زاماناۋي تەحنولوگيامەن ۇلتتىق وي ءورىستىڭ دامۋى جولىندا جەر بەتىندەگى بارلىق مالىمەت كوزدەرىمەن حاباردان بولىپ وتىراتىن مەديا سالاسىنىڭ قوعام ىشىندە الار ورنى ەرەكشە. اقپارات ايدىنىنداعى ۇشقىر ويلار مەن كرەاتيۆتى تۇجىرىمدار كورەرمەن قاۋىمنىڭ مىقتى تولعانىسى مەن تاڭدانىسىن تۋدىرارى ءسوزسىز. كوگىلدىر ەكراننىڭ كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعۋى ءۇشىن كوپتەگەن تاباندى تالپىنىستار جاسايتىنى بىزگە ءمالىم. بۇل دەگەنىمىز جۋرناليستيكانىڭ كۇللى ەل الدىندا جوعارى بىلىممەن تاجىريبەنى تالاپ ەتەتىنىن اڭعارتادى.
- كامەرا الدىندا مۇدىرمەي سويلەۋ;
- وقيعا ورنىنان تىكەلەي رەپورتاج جاساۋ;
- ايقىن اقيقاتتى اشۋ;
- ۇتقىر سۇراق قويىپ، تاپقىر جاۋاپ الۋ;
- حالىقتى نارازى ەتكەن ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تابۋ سىندى سان ساۋالدىڭ جاۋابىن ءبىلۋ ءۇشىن جوعارعى وقۋ ورىندارىنداعى جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە ءتۇسۋ قاجەت. ارمانىڭدى اسقان مامان يەسىنە ۇشتاستىرا ءبىلۋ ءۇشىن- شىنايىلىق، تاپقىرلىق، رۋحاني سانالى، بايقامپازدىق، قايسارلىق سەكىلدى قاسيەتتەر بولۋى مىندەتتى. ساپالى جۇمىس ناتيجەسىندە ءوز دۇنيەتانىم كوكجيەگىڭدى كەڭەيتۋمەن قوسا جۇرتشىلىق ساناسىنا قاجەتتى اقپاراتتى بەرۋىڭنىڭ ءوزى جۇمىستىڭ وڭ ىلگەرىلەۋىنىڭ بەلگىسى.
ميكرافون تۇتقاسىن قولعا الىپ، كامەرا الدىندا سويلەۋ- ءتىلشى جۇمىسىنىڭ نەگىزگى بولىگى. وزىق ويمەن ۇتقىر ۇمتىلىس سەنىڭ ۇزدىكتەردىڭ ۇزدىگى بولىپ شىعۋىڭا جەتەلەيدى.
قازاق جۋرناليستيكاسى قالاي دامىدى؟ ەڭ العاشقى جۋرناليستتەر كىمدەر؟ العاشقى تەلەباعدارلامالارمەن ولاردىڭ جۇرگىزۋشىلەرى كىمدەر؟ مەن كىمدەرگە ۇقساعىم كەلەدى؟ حالىققا قاجەت پايدالى قانداي تەلەباعدارلامالار بار؟ بۇگىننەن بۇرىن وتكەنگە كوز جۇگىرتە كەتۋدى ءجون سانادىم.
