Osydan 116 jyl būryn, iaǧni, 1904 jyly 11 mamyrda qazaqtyŋ ūlttyq arheologiia mektebınıŋ negızın qalauşy, ǧalym ensiklopedist, şyǧystanuşy, ädebiettanuşy, önertanuşy, filologiia ǧylymynyŋ doktory, Qazaq SSR ǧylym akademiiasynyŋ akademigı Älkei Haqanūly MARǦŪLAN düniege keldı.
Pavlodar oblysynyŋ Baianauyl audanynda tuǧan. Bastapqy bılımdı auyl mektebınen alǧan. Semei pedagogikalyq tehnikumyn, Leningradtaǧy şyǧystanu institutyn jäne Memlekettık materialdyq mädeniet tarihy akademiiasynyŋ aspiranturasyn bıtırgen. 1921-1925 jyldary «Taŋ» jurnaly men «Qazaq tılı» gazetınıŋ redaksiialarynda qyzmet atqarady.
Osy jyldary ol M.Äuezovpen, M.Jūmabaevpen tanysady. 1926-1927 jyldary KSRO Ǧylym akademiiasynyŋ akademigı A.Fersman men professor S.Rudenkonyŋ basşylyǧymen ūiymdastyrylǧan Qazaqstan jäne Altai arheologiialyq jäne etnografiialyq ekspedisiialarynyŋ jūmysyna qatysady. Ekspedisiia kezınde Ä.Bökeihanovpen tyǧyz qarym-qatynas ornatyp, bırlesıp qyzmet ısteidı. 1928 jyldan qazaq halqyna qatysty ädebi, mūraǧattyq materialdar jinaqtaumen şūǧyldanady. 1929 jyly Abai şyǧarmalary turaly diplomdyq jūmys qorǧap, orys geografiia qoǧamy mūraǧatyndaǧy Abai qoljazbalary turaly naqty tarihi derekter negızınde ǧylymi däiektı tūjyrymdar jasaidy.
1930 jyldan Terminologiialyq komissiianyŋ ǧalym hatşysy, Şyǧystanu institutynyŋ oqytuşysy, Mäskeudegı materialdyq mädeniet tarihy institutynyŋ ızdenuşısı jäne ǧylymi qyzmetkerı bolady. Osy jyldary ol Şyǧys Türkıstan arheologiiasy men önerı boiynşa mamandanyp, bırneşe arheologiialyq ekspedisiialarǧa qatysady. 1939-1941 jyldary SSSR Ǧylym akademiiasynyŋ Qazaq bölımşesı Tarih institutynyŋ aǧa ǧylymi qyzmetkerı bolady. Osy jyldary onyŋ «Mäşhür Jüsıp mūrasyndaǧy türkı eposy», «Dekabrister jäne Qazaqstan», «Älışer Nauai jäne qazaq mädenietı», «Mūhammed Haidar - tarihşy», «Şoqan Uälihanov jäne Orta Aziia tarihy», «Suvorov», «Jambyl Jabaev» atty eŋbekterı jaryq köredı. 1941 jyly SSSR Ǧylym Akademiiasy qazaq bölımşesınıŋ tarih bölımın basqardy. Osy qyzmette jürıp «Handar jarlyǧynyŋ tarihi maŋyzy» degen taqyrypta qorǧaǧan kandidattyq dissertasiiasynda köne qypşaq tarihyna bailanysty qūndy zertteuler jasaidy.
1958-1976 jyldary Syrdariia, Şu, Talas özenderı boiynda jäne Otyrar, Sauran, Syǧanaq qalalary ornynda qazba jūmystaryