp,
jymııýyń – maǵan myń áýlıemen ymdasý!
Sensiz qalsam,
dúrlikpe pendeshilik tirlikke...
syımas,
ishte qudaıy kúbirlegen – bul basym.
***
O, Týǵan Jer,
Sensiz kimmin men?
Sorlap bir júrgen sumdaımyn.
Sondyqtan,
aqyl aıtqysh jurttan góri, qýarǵan qýraıyńdy tyńdaımyn.
Shóńgeńdi oılaı qalsam da,
bal tatı ketedi
kókiregim túbine tunǵan ýdaı muń.
Adastyrmas úshin jol burań,
Aqylym ishine qyranyńnyń shańqyly
men
arlanyńnyń yrylyn da aldyram.
Aǵyl-tegil kúı sherte bastasam Sen jáıli,
arqaryńa aınala ketkisi keledi qoıishekti dombyram.
Taý-tasyń, ózen-toǵaıyń – kóktekti Qambarym.
Jadyma qýat ústeıdi – jabaıy bulttaryńa arbalý.
Kúıinip júrsem de, kúrsinbeýge tyrysam,
Kúńirene jónelmesi úshin kúnshilik jerdegi balbalyń.
Baıqaýsyzda, kesirtkeńniń quıryǵyn basyp ótsem de,
taba almaı qalam keýdemdegi jannan mán.
Tıtimdeı osyraq qońyzyń úshin de – Oısyl Qaradaı táýbam bar.
O, Týǵan Jer,
Men
bir ýys topyraǵyńdy qunarlandyrýǵa jararlyq
boq bolýdan da arlanban.
Jýsanyńnyń tynysynan jaratylǵan-dy – júregimdegi taqsyr-Ar.
Aman-saýlyǵyńdy sońyra súıegime de tapsyram.
O Týǵan Jer,
Ózińdi ańsaǵandaǵy Oılarym –
– masalaryńnyń yzyńynan da samala toqı alatyn baqsylar...
MEN KIMMIN?
Men kimmin?
Ata Tilin dúbára urpaǵy jaıalyq etken - bir ultpyn.
Qursaǵynda bolashaqtyń qaıyrly Kúni kúshengen - Ymyrtpyn.
Qońyr minezimdegi qońyr tózimmen -
qojalanǵan barsha arsyz qonaǵymnyń da keledi
meıirimin tiriltkim.
Men kimmin?
Jer-Anasyn bógde saýdagerler kúń etken bir elmin.
Arystarymdy ardaqtatqan ajalmen - túgelmin.
Kóz jasymnyń kósegeli tamshylaryn alaqanymda jaıqaltyp,
aıdaı álemniń de amandyǵyn tilermin.
Men kimmin?
Kádimgi bir qazaqpyn.
Muń izdep qaıtem, Qazaq tirliginiń ózi-aq - muń.
Ol muń Táńirige birde yńyldaı qalsa,
topyraǵy da gúldep ketedi Tozaqtyń...
* * *
O-oo, Týǵan Jer,
Najaǵaıly bulttaryń – taýlaryńnyń kókpary...
Mańyraǵyńnyń qumalaǵyna deıin pák – bári.
Meni de jupar Aqyn etken kúsh –
– perishte-gúlderińnen hat taný!
Shalshyǵyńdy da óppek erinim, sezerim –
– saıyńdaǵy sasyryńa da yntyq kóz-erin.
Kókiregim arqyly aǵady árbir ózeniń.
Men úshin,
Qaqaǵan qysta
Sheńgelińdi de alaqanyma alyp jylyta almaýymnyń ózi – ólim.
Saǵan bararda,
Qashanda,
Ózimdi uıatpen talaı órtep em.
Ár jándigiń – mártebem.
Bireýge bir aýyz jaman sóz aıta qalsam,
Janartaý bolyp atqylaýy da múmkin ár tóbeń!
Qanymmen birtekti – qoıny-qonyshyńdaǵy qyzyl alsha-óleń.
Sensiń – Kúnnen keıingi eń sheber.