حح عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا ەل ماقتانىشىنا اينالعان ساعات (ساعاتحان) اشىمباەۆتىڭ باسپا، راديوحابار تاراتۋ، گازەت- جۋرنالدار جانە تەلەباعدارلامالار بويىنشا جۋرناليستيكاعا قوسقان ۇلەسى ۇشان تەڭىز. قارىمدى قالامگەردىڭ 10- عا جۋىق ادەبي سىنعا قاتىستى ەڭبەكتەرى بار. ماقالانىڭ مايىن ىشكەن اشىمباەۆ ۇلتتىق ءۇردىستىڭ قايىسپاز قازىعىن قاعىپ، ەڭسەلى ەلدىڭ ءپىر تۇتار تۇلعاسىنا اينالدى. رۋحاني مادەنيەتتىڭ ايناسى بولعان تۇلعانىڭ جۇرگىزگەن باعدارلامالارى مەن جازعان ماقالالارى قوعام ساناسىنىڭ وركەندەۋىنە، ىلگەرى باسۋىنا، شىنايى وبرازدىڭ قالىپتاسىنا ءوز سەپتىگىن تيگىزە ءبىلدى. ادامداردىڭ ادامگەرشىلىكتەن ادا بولماۋى ءۇشىن قايسار قادامدارعا باردى. مەن ءۇشىن اشىمباەۆ- شىندىق ءۇشىن شىر پىر بولعان شىندىقتىڭ ايناسى دەر ەدىم. ارتىندا قالعان شىعارمالارى جۋرناليست بولام دەگەن قاۋىمنىڭ مىقتى مامان بولىپ شىعۋىنا ايرىقشا اسەر ەتەرى ءسوزسىز.
قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ دامۋىنا، ەل ساناسىنىڭ ورنىعۋنا، ەلدەگى احۋالدى حالىققا حاباردار ەتۋگە تەك ساعات اشىمباەۆ ەمەس، كوپتەگەن تانىمال تۇلعالار اتسالىستى. سونىڭ ىشىندە شەرحان مۇرتازانىڭ قوسقان ۇلەسىن ايتپاي كەتۋگە بولماس. شەراعاڭ كۇللى عۇمىرىن قاعازبەن قالامعا ارناعان زاڭعار جان. ەلدەگى شىندىقتى بيلىكتەگىلەرگە بۇكپەسىز ايتا بىلگەن شەرحاننىڭ ادەبيەت جانە جۋرناليستيكا الەمىنە قوسقان ەڭبەگى ايرىقشا اسقاق. ونىڭ ونەگەلى ءومىرى جاس جۋرناليست ءۇشىن مول مۇرا، بىتپەس بايلىق. اشىمباەۆ – شىندىقتىڭ ايناسى بولسا، شەراعاڭ – پاراعى بىتپەيتىن ادامگەرشىلىكتىڭ قۇپياسى جازىلعان الىپ كىتاپ دەر ەم.
كامال سمايىلوۆ. كامال تەك جۋرناليستكا جولىندا ەمەس كينو الەمىندە دە ويىپ تۇرىپ ورىن الا ءبىلدى. قىز جىبەك ءفيلىمىنىڭ ءالى كۇنگە دەيىنگى الار باعاسى جوعارى بولسا كامالدىڭ ەڭبەگىنىڭ ءونىمدى بولعانىن سودان اڭعارامىز. سمايىلوۆ ۇستازدىق جولدا دا ءبىراز ەڭبەك ەتتى. شاكىرتەرگە وڭ باعىت بەرە بىلگەن ۇتازدىڭ ولاردىڭ اراسىندا مەرەيى ۇستەم ەدى. كامال «مەن ەشقاشان ادام بالاسىنا جاماندىق جاساعان ەمەسپىن، ەگەر ول جامان ادام بولسا وعان جاماندىق جاساۋ كەرەك شىعار، بىراق مەن ويتە المادىم» دەگەن ەدى بەرگەن ءبىر سۇقباتىندا. كامالدىڭ ەلگە جاساعان ەرەن ەڭبەگىن بايقاي كەلە راسىندا ول سالىپ كەتكەن جۋرناليستيكانىڭ،ول سالىپ كەتكەن كينو عۇمىرىنىڭ ولمەيتىنىنە كوزىم جەتتى. كامالدىڭ بولاشاققا جاساعان ساياحاتى مەنىڭ قيالىمدى ۇشتادى، ارمانىما دەگەن ماقساتىمدى مىقتاپ بەردى. بولاشاقتا مەن دە كامال سەكىلدى بولاشاققا ساياحات جاساعىم كەلەدى. اشىمباەۆ- شىندىقتىڭ ايناسى، مۇرتازا – كىتاپ، ال سمايىلوۆتى – ەشقاشان ولمەيتىن زامان ادامى دەر ەدىم.
