Bügınde saiasi emigrasiiada jürgen Qazaqstannyŋ 1994-97 jyldarǧy premer-ministrı Äkejan Qajygeldin eldegı saiasi-ekonomikalyq daǧdarysqa bailanysty QR prezidentı Qasym-Jomart Toqaevqa hat joldaǧan eken. Koronavirus ındetıne qarsy jariialanǧan karantin merzımınde – bır jarym ai kölemınde gazettıŋ şyǧuy şekteluıne bailanysty eks-premerdıŋ bırneşe bastamasyn osy nömırde toptap jariialaudy jön kördık dep jazdy Ermūrat Bapi özınıŋ Feisbuk paraqşasynda. Sonyŋ bırı – Qajygeldin myrzanyŋ prezident Toqaevqa joldaǧan tömendegı haty.
Qūrmettı Prezident myrza!
Men ekonomika vise-ministrı J. Madiev qolyn qoiyp, sızge bekıtu üşın ūsynǧan «2020–2024 jyldarǧa investisiia tartu jönındegı Ūlttyq jospar» degen qūjatpen tanysyp şyqtym.
Soŋǧy 20 jyldaǧy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ basqaruyndaǧy biurokratiialyq apparat «älem naryǧyn basyp oza igeru», «asyra sekıru», «eŋ üzdık», «jedel damyǧan», «örkendegen», «aldyŋǧy qatardaǧy jetekşılıkke engen» erekşe janrdy oilap tapty. Sol kezdegı prezidenttıŋ Qazaqstandy bırese – barys pen jolbarys nemese bürkıt pen qyran dep elestetu armany bos qiialǧa ainalyp, öz-özın jūbatudan ary asa almady.
Kärım Mäsımov alǧa tartqan «jedel damudyŋ klasterlerı» esıŋızde şyǧar? Sodan berı on jyl uaqyt öttı, osy klasterlerdıŋ bıreuı de joq, qaida? Osy qiial 2020 jylǧa arnalǧan josparda taǧy da jazylǧan: «Şekaraaralyq öndırıstık klasterler qūru mümkındıgı üşın taldau jürgızu...». Naǧyz aqymaqtyq degen osy şyǧar!
Osy jospardyŋ negızınde bıreuler şyn mänınde qandai da bır investisiia alamyz dep jürgenıne senu qiyn. Şikızat baǧasy joǧary bolǧan jyldary şeneunıkter osyndai qūjattardy jeleu etıp, «äbden jep üirengen» şeteldık investorlarǧa memleket menşıgın ūstatyp jıberdı.
Osydan keiıngı jalǧasqan dau-damai, dünie-mülıktı tärkıleu jäne batystaǧy arbitrajdyq sot ısterı – baiypty biznes ökılderın astanalyq kabinetterden baqyt tabam degen nietterınen ainytty.
Al älemdık naryqta köptegen bos investisiia közderı öte köp, olar kapitaldy qoldanu aimaqtaryn ızdeidı. Būl – qazırgı jäne bolaşaqtaǧy käsıpkerlerdıŋ ūrpaqtaryna paida äkeletın auqymdy jäne ūzaq merzımdı jobalar boluy kerek.
Qazaqstannyŋ jemqorlyqqa beiım emes toby batystyq belsendı serıktesterıne ūsynary köp. Men taiaudaǧy 10 jylda 85 mlrd dollarǧa deiıngı investisiialyq baǧdarlama negızınde eldıŋ bükıl ekonomikasyn modernizasiialau josparyn ūsynamyn. Būl tek qana infraqūrylymdy damytuǧa salynatyn investisiia! Būl joba eldıŋ barlyq industrialdy landşaftyn özgertedı jäne jaŋa öndırıs salalaryna odan da köp investisiialar tartuǧa jaǧdai jasaidy.
Qazaqstan qaitadan aimaqtyq mūnai bazasy emes, «Euraziianyŋ şeberhanasyna» ainaluy kerek.
İnvestorlarǧa ädıletsız nemese sybailas jemqorlyq jolmen jasalǧan kelısımder negızınde berılgen köptegen nysandar osy transformasiianyŋ materialdyq bazasyna ainalady. Mūndai kelısımder toqtatyluy kerek, mülıktık nysandar qazaq memleketınıŋ ielıgıne qaitarylady.
