قاجىگەلدين: «نازارباەۆتىڭ دەمالىسقا شىعۋىن تالاپ ەتەتىن ۋاقىت كەلدى»

بۇگىندە ساياسي ەميگراتسيادا جۇرگەن قازاقستاننىڭ 1994-97 جىلدارعى پرەمەر-ءمينيسترى اكەجان قاجىگەلدين ەلدەگى ساياسي-ەكونوميكالىق داعدارىسقا بايلانىستى قر پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆقا حات جولداعان ەكەن. كوروناۆيرۋس ىندەتىنە قارسى جاريالانعان كارانتين مەرزىمىندە – ءبىر جارىم اي كولەمىندە گازەتتىڭ شىعۋى شەكتەلۋىنە بايلانىستى ەكس-پرەمەردىڭ بىرنەشە باستاماسىن وسى نومىردە توپتاپ جاريالاۋدى ءجون كوردىك دەپ جازدى ەرمۇرات باپي ءوزىنىڭ فەيسبۋك پاراقشاسىندا. سونىڭ ءبىرى – قاجىگەلدين مىرزانىڭ پرەزيدەنت توقاەۆقا جولداعان تومەندەگى حاتى.

مەن ەكونوميكا ۆيتسە-ءمينيسترى ج. ماديەۆ قولىن قويىپ، سىزگە بەكىتۋ ءۇشىن ۇسىنعان «2020–2024 جىلدارعا ينۆەستيتسيا تارتۋ جونىندەگى ۇلتتىق جوسپار» دەگەن قۇجاتپەن تانىسىپ شىقتىم.

سوڭعى 20 جىلداعى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باسقارۋىنداعى بيۋروكراتيالىق اپپارات «الەم نارىعىن باسىپ وزا يگەرۋ»، «اسىرا سەكىرۋ»، «ەڭ ۇزدىك»، «جەدەل دامىعان»، «وركەندەگەن»، «الدىڭعى قاتارداعى جەتەكشىلىككە ەنگەن» ەرەكشە جانردى ويلاپ تاپتى. سول كەزدەگى پرەزيدەنتتىڭ قازاقستاندى بىرەسە – بارىس پەن جولبارىس نەمەسە بۇركىت پەن قىران دەپ ەلەستەتۋ ارمانى بوس قيالعا اينالىپ، ءوز-ءوزىن جۇباتۋدان ارى اسا المادى.

كارىم ءماسىموۆ العا تارتقان «جەدەل دامۋدىڭ كلاستەرلەرى» ەسىڭىزدە شىعار؟ سودان بەرى ون جىل ۋاقىت ءوتتى، وسى كلاستەرلەردىڭ بىرەۋى دە جوق، قايدا؟ وسى قيال 2020 جىلعا ارنالعان جوسپاردا تاعى دا جازىلعان: «شەكاراارالىق وندىرىستىك كلاستەرلەر قۇرۋ مۇمكىندىگى ءۇشىن تالداۋ جۇرگىزۋ...». ناعىز اقىماقتىق دەگەن وسى شىعار!

وسى جوسپاردىڭ نەگىزىندە بىرەۋلەر شىن مانىندە قانداي دا ءبىر ينۆەستيتسيا الامىز دەپ جۇرگەنىنە سەنۋ قيىن. شيكىزات باعاسى جوعارى بولعان جىلدارى شەنەۋنىكتەر وسىنداي قۇجاتتاردى جەلەۋ ەتىپ، «ابدەن جەپ ۇيرەنگەن» شەتەلدىك ينۆەستورلارعا مەملەكەت مەنشىگىن ۇستاتىپ جىبەردى.

وسىدان كەيىنگى جالعاسقان داۋ-داماي، دۇنيە-مۇلىكتى تاركىلەۋ جانە باتىستاعى اربيتراجدىق سوت ىستەرى – بايىپتى بيزنەس وكىلدەرىن استانالىق كابينەتتەردەن باقىت تابام دەگەن نيەتتەرىنەن اينىتتى.

