وسىدان 116 جىل بۇرىن، ياعني، 1904 جىلى 11 مامىردا قازاقتىڭ ۇلتتىق ارحەولوگيا مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، عالىم ەنتسيكلوپەديست، شىعىستانۋشى، ادەبيەتتانۋشى، ونەرتانۋشى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، قازاق سسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى الكەي حاقانۇلى مارعۇلان دۇنيەگە كەلدى.
پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانىندا تۋعان. باستاپقى ءبىلىمدى اۋىل مەكتەبىنەن العان. سەمەي پەداگوگيكالىق تەحنيكۋمىن، لەنينگرادتاعى شىعىستانۋ ينستيتۋتىن جانە مەملەكەتتىك ماتەريالدىق مادەنيەت تاريحى اكادەمياسىنىڭ اسپيرانتۋراسىن بىتىرگەن. 1921-1925 جىلدارى «تاڭ» جۋرنالى مەن «قازاق ءتىلى» گازەتىنىڭ رەداكتسيالارىندا قىزمەت اتقارادى.
وسى جىلدارى ول م.اۋەزوۆپەن، م.جۇماباەۆپەن تانىسادى. 1926-1927 جىلدارى كسرو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى ا.فەرسمان مەن پروفەسسور س.رۋدەنكونىڭ باسشىلىعىمەن ۇيىمداستىرىلعان قازاقستان جانە التاي ارحەولوگيالىق جانە ەتنوگرافيالىق ەكسپەديتسيالارىنىڭ جۇمىسىنا قاتىسادى. ەكسپەديتسيا كەزىندە ءا.بوكەيحانوۆپەن تىعىز قارىم-قاتىناس ورناتىپ، بىرلەسىپ قىزمەت ىستەيدى. 1928 جىلدان قازاق حالقىنا قاتىستى ادەبي، مۇراعاتتىق ماتەريالدار جيناقتاۋمەن شۇعىلدانادى. 1929 جىلى اباي شىعارمالارى تۋرالى ديپلومدىق جۇمىس قورعاپ، ورىس گەوگرافيا قوعامى مۇراعاتىنداعى اباي قولجازبالارى تۋرالى ناقتى تاريحي دەرەكتەر نەگىزىندە عىلىمي دايەكتى تۇجىرىمدار جاسايدى.
1930 جىلدان تەرمينولوگيالىق كوميسسيانىڭ عالىم حاتشىسى، شىعىستانۋ ينستيتۋتىنىڭ وقىتۋشىسى، ماسكەۋدەگى ماتەريالدىق مادەنيەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ ىزدەنۋشىسى جانە عىلىمي قىزمەتكەرى بولادى. وسى جىلدارى ول شىعىس تۇركىستان ارحەولوگياسى مەن ونەرى بويىنشا ماماندانىپ، بىرنەشە ارحەولوگيالىق ەكسپەديتسيالارعا قاتىسادى. 1939-1941 جىلدارى سسسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ قازاق بولىمشەسى تاريح ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى بولادى. وسى جىلدارى ونىڭ «ءماشھۇر ءجۇسىپ مۇراسىنداعى تۇركى ەپوسى»، «دەكابريستەر جانە قازاقستان»، «الىشەر ناۋاي جانە قازاق مادەنيەتى»، «مۇحاممەد حايدار - تاريحشى»، «شوقان ءۋاليحانوۆ جانە ورتا ازيا تاريحى»، «سۋۆوروۆ»، «جامبىل جاباەۆ» اتتى ەڭبەكتەرى جارىق كورەدى. 1941 جىلى سسسر عىلىم اكادەمياسى قازاق بولىمشەسىنىڭ تاريح ءبولىمىن باسقاردى. وسى قىزمەتتە ءجۇرىپ «حاندار جارلىعىنىڭ تاريحي ماڭىزى» دەگەن تاقىرىپتا قورعاعان كانديداتتىق ديسسەرتاتسياسىندا كونە قىپشاق تاريحىنا بايلانىستى قۇندى زەرتتەۋلەر جاسايدى.