El üşın qolda bar naqty dälelder kez kelgen sot törelıgınde öz qūqyǧyn qorǧauǧa mümkındık beredı. Alaida mūndai jaǧdai oryn almauy da mümkın: para beruge jügıngen korporasiialar dau tudyrmai, top-menedjerlerdıŋ aldyŋǧy buynynyŋ kınäsın moiyndap, Qazaqstanmen ıskerlık qarym-qatynasty saqtaidy.
Qajet bolǧan jaǧdaida dau tuǧyzatyn mämıleler tızımın qaita qarap, elımızdıŋ Teŋız jobasyna qatysuy, «MaŋǧystauMūnaiGazdy» jekeşelendırıp, qaita satu, Kaspii qairaŋy jobalaryndaǧy aktivterdıŋ kümändı türde berıluı, uran ken oryndary men sirek kezdesetın qazbalardy satu, sondai-aq «Qazaqmys» pen «Qazmyryştaǧy» barlyq operasiialar qaita qarastyryluy kerek.
Būrynǧy nazarbaevtyq kelısımder ǧana emes, sonymen bırge qazırgı uaqytta ükımettıŋ jasaǧan keibır kelısımderı jedel türde toqtatudy jäne qosymşa qoǧamdyq talqylaudy qajet etedı.
Aqşatau ken ornyndaǧy volfram-molibden ken közderın şeteldık investorlarǧa eşuaqytta beruge bolmaidy! Osy jobada Qazaqstanǧa şeteldık jūmys küşın topyrlatyp äkelu közdelgenın de estıdım. Mūndai jobalar tıptı Afrikada da jüzege asyp jatqan joq.
«Samūryq-Qazyna» qory Qazaqstanda jaŋa öndırıstık bazany qūruǧa qarajat jūmsai almasa, sol siiaqty «damu instituttary» dep atalatyn tolyp jatqan basqa keŋseler ne üşın qajet?
Qūrmettı Prezident myrza!
El azamattaryn şeteldık «deldaldardyŋ» aralasuymen kömekşılık jūmysqa tartyp, sättı bolaşaǧynan aiyruǧa bolmaidy. Bız elımızdı şikızat eksporttauşydan – älemdık ekonomika üşın energiia, tauarlar öndıretın, qyzmet körsetetın elge ainaldyruǧa mındettımız.
Ol üşın qolyŋyzǧa tigen bilıktı paidalanǧanyŋyz jön. Būl sızdıŋ Qazaqstan tarihyna qosqan ülesıŋız bolar edı.
Koronavirus jäne basqa da qiyndyqtarǧa qaramastan, şynaiy ömır jaqsylyqqa toly, adam özı bergen uädelerın oryndauǧa kırısuı kerek.
Sız äreket etuge daiynsyz ba?
Daiyn bolsaŋyz, N.Nazarbaevtyŋ demalysqa şyǧuyn, eldı kündelıktı basqaru jäne saiasi partiialardyŋ ısıne ärtürlı syltaumen aralaspauyn talap etetın uaqyt keldı.
Osy künge deiın onyŋ özıne berılgen kepıldıkter bır basynan asyp tüsedı. Osydan keiın modernizasiialau baǧdarlamasyn äzırleuşılermen negızgı ideiany talqylap, maqsattardy aiqyndauǧa jol aşylar edı.
Sodan keiın Baǧdarlamany qajettı normativtık-qūqyqtyq aktılermen qamtamasyz etıp, prezidenttık Jarlyqpen onyŋ oryndaluyna jauapty qyzmet körsetuşıler men ūiymdar qūru qamtamasyz etılu tiıs. Sonymen bırge ükımet (qazırgı nemese odan keiıngı) belgılengen äkımşılık täjıribege säikes kündelıktı jūmyspen ainalysudy jalǧastyrady.
Būryn da aitqan edım: qazırgı jaǧdaida osy jospardy talqylauǧa qajettı qauıpsız bailanys qūraldarymyz bar. Men olardy qoldanuǧa daiynmyn.
Memlekettık qyzmet etikasyn saqtai otyryp, saiasi qysymǧa tüspeu üşın, özımnıŋ ündeuımdı diplomatiialyq arnalar arqyly taǧy bır ret joldaimyn. Bıraq sız mūndai qatynas jasaudyŋ şegı tausylatynyn tüsınuıŋız kerek.
Qūrmetpen,
Äkejan QAJYGELDİN,
London (Ūlybritaniia),
säuır 2020 jyl
«DAT». 14.05.2020.
