ەلباسىنىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسىنىڭ «ۇلت تاريحىنداعى كەڭىستىك پەن ۋاقىت» بولىمىندە قازاقستان الما مەن قىزعالداقتىڭ وتانى ەكەنى ايتىلادى. بۇگىندە جەر جۇزىندە قىزعالداقتىڭ ءۇش مىڭنان استام ءتۇرى بار بولسا، سونىڭ باسىم كوپشىلىگى – ءبىزدىڭ دالا قىزعالداعىنىڭ «ۇرپاعى» سانالادى. ال وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى تۇلكىباس اۋدانىنداعى قىزىل توبەشىك ناق وسى گۇلدىڭ ورداسى سانالادى.
سۇلۋلىق جىرى، اسەمدىك ۇلگىسى – قىزعالداق پەن شىمقالا ەگىز ۇعىم. مەگاپوليس وسىناۋ نازىك گۇلدى ءوزىنىڭ لوگوتيپى رەتىندە اتتاي قالاپ، تاڭداپ العان. سوندىقتان ىشكى جانە كەلۋ ءتۋريزمىن دامىتۋ بارىسىندا نەگىزگى برەند رەتىندە قولدانىلىپ كەلەدى. بىلتىر شىمكەنت قالالىق تۋريزم باسقارماسىنىڭ باستاماسىمەن تۇڭعىش رەت وتكەن «قىزعالداق جولى» مەرەكەلىك فەستيۆالى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ساناسىندا ءالى كۇنگە جاڭعىرىپ تۇرعانىنا كۇمانىمىز جوق. ول ءبىر ادەمى ەستەلىك بولىپ قالارى ءسوزسىز. سونداعى فەستيۆالدىڭ باستى ماقساتى – ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسى اياسىندا «قىزعالداقتىڭ» تاريحي وتانى قازاقستان ەكەنىن، ونىڭ ىشىندە وڭتۇستىك وڭىرىنەن شىققانىن ناسيحاتتاۋ ەدى. سول كەزدە ءىس-شاراعا قاتىسقان 10000-عا جۋىق قالا تۇرعىنى مەن قوناقتارى كەرەمەتتەي كورىكتى قىزعالداقتارعا قارىق بولىپ قالىپ ەدى.
–باسقارمانىڭ جىلدىق جوسپارىنا سايكەس اتالعان فەستيۆال بيىل دا «ءساۋىر ايىنىڭ ءبىرىنشى جارتىسىندا ءوتۋ كەرەك-ءتىن. الايدا، بۇكىلالەمدە ورىن الىپ وتىرعان پاندەمياعا بايلانىستى، ۇر پرەزيدەنتى ق.ك. توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن رەسپۋبليكا اۋماعىندا توتەنشە جاعداي جاريالانىپ، بارلىق ءىس-شارالار توقتاتىلدى. سوندىقتان «قىزعالداق جولى» فەستيۆالى 2021 جىلعا اۋىستىرىلدى، - دەيدى باسقارما باسشىسىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا اتقارۋشى ولجاس شىنتاەۆ.
كوزگە دە، كوڭىلگە دە ىستىق قىزعالداق «قىزعالداقتى قالانىڭ» دەندروساياباعىنىڭ قاق ورتاسىندا ادەمى مۇسىنگە اينالىپ ۇلگەردى. بىلتىر باسقارمانىڭ تاپسىرىسى بويىنشا «قىزعالداق – وڭتۇستىكتىڭ مۇراسى» ينستالياتسياسى قويىلعان بولاتىن.
كومپوزيتسيانىڭ يدەياسى قازاق دۇنيەتانىمىمەن، ياعني تابيعات پەن ادامنىڭ تۇتاستىعىمەن تىعىز بايلانىستى. ەجەلگى اڭىزداردا، كوكتەم كەلگەندە جەر-انا ويانىپ، بارلىق ءتىرى جانعا ۇلى دالانىڭ ۇزدىك گۇلدەرىن سىيلايدى دەپ ايتىلعان. ءبىر شوق دالا قىزعالداقتارىن ۇستاعان جەر-انانىڭ اسەم قولىن بەينەلەيتىن كومپوزيتسيانىڭ بيىكتىگى 5 مەتردى قۇرايدى. سونداي-اق ينستالياتسيا ادام مەن تابيعاتتىڭ بىرلىگىن، ال اسەم گۇلدەر تاريحي تۇرعىدان قىزعالداقتار العاش رەت قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرىندە پايدا بولعانىن مەڭزەيدى. مىنە، وسى شىمقالانىڭ شۋاقتى كۇندەرىنە شومىلعان اسەم قىزعالداقتار ءساۋىر ايىندا شاھار شىرايىن كىرگىزىپ، ارلەندىرىپ جىبەردى. شىمكەنتتىڭ جاڭا لوگوتيپى رەتىندە قىزعالداقتىڭ بەكەر تاڭدالماعانى، مۇنىڭ ءساتتى شەشىم بولعانى ءبىلىندى.