Eger,
Ózińe ókpelegendegi kóz jasym da ólshener bolsa,
Kóktemińniń shýaǵymen ǵana ólshener!
Ótinem, eshkimniń aldynda kishirme!
Baqytymdy nusqap turady – baqańdaǵy badyraq pishin de...
Aıaýly Atamekenim,
Meni Seni
O Dúnıede de kórermin túsimde!
* * *
Tynyshtyq.
Tún. Qala.
Ýaqyt joq.
Muń ǵana.
Samuraq-tańnyń ústinde – jasylshashty erkek Kún-Bala!..
Jan men tán.
Kók pen Jer.
Sý men nan.
Ot pen jel...
Bu Dúnıe – ǵumyrdyń kóz jasy kepkenshe.
Ómir ne?
Men kimmin?
Aqyl joq.
Eńkil-muń.
Aıdahar-ińir ústinde – kúlginshashty Kempir-Kún...
* * *
Ómir ıisi burqyraǵan Kóktem!
Jelep-jebeıtin pir sonda!
Adamdyq Ar ańqıdy jýsan da!
Mendik mı da kóktemdik qoshynan aıyrylmas,
Qaıran sheshemdi qańtar muzynda jalańaıaq joqtap tursam da!
Kún jaryqtyq jupar samalasyn tókkende,
Ár tamyrynan gúl ıisin bólip shyǵarady ókpem de!
Men, tipti, juldyzǵa ketsem de aınalyp,
Báribir,
Jer betine kelip ómir súrer em Kóktemde!
Masaıǵan kezimde kóńildiń ańqyǵan býly maıynan,
Haıýan bolǵym da keledi, shalǵynǵa oısha jaıyla!..
Kóktemde,
Ǵashyq jigittiń kózindegi jupar ot ta
Mańdaıly bala bitiredi áýlıe qyzdyń boıyna!..
* * *
Kórkem minezsiz qoǵam – qapas tar.
Kóktemde jaýǵan myna qar da – oǵash qar.
Dál ózim sekildi jylarman kúıde,
Kórmeske kóship ketkisi kelgen aǵashtar.
Kún jaryǵy da – tońǵaq nur.
Kók pen Jerdi dir-dir jalǵap tur.
Úmit shyrynyn tamsasam, shirkin, tańdaımen!
Bu Dúnıedegi eń tátti!..
Sińip-aq ketse ed út qanǵa.
Temir de – totyǵymen búrlenedi, uqqanǵa.
Bult jasyny jarq-jurq tutanar,
Sý sáýleleri topyraqtan qaýlap shyqqanda!
Aýada da sansyz búrshik bar.
Ár móldiri úıretedi shymshyqqa án.
Qý súıektiń de gúldep ketkisi keledi,
Qulpytas astynda tunshyqqan...
* * *
Jolda kelem.
Týǵanymnan joldamyn.
Joldasym joq.
Jalǵyz ózim.
Ol da – muń.
Qulaǵyna quıa almadym jyrymdy,
Arab sózin qudaı kórgen moldanyń.
Puthanaǵa kirdim jolaı túsimde.
«Muńym – sharap.
Quıyp berem.
Ishińder!..»
Qarady da qoıdy maǵan,
Mólıe
Músinderge jalbarynǵan músinder.
Shirkeý bardym.
Meńireıgen qula mań.
Túrtkilengen túlenderi din aman.
Qoıý muńymnyń seze qoıyp juparyn,
Qońyraýy ǵana... óksip-óksip jylaǵan.
Menim úshin eshteńe joq quny kem.
Ańdap kórsem, ózime ózim pir ekem.
Qaıda baryp, qandaı jolǵa tússem de,
Kıiz Úıdiń ishin sharlap júr ekem.
Oınaı bersin jasyl jańbyr, kók boran.
Qaıran kóńil – Jaratýshy Haqqa alań.
Búkil álem jaınap jatqan ishinde
Kıiz Úıim –
– meniń ǵıba...dathanam!
Maǵan báribir – altyn ba, álde, qola ma.