ال الەمدىك نارىقتا كوپتەگەن بوس ينۆەستيتسيا كوزدەرى وتە كوپ، ولار كاپيتالدى قولدانۋ ايماقتارىن ىزدەيدى. بۇل – قازىرگى جانە بولاشاقتاعى كاسىپكەرلەردىڭ ۇرپاقتارىنا پايدا اكەلەتىن اۋقىمدى جانە ۇزاق مەرزىمدى جوبالار بولۋى كەرەك.

قازاقستاننىڭ جەمقورلىققا بەيىم ەمەس توبى باتىستىق بەلسەندى سەرىكتەستەرىنە ۇسىنارى كوپ. مەن تاياۋداعى 10 جىلدا 85 ملرد دوللارعا دەيىنگى ينۆەستيتسيالىق باعدارلاما نەگىزىندە ەلدىڭ بۇكىل ەكونوميكاسىن مودەرنيزاتسيالاۋ جوسپارىن ۇسىنامىن. بۇل تەك قانا ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋعا سالىناتىن ينۆەستيتسيا! بۇل جوبا ەلدىڭ بارلىق يندۋستريالدى لاندشافتىن وزگەرتەدى جانە جاڭا ءوندىرىس سالالارىنا ودان دا كوپ ينۆەستيتسيالار تارتۋعا جاعداي جاسايدى.

قازاقستان قايتادان ايماقتىق مۇناي بازاسى ەمەس، «ەۋرازيانىڭ شەبەرحاناسىنا» اينالۋى كەرەك.

ينۆەستورلارعا ادىلەتسىز نەمەسە سىبايلاس جەمقورلىق جولمەن جاسالعان كەلىسىمدەر نەگىزىندە بەرىلگەن كوپتەگەن نىساندار وسى ترانسفورماتسيانىڭ ماتەريالدىق بازاسىنا اينالادى. مۇنداي كەلىسىمدەر توقتاتىلۋى كەرەك، مۇلىكتىك نىساندار قازاق مەملەكەتىنىڭ يەلىگىنە قايتارىلادى.

ەل ءۇشىن قولدا بار ناقتى دالەلدەر كەز كەلگەن سوت تورەلىگىندە ءوز قۇقىعىن قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. الايدا مۇنداي جاعداي ورىن الماۋى دا مۇمكىن: پارا بەرۋگە جۇگىنگەن كورپوراتسيالار داۋ تۋدىرماي، توپ-مەنەدجەرلەردىڭ الدىڭعى بۋىنىنىڭ كىناسىن مويىنداپ، قازاقستانمەن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناستى ساقتايدى.

قاجەت بولعان جاعدايدا داۋ تۋعىزاتىن مامىلەلەر ءتىزىمىن قايتا قاراپ، ەلىمىزدىڭ تەڭىز جوباسىنا قاتىسۋى، «ماڭعىستاۋمۇنايگازدى» جەكەشەلەندىرىپ، قايتا ساتۋ، كاسپي قايراڭى جوبالارىنداعى اكتيۆتەردىڭ كۇماندى تۇردە بەرىلۋى، ۋران كەن ورىندارى مەن سيرەك كەزدەسەتىن قازبالاردى ساتۋ، سونداي-اق «قازاقمىس» پەن «قازمىرىشتاعى» بارلىق وپەراتسيالار قايتا قاراستىرىلۋى كەرەك.

بۇرىنعى نازارباەۆتىق كەلىسىمدەر عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قازىرگى ۋاقىتتا ۇكىمەتتىڭ جاساعان كەيبىر كەلىسىمدەرى جەدەل تۇردە توقتاتۋدى جانە قوسىمشا قوعامدىق تالقىلاۋدى قاجەت ەتەدى.

اقشاتاۋ كەن ورنىنداعى ۆولفرام-موليبدەن كەن كوزدەرىن شەتەلدىك ينۆەستورلارعا ەشۋاقىتتا بەرۋگە بولمايدى! وسى جوبادا قازاقستانعا شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن توپىرلاتىپ اكەلۋ كوزدەلگەنىن دە ەستىدىم. مۇنداي جوبالار ءتىپتى افريكادا دا جۇزەگە اسىپ جاتقان جوق.