جوعارىدا ايتىلعان تۇلعالاردىڭ سالىپ كەتكەن سارا جولى، باستاعان باستامالارى بۇگىنگى جۋرناليستيكا الەمىنىڭ العاشقى باسپالداقتارى ەدى. قازاق تەلەۆيزياسىندا ەڭ العاشقى باعدارلامالار لەگىندە ساعات اشىمباەۆ جۇرگىزگەن «جۇرەكتەن قوزعايىق»، ونىڭ وزەكتەس جالعاسى «پارىز بەن قارىز»، «تاڭشولپان» جانە جاڭالىق تۇرىندەگى باعدارلامالار بولاتىن، ونىڭ كەيبىرى ءالى كۇنگە دەيىن ءوز عۇمىرىن ءسۇرىپ كەلەدى. مەنىڭ ويىمشا ەڭ العاشقى باعدارلامالاردىڭ قازىرگى باعدارلامالاردان ەرەكشەلىگى ولار شىنايى ءارى ۇلت مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس جاسايتىن. ال قازىرگى كەيبىر باعدارلامالار ەلگە پايداسىز ەكەنى ءمالىم.
ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «ءححى عاسىر- اقپارات عاسىرى» دەگەندەي جىل ۇستىنە جىل قوسىپ اقپاراتتىڭ دامۋ قارقىنى ۇدەي تۇسۋدە. جاڭا تەحنولوگيالار، جاڭا باستامالار، جاڭا يدەيالار اقپارات ۇشقىرلىعىنىڭ نەگىزگى بولىگى. بۇل جولدا تەلەجۋرناليستيكا سالاسى دا ءبىراز جەتىستىككە جەتىپ، جوعارى باستامالاردا بوي كورسەتىپ كەلەدى. مەنىڭ ويىمشا ماعىنالى دا ماندە باعدارلامالار لەگىندە «Qazaqstan» ۇلتتىق تەلەارناسىندا «تاڭشولپان» تاڭعى ويىن- ساۋىقتىق باعدارلاماسى، سەنبى كۇندەرى دانا نۇرجىگىتتىڭ «دارا جول» باعدارلاماسى، نارتاي ارالبايۇلىنىڭ «ماسەلە» باعدارلاماسى، ماقسات تولىقبايدىڭ «اشىق الاڭ» باعدارلاماسى، ايگەرىم سەيفوللانىڭ «نيەت» باعدارلاماسى جانە نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلىنىڭ «نۇر تىلەۋ» باعدارلاماسى جۋرناليست – اناليتيكتەردىڭ «جۋرناليستتىك زەرتتەۋلەرى» ارينە قوعام قۇلاعىنىڭ قۇرىشىن قاندىرىپ، تىڭ اقپاراتتاردى بەرۋدە، بۇل باعدارلامالار ىشىندە مەزگىل سايىن تىكەلەي ەفيرگە شىعاتىن «جاڭالىقتار» قىزمەتى، اپتا سوڭىندا «اپتا» باعدارلاماسى ەڭ وزەكتىسى دەۋگە بولادى. اۋدتورياعا كەلگەن مول اقپارات كوزدەرىن وڭدەپ، دىبىستاپ، حالىققا ۇسىنعانشا مول ىزدەنىستەن وتەتىن جۋرناليستتەر ءوز ماماندىعىنا مەيلىنشە بەرىلگەن، ۇتقىر ۇمتىلعان ماماندار دەر ەدىم. سونىمەن قاتار «31 ارنا»، «حابار» تەلەارناسى، «ەۆرازيا 1» ارناسى سىندى ارنالاردىڭ بىلىكتى ماماندارىنىڭ قاتارىندا نۇربەك بەكباۋ، ەرقانات كوپجاسار، اباي تۇزەلباي، گۇلنازيا جالعاسقىزى، تەلەجۇرگىزۋشىلەردەن اساۋبەك ايىمبەت، اسەل ارىستانبەك، ساعىنىش ابىكەي سىندى جۇرگىزۋشىلەردىڭ ەسىمى ەسىمىزگە ەرتە كەلەرى انىق.