«قازىرگى تاڭدا سول ءمۇسىن اۋماعىندا «قىزعالداق – وڭتۇستىكتىڭ مۇراسى» تاقىرىبىن كەڭىنەن 3 تىلدە (قازاق، ورىس جانە اعىلشىن) بايانداپ، ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن ارنايى QR-تاقتايشا قويىلدى.
«قىزعالداق – وڭتۇستىكتىڭ مۇراسى» ينستالياتسياسى اۋماعىندا 2019 جىلى بىرنەشە قىزعالداقتىڭ تۇرىنەن 2000-عا جۋىق ءتۇپ گۇل وتىرعىزىلىپ، قازىرگى تاڭدا گۇلدەر جايقالىپ، دەندروساياباق اۋماعىنىڭ ءسانىن كىرگىزۋدە»، - دەيدى سالا باسشىسى.
تۋريزم باسقارماسى تاراپىنان جىل سايىن شىعارىلىپ وتىرعان جارنامالىق-اقپاراتتىق ماتەريالداردا (بۇكتەمەلەر، كىتاپشالار، سۋۆەنيرلىك بۇيىمدار) قالا لوگوتيپى مىندەتتى تۇردە بەينەلەنسە، قازىرگى تاڭدا قىزعالداق گۇلىنىڭ كيىزدەن ازىرلەنگەن سۋۆەنيرلىك نۇسقاسى دا شىعارىلىپتى.
اتالعان تانىمدىق ماتەريالدار مەن سۋۆەنيرلىك بۇيىمدار قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق تۋريستىك ءىس-شارالاردا تانىستىرىلىپ كەلەدى.
تۋريستىك ماڭىزى ۇلكەن
شىمقالا تەك قىزعالداعىمەن عانا كوز تارتادى دەپ ويلاساڭىز، استە قاتەلەسۋىڭىز مۇمكىن. ءۇشىنشى مەگاپوليستىڭ تۋريستىك ماڭىزى وتە ۇلكەن: بۇل تاشكەنت، بىشكەك جانە قازاقستاننىڭ سولتۇستىك ءوڭىرىن قوساتىن توراپ. ينفراقۇرىلىمى دامىعان ءىرى قالا.
شىمكەنت قالاسىندا ءتۋريزمنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتەتىن فاكتورلار كوپ. ماسەلەن، جىلىنا 300 كۇن جىلى اۋا-رايى، تابيعي-كليماتتىق ايماقتاردىڭ الۋان تۇرلىلىگى، ۇلى جىبەك جولى باعىتىندا ءىرى تاريحي قالالاردىڭ (تۇركىستان، تاراز، تاشكەنت، سامارقاند جانە ت.ب.) جانىندا ءساتتى ورنالاسۋى.
مەگاپوليس ءوزىنىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن پايدالانا وتىرىپ، وڭتۇستىك وڭىرىندەگى تۋريستىك ورتالىققا اينالار كۇن دە الىس ەمەس. بۇلاي دەۋىمىزگە سەبەپ، قالا تۋريستەردىڭ اعىنىن ەركىن قابىلداي الادى. كەلۋشىلەردى تۋريستىك ونىمدەر تۋرالى حاباردار ەتە الادى. ءارى قاراي ولارعا ءجۇرۋ باعىتتارىن ايقىنداپ بەرە الادى. ياعني، قالانىڭ وزىندە-اق تۋريستىك قىزمەتتەر ۇسىنۋعا الەۋەتى ابدەن جەتەدى. بۇگىندە شىمكەنت قالاسىندا ىشكى جانە حالىقارالىق تۋريستىك نارىقتا بەلسەندى سەگمەنتتىڭ قالىپتاسۋى ءۇشىن بارلىق مۇمكىندىكتەر بار.
قالادا 116 قوناق ءۇي، 10 ساياباق، 7 مۇراجاي، 25 الەۋمەتتىك-مادەني نىسان، 5 تەاتر، 18 اكۆاپارك جانە 6 تابيعي سۋ قويماسى ورنالاسقان.