«سامۇرىق-قازىنا» قورى قازاقستاندا جاڭا وندىرىستىك بازانى قۇرۋعا قاراجات جۇمساي الماسا، سول سياقتى «دامۋ ينستيتۋتتارى» دەپ اتالاتىن تولىپ جاتقان باسقا كەڭسەلەر نە ءۇشىن قاجەت؟

قۇرمەتتى پرەزيدەنت مىرزا!

ەل ازاماتتارىن شەتەلدىك «دەلدالداردىڭ» ارالاسۋىمەن كومەكشىلىك جۇمىسقا تارتىپ، ءساتتى بولاشاعىنان ايىرۋعا بولمايدى. ءبىز ەلىمىزدى شيكىزات ەكسپورتتاۋشىدان – الەمدىك ەكونوميكا ءۇشىن ەنەرگيا، تاۋارلار وندىرەتىن، قىزمەت كورسەتەتىن ەلگە اينالدىرۋعا مىندەتتىمىز.

ول ءۇشىن قولىڭىزعا تيگەن بيلىكتى پايدالانعانىڭىز ءجون. بۇل ءسىزدىڭ قازاقستان تاريحىنا قوسقان ۇلەسىڭىز بولار ەدى.

كوروناۆيرۋس جانە باسقا دا قيىندىقتارعا قاراماستان، شىنايى ءومىر جاقسىلىققا تولى، ادام ءوزى بەرگەن ۋادەلەرىن ورىنداۋعا كىرىسۋى كەرەك.

ءسىز ارەكەت ەتۋگە دايىنسىز با؟

دايىن بولساڭىز، ن.نازارباەۆتىڭ دەمالىسقا شىعۋىن، ەلدى كۇندەلىكتى باسقارۋ جانە ساياسي پارتيالاردىڭ ىسىنە ءارتۇرلى سىلتاۋمەن ارالاسپاۋىن تالاپ ەتەتىن ۋاقىت كەلدى.

وسى كۇنگە دەيىن ونىڭ وزىنە بەرىلگەن كەپىلدىكتەر ءبىر باسىنان اسىپ تۇسەدى. وسىدان كەيىن مودەرنيزاتسيالاۋ باعدارلاماسىن ازىرلەۋشىلەرمەن نەگىزگى يدەيانى تالقىلاپ، ماقساتتاردى ايقىنداۋعا جول اشىلار ەدى.

سودان كەيىن باعدارلامانى قاجەتتى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرمەن قامتاماسىز ەتىپ، پرەزيدەنتتىك جارلىقپەن ونىڭ ورىندالۋىنا جاۋاپتى قىزمەت كورسەتۋشىلەر مەن ۇيىمدار قۇرۋ قامتاماسىز ەتىلۋ ءتيىس. سونىمەن بىرگە ۇكىمەت (قازىرگى نەمەسە ودان كەيىنگى) بەلگىلەنگەن اكىمشىلىك تاجىريبەگە سايكەس كۇندەلىكتى جۇمىسپەن اينالىسۋدى جالعاستىرادى.

بۇرىن دا ايتقان ەدىم: قازىرگى جاعدايدا وسى جوسپاردى تالقىلاۋعا قاجەتتى قاۋىپسىز بايلانىس قۇرالدارىمىز بار. مەن ولاردى قولدانۋعا دايىنمىن.

مەملەكەتتىك قىزمەت ەتيكاسىن ساقتاي وتىرىپ، ساياسي قىسىمعا تۇسپەۋ ءۇشىن، ءوزىمنىڭ ۇندەۋىمدى ديپلوماتيالىق ارنالار ارقىلى تاعى ءبىر رەت جولدايمىن. بىراق ءسىز مۇنداي قاتىناس جاساۋدىڭ شەگى تاۋسىلاتىنىن ءتۇسىنۋىڭىز كەرەك.