بۇگىنگىنىڭ باتىرلارىن جۋرناليستتەر دەسەك ارتىق ايتقانىمىز ەمەس. قاقاعان بوران مەن، نوسەر جاۋىندادا، ۇيىتقىعان داۋىلدادا قولدارىنا ميكرافون تۇتقاسىن ۇستاپ، ەلگە جاڭا اقپاراتتى تاراتىپ، وزگە ءۇشىن ءومىرىن قيۋعا دايار تۇرعان جۋرنالستتەرگە باسىمىزدى يەمىز.
ءومىرىن حالىققا قىزمەت ەتۋگە ارناعانى ءۇشىن بە بىلمەيمىن، جۋرناليستيكا دەسە جان تانىممەن قىزىعامىن. بالا ارمانىمنىڭ وسە كەلە ماقساتىما اينالدى. ارمانىم- جۋرناليست بولۋ!
وسى ارمان جولىندا العاشقى باسپالدالداعىمدى «جۋرناليست» باق ماماندارىن سەرتيفيكاتتاۋ عىلىمي ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى باستاپ بەردى.
ينستاگرام جەلىسىنەن كەزدەيسوق «armanmedia.kz» پاراقشاسىنان جاس جۋرناليستتەرگە ارنالعان جارناماسى مەن «ارمانداردى جۇزەگە اسىرامىز!» دەگەن ۇرانىنا كوزىم ءتۇستى. بايقاپ قاراسام ءوزىم تاڭداعان ماماندىققا ارنالعان كۋرس ەكەن. ارمانىمنىڭ ورىندالارىنا ءدال وسى كەزدەن باستاپ سەنە باستادىم. تومەندە تۇرعان تەلەفون نومەرىنە حابارلاستىم. تەلەفون تۇتقاسىن ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستكا فاكۋلتەتىنىڭ دارىسكەرى جيدەگۇل ابدىجادىلقىزى كوتەردى. كۋرسقا باراتىنىم تۋرالى ءوتىنىش ءبىلدىردىم، جانە بىردەن قابىلداندىم. سول كۇننەن باستاپ كۋرس باستالار كۇندى اسىعا كۇتتىم. مىنە، ءبىز ءۇشىن جاڭا اقپاراتتار مەن تىڭ يدەيالارعا جول اشىلعان ساتتە كەلىپ جەتتى. جوعارىدا ايتىپ كەتكەندەي ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنە باردىم. جيدەگۇل ابدىجادىلقىزى اپاي كۇتىپ الدى. سول كۇننەن باستاپ مەنىڭ جۋرناليستيكاعا دەگەن قۇلشىنىسىم كۇننەن -كۇنگە ۇشتالا ءتۇستى. ءبىز بارعان كۇننەن باستاپ- اق ۋنيۆەرسيتەت قالاشىعىنا ساياحات جاسادىق. جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ ءبىرىنشى كۋرس ستۋدەنتتەرى ءبىزدى ۋنيۆەرسيتەت جانىنداعى بارشا عيماراتقا ەكسكۋرسيا جاساتتى. اۋەلى باسپاعا باردىق. ۇزىل زالدا ورنالاسقان سورەلەر قۇددى ءبىر جاڭا الەمگە ەنگەندەي اسەر قالدىردى. بارا – بارا ءوز الەمىنە شاقىرىپ جاتقانداي. سونداي- اق «ءال- فارابي كىتاپحاناسىن» كوردىك. ونداعى سەزىم مۇلدە باسقا، ءاربىر قاباتى تاريحتان سىر شەرتىپ تۇرعان سپەتتى، ەرەكشە اسەر، پوزيتيۆپەن جاڭا يدەولوگياعا نەگىزدەلگەندەي. سوڭعى قاباتىندا ورنالاسقان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ازىرلەنگەن بولاشاق كورىنىسىنە تاڭ قالدىم. وعان دەيىنگى بولىكتەرىندە كوك بورىمەن تۇلپار، ءوزىنىڭ ەجەلگى جادىگەر ەكەنىن ەسكەرتىپ تۇرعان ەسكەرتكىشتى كوردىك، قاسىنا بارىپ، سۋرەتكە تۇسە كەتتىك. ايتپاعىم بۇل كىتاپحاناداعى كىتاپ قورى قانشالىقتى باي بولسا، باسپاداعى كىتاپ قورى ءبىر بىرىندە ەشبىر قايتالانبايدى، تۋرا ءبىر وزدەرىن جالعان تۇرعان سەكىلدى كورىندى.