1958-1976 جىلدارى سىرداريا، شۋ، تالاس وزەندەرى بويىندا جانە وتىرار، ساۋران، سىعاناق قالالارى ورنىندا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، سونىڭ نەگىزىندە «كونە قازاق جەرىنىڭ قالالارى مەن قۇرىلىس ونەرىنىڭ تاريحى» اتالاتىن مونوگرافياسىن جاريالايدى. ق.اقىشەۆ، م.قادىرباەۆ، م.ورازباەۆتارمەن بىرگە ورتالىق قازاقستاندا جۇرگىزگەن ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسى سانالاتىن «ورتالىق قازاقستاننىڭ ەجەلگى مادەنيەتى» اتتى عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىن جازىپ، كىتاپتىڭ رەداكتسياسىن باسقارادى.
عالىم سونىمەن قاتار قىرعىز حالقىنىڭ «ماناس» ەپوسى تۋرالى عىلىمي-زەرتتەۋ ءىسىنىڭ دامۋىنا ۇلەس قوستى. ول وزىنە دەيىنگى قازاقستاندى زەرتتەۋشى ورىس عالىمدارىنىڭ قازاق دالاسى تەك كوشپەلىلەر مەكەنى بولدى دەگەن تۇجىرىمدارىنىڭ شىندىققا ساي كەلمەيتىندىگىن دالەلدەدى. عالىم 40-شى جىلداردىڭ اياعىندا بىرنەشە رەت ساياسي قۋدالاۋعا ۇشىرادى، كەيىن دە ۇدايى ساياسي باقىلاۋدا بولدى، عىلىمي ورتانىڭ كەيبىر قيسىنسىز سىندارىنا ۇشىرادى. مارعۇلان تاريح، ارحەولوگيا، ەتنوگرافيا، ادەبيەت، ونەر (قولدانبالى جانە ساۋلەت ونەرى) جانە مەتاللۋرگيا سالاسىنا قاتىستى 300-دەن استام عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىستار، 100-دەن استام ەنتسيكلوپەديالىق ماقالالار جازدى، سونىمەن قاتار قازاقستاندىق ەتنوگرافتاردىڭ، ارحەولوگتاردىڭ، تاريحشىلاردىڭ بىرنەشە بۋىنىن دايارلادى.
ونىڭ عىلىمي ەڭبەكتەرىنىڭ بىرقاتارى شەت ەل تىلدەرىنە اۋدارىلدى. اكادەميك تاپقان تاريحي قۇندىلىقتاردىڭ 243-ءى بۇگىنگى تاڭدا رەسەي مۇراجايلارىندا ساقتاۋلى. اتالمىش قۇندىلىقتاردىڭ كوپشىلىگى قازاق ەنتسيكلوپەدياسىندا اتالىپ وتىلەدى. قازاقستاندىق عالىم بىرنەشە مارتە قۇندىلىقتاردى قايتارۋعا تالاپتانعانىمەن ساتسىزدىككە ۇشىراعان.
تەك 1989 جىلى تۇركىستانداعى قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە 1399 جىلى قارناق قالاسىندا ءابدىلازيز شارافۋتدينۇلى تەبريزي قۇيعان «تايقازان» قايتارىلعان. قازان كەڭەس جىلدارى لەنينگرادقا اكەتىلىپ، ۇزاق ۋاقىت سوندا بولعان. تايقازاننىڭ ەلگە ورالۋىنا قازاقستاندىق عالىمداردىڭ، ونىڭ ىشىندە الكەي مارعۇلاننىڭ كوپ ەڭبەگى سىڭگەن. 1991 جىلى ش.ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا ينستيتۋتىنداعى ارحەولوگيالىق ورتالىقتىڭ نەگىزىندە مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتى قۇرىلدى.
استانا، پاۆلودار، ەكىباستۇز، جەزقازعان قالالارى مەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا، باياناۋىل، ەكىباستۇز اۋداندارىندا بىرنەشە كوشەلەر، مەكتەپتەر مارعۇلان ەسىمىمەن اتالادى. پاۆلودار قالاسىندا ءمۇسىنى ورناتىلعان، سونداي-اق س.تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە مارعۇلان اتىندا ستيپەنديا تاعايىندالىپ، مۇراجاي اشىلعان.
2004 جىلى 100 جىلدىق مەرەيتويى يۋنەسكو-نىڭ شەشىمىمەن دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە اتالىپ ءوتتى. «ەڭبەك قىزىل تۋ»، «حالىقتار دوستىعى»، «لەنين» وردەندەرىمەن جانە مەدالدارمەن ماراپاتتالعان.
1985 جىلى 80 جاسىندا الماتى قالاسىندا قايتىس بولدى.