Pendelershe tirlik etsem, sol – obal.
Bir bilgenim –
– budúnıelik joldardyń
bári baryp toǵysady molada.
Jadym ǵana – máńgi ólmeıtin márt ulyq.
Ár sózinen qulpyrady ár qylyq...
Syqyrlaýyqtan tán shyqqanda,
Shańyraqtan
Jan jaryqtyq Kúnge keter tartylyp!..
* * *
Qazaqtyń tekti Topyraǵynan jaralǵan,
Qazaqtyń meıirli Kúninen nár alǵan,
Qazaqtyń qaıyrly Sýyn iship, qasıetti Aýasymen dem alǵan,
Beý, raqmetsiz bezbúırek Qalalarym meniń,
Qazaqqa kekireıa alarǵan!..
Turǵyndaryń - kókala aqsha qýyp shúldirlegen kil pende.
Men – Túz ulymyn.
Memlekettik asyl Til - mende.
Beý, bezbúırek Qalalarym-aı,
Qona jatarlyq taza jer de taba almaımyn,
Jyn shamdary etekterińdi túrgende!
Senderge degen aıanyshym Sanamdy ótkirler!
Kókiregimde jupar kek búrler!
Beý, raqmetsiz bezbúırek Qalalarym meniń,
Táýbalaryńa túsiredi kók pirler!
Qurt-qumyrsqasynan Qydyryna deıin,
Párýánasynan Perishtesine deıin emin-erkin taza ómir súretin
Altynshańyraqty, kúmisýyqty Kıiz Úıimnen sadaǵa ketkirler!
BABAMNAN QALǴAN BIR AŃYZ
Men – adamnyń syrttany em.
Jaý titiretken jaraqty jurttan em!
Qaıratym – jasyn oınatqan bultty álem!..
Kúndizgi syrlasym – dana Kún.
Túńgi syrlasym – balań Aı.
Serigim –
– qasqyr syrttanyn da qan qaqsatqan alabaı.
Júrgen bir shaǵym – han qyzyna da qaramaı!..
... Alaman-báıge.
Alty aı baptaǵanym – «Aldakel».
Júz júırigin qosty Qazaqpen bástes Qalmaq-el.
Shart boıynsha,
«Aldakelim» kelse birinshi,
Qońtaıshy qyzyn almaq em.
Ulan-asyr toı!
Kóldeı sapyrylǵan qymyz!
Bóz, bulǵyn...
Aqyn men ánshi!.. ataqty sheshen!..
Sóz – qyrǵyn!..
Qyz kórdim sonda, shaqyrǵan meni kúreske!
Periniń qyzy-aý!..
Aıbaty – sumdyq, kóz – kúlgin!..
Shap berip ustap belimnen!..
Qımyly uqsas bımen de!..
Qalmaǵan syndy qarsylasyp baǵar kúı mende!..
Alaıda, birden ǵaıyp bop ketti ol, aýadaı,
Bóksesine qolym tıgende!..
Tań qaldym, shoshyp!..
Aqsham ba, álde, áıbát tań?..
Tatyp ta úlgerdim be gúl sútindegi qaımaqtan!..
Kerneıler úni ýaqyttyń da jelin toqtatyp,
Kórine ketti kómbege elire shapqan báıge attar!..
Alaman-báıge!
Alýan uran salmaq el!..
Jalǵyzdan-jalǵyz qara úzip keldi «Aldakel»!
Men, biraq, sonda Aspanǵa bórkim atsam da,
Peri qyzymen ketip qalmaq em...
Periniń qyzy!..
Olaısha meni kim synar?
Kózime kóringen kókiregimdegi muń shyǵar?..
Báıgeden keıin jar etip aldym ǵumyrlyq,
Qońtaıshy qyzyn, syńsyǵan.
Desem de Táńirim jol ońdar,
Áli kúnge deıin áldenege kóńilim alańdar.
Bilmeımin qalaı,
Beldese ketken sol toıda
Sol peri qyzyna tartqan balam bar!..
"Adyrna" ulttyq portaly