ولجاس ماراتۇلىنىڭ ايتۋىنشا، جىل سايىن شىمكەنت قالاسىنا كەلەتىن تۋريستەر سانى وسۋدە. مىسالى، 2018 جىلى تۋريستەر سانى 178 000 ادامدى قۇراعان. 2017 جىلمەن سالىستىرعاندا ءوسىم 30%، ال 2019 جىلى كورسەتكىش 249 313 ادامدى قۇرادى، ءوسۋ قارقىنى 34,6%, ونىڭ ىشىندە:
1) ىشكى تۋريزم بويىنشا تۋريستەر سانى 178 014 ادامدى قۇرايدى ء(وسۋ قارقىنى 40,1%);
2) كەلۋ ءتۋريزمى بويىنشا تۋريستەر سانى 33 362 ادام ء(وسۋ قارقىنى 51,2%).
شىمكەنت قالاسىنىڭ تۋريزم باسقارماسى قالانىڭ ءتۋريزمىن دامىتۋ بويىنشا بىرقاتار جۇمىستار جۇرگىزدى.
قالانىڭ 20 تۋريستىك كورىكتى ورىندارىندا 3 تىلدە (قازاق، ورىس جانە اعىلشىن) اقپارات بەرەتىن QR-تاقتايشالار ورناتىلدى جانە IZI travel حالىقارالىق تۋريستىك پلاتفورماسىندا 3 تىلدە 32 نىساننىڭ اۋديوگيدى ازىرلەنگەن.
2GIS موبيلدىك قوسىمشاسىندا تۋريستىك نىساندار مەن قالالىق باعىتتار تۋرالى اقپارات ورنالاستىرىلعان.
سونداي-اق، «ەسكى قالاشىق» تۋرالى VR, AR بەينەۇزىكتەر ازىرلەۋگە ءوتىنىم بەرىلدى. روليكتەر تۋريستەر اراسىندا تانىمالدىلىققا يە بولعان جاعدايدا، بۇل باعىتتاعى جۇمىستار باسقا نىساندار بويىنشا دا جۇرگىزىلمەك.
تۋريستەرگە اقپاراتتىق قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ ءۇشىن باسقارما تاراپىنان «شىمكەنت قالاسىندا 24 ساعات»، «تاريح ىزىمەن»، «شىمكەنت بالالارعا» تاقىرىپتارىندا 60 مىڭ بۇكتەمە، 77 مىڭنان استام تۋريستىك كارتا، «شىمكەنت قالاسىنداعى ۇلكەن ەكسكۋرسيا» اتتى 350 كىتاپ شىعارىلدى. بۇل ماتەريالدار قالانىڭ تۋريستىك يندۋستريا وبەكتىلەرىندە (قوناق ۇيلەر، سوو، اۋەجاي) ورنالاستىرىلعان جانە باسقارمامەن جاڭارتىلىپ وتىرادى.
كەلەسى جىلى بىرنەشە باعىتتار بويىنشا جارنامالىق ماتەريالدار شىعارۋ جوسپارلانۋدا: «شىمكەنت جانە تۇركىستان وبلىسىنىڭ كيەلى نىساندارى»، «تۋريستىك باعىتتار»، «قالا وقيعالارى» جانە ت. ب.
سونىمەن قاتار، قاسيەتتى نىسانداردىڭ 3D كارتالارى مەن فوتوكىتاپتار ت.ب. شىعارۋ كۇن تارتىبىندە تۇر.
قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىن ءوڭىردىڭ تۋريستىك نىساندارىمەن تانىستىرۋ ماقساتىندا الەۋمەتتىك جەلىلەردە Visit_shymkent_kz رەسمي تۋريستىك پاراقشاسى ىسكە قوسىلدى. الەۋمەتتىك جەلىدە 7 000-نان استام وقىرمانى بار جانە قالانىڭ تۋريستىك كورىكتى جەرلەرى، تاريحي ورىندارى مەن قالادا وتكىزىلەتىن مەرەكەلىك ءىس-شارالار تۋرالى ۇنەمى حاباردار ەتەدى.
ءبىز مۇنىڭ ءبارىن شىمكەنتتىڭ مىقتى تۋريستىك اۋماققا اينالىپ كەلە جاتقانىن كورسەتۋ ءۇشىن تىزبەكتەدىك. اتقارىلار جۇمىستار ءالى الدا. بيىل مىنا دۇنيەجۇزىلىك پاندەميا بولماعاندا، «تمد ەلدەرىنىڭ 2020 جىلعى مادەني استاناسى» رەتىندە شىرايلى شاھارىمىزدا ءدۇبىرلى توي ءوتىپ، الىس-جاقىن شەتەلدەردەن تۋريستەر كەلىپ، ۇلان-اسىر مەرەكەلەردى تويلاپ جاتقان بولار ەدىك. بارلىق يگىلىكتەر الداعى كۇننىڭ ەنشىسىنە قالدىرىلىپ وتىر. قايىرلىسى سول بولعاي!..
ءمولدىر مامىربايقىزى