تانىمال تەلەجۋرناليستتەردەن ساباق الىپ، ءبىلىم كوكجيەگىمىزدى كەڭەيتۋمەن قوسا ءوز دۇنيەتانىمىمىزدى قالىپتاستىرىپ ۇلگەردىك. ولاردان ءدارىس الىپ قانا شەكتەلمەي، سۇقبات الۋعا ءوتىنىش بىلدىردىك، سولاي جاس تالاپكەردىڭ كوكيىندە جۇرگەن ساۋالدارىنا دايەكتى جاۋاپ الا بىلدىك. العاشقى كۇننەن العان اسەرى بويىما سيماي كەلەسى كۇندى اسىعا كۇتىپ، ۇيىمە قايتتىم. تۋىستارىمەن قۋانىشىممدى بولىسە بەرگەنىمدە تەلەىون تۇتقاسىنا بىرەۋ قوڭىراۋ شالدى، بىردەن الدىم.
- «سالەم، ەرداۋلەت! مەن، قازۇۋ- دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 3-ءشى كۋرس ستۋدەنتى دينارا ورىنبەكقىزى بولامىن.»
- «احا، سالەمەتسىزبە؟»
- «ەرتەڭ سەنەن سۇقبات الاتىن بولامىن، ءوزىڭ تۋرالى ازداعان مالەمەت ايتىپ بەرەسىڭبە؟...» دەگەننەن باستاپ ءوزى تۋرالى بارلىعىن ايتا ءتۇستىم.
سۇقبات دەگەن ءسوز تاعى دا قۋانىشپەن شاتتىققا بولەتتى. ارمانىنا اسىققان تالاپكەر قانداي ماسەلە بولسىن جەڭۋگە دايار ەدى، ويتكەنى ونىڭ بويىندا جۋرناليستيكاعا دەگەن ماحابباتى قاتتى ەدى. ادەتتەگىدەي كەش شىعا كورپۋستان شىعا سالىسىمەن كىتاپحانا جانىنداعى ءبىر توپ شاڭدا قۇيعىتا شاپقان تۇلپارلاردىڭ ءمۇسىنىنىڭ جانىنا كەلىپ، ءبىراز تاڭىرقاپ، ءبىرشاما رۋحتانىپ الاتىنمىن. مۇنىڭ ماعىناسى قازۇۋ- دىڭ شاكىرتتەرى «جۇزدەن- جۇيرىك، مىڭنان تۇلپار!» دەگەندەي ەتىپ جاسالعان بولسا كەرەك دەپ ويلايسىڭ. راس، اپتا سوڭىنا تاياعاندا ۇستازدارمەن ستۋدەنتتەردى، اسىرەسە ۋنيۆەرسيتەتتى قيماي قالدىم، تۋرا ءبىر ءوز تۋىستارىم سەكىلدى.
ءبىلىم الۋ بارىسىندا «Telezherthana.kz» YOU TUBE ارناسىندا «تالاپكەر كۇندەلىگى» اتتى ءوز زامانداستارىممەن جاس تالاپكەرلەرگە ارنالعان اقپاراتتىق – تانىمدىق باعدارلامانى اشىپ ۇلگەردىم. سول ارقىلى وزدەرىڭە پايدالى اقپاراتتاردى ۇسىنىپ وتىراتىن بولامىن.
ءوزىمدى ناعىز جۋرناليست رەتىندە سەزىنىپ كوردىمبە، الدە ارمانىما قاتتى اسىقتىمبا ەكەن، بىلمەيمىن، ايتەۋىر سوڭعى كۇنى شاعىن ميكروفون(پەتليچكا) ساتىپ الدىم. جۋرناليستيكانىڭ قايسى ءبىر مامان بولماسىن، ءاربىرى ءۇشىن قىمبات ءارى قۇندى ەكەنىن ۇقتىم. بۇل سالا جاي ماماندىق ەمەس، ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك، بۇقاراعا اقپارات تاراتۋدىڭ ايقىن بولىگى ەكەنىن تەرەڭىنەن ءتۇسىندىم. ءتىپتى كەيبىر ماسەلەنىڭ شەشىمى جۋرناليستتەردىڭ قولىندا بولاتىنىن ءبىلدىم، اسقان ادامگەرشىلىكپەن ، تاپتىرماس تالاپ كەرەك ەكەنىن سەزىندىم.
بيىل عانا مەكتەپ تابالدىرىعىنان جاڭا ومىرگە اياق باسقالى وتىرمىن ، بولاشاعىمدى اقپارات سالاسىندا، ياعني جۋرناليستيكامەن ەگىزدەي ەتىپ كورەمىن. بولاشاقتا ەلگە پايدالى اقپاراتپەن تانىمدى دەرەكتەرى ۇسىنۋدى ماقسات ەتتىم. ءوز سالاسىنىڭ ۇزدىك بىلگىرى بولىپ، ەلىممەن وتانىما شەكسىز قىزمەت ەتكىم كەلەدى. بۇرىنعى بۋىننىڭ باسقان ىزىمەن العا ورلەگەن اعا اپكەلەرىمىزدىڭ وكشەسىن باسىپ، بولاشاققا ايانباي قىزمەت كەتكىم كەلەدى. ويتكەنى بۇگىنگىلەر بۇرىنعىنىڭ التىن جالعاسى. بۇل سالادان بولەك كوپتەگەن ماماندىقتى الىپ قاراساڭىز مىقتى ماماندار نەكەن- ساياق. سول ءۇشىن الدىمەن بىلىمنەن بۇرىن دۇرىس تاربيە بەرىلۋى ءتيىس. ۇلى ءپالساپاشى ءال-ءفارابيدىڭ تەڭىزدەي تەرەڭ ماعىنالى مىنا ءسوزىن ءاربىر ۇرپاق ومىرلىك قاعيداعا اينالدىرۋ كەرەك- «تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم- ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» دەمەكشى بىلىممەن قاتار ساپالى تاربيەنى قاتار الىپ جۇرگەن ءجون. قوعام ىلگەرى باسۋى ءۇشىن، وعان شىن جاناشىر تۇلعا بولۋى كەرەك، سول تۇلعانى جۋرناليست بولۋ ارقىلى قالىپتاستىرماقشىمىن. بۇل قاتارعا سەندە قوسىل جاس دوس!
ەرداۋلەت قاليەۆ،
قىزىلوردا وبلىسى،
شيەلى اۋدانى، ورتاقشىل اۋىلى،
عىلىمي- شىعارماشىلىق جەتەكشىسى: جيدەگۇل ابدىجادىلقىزى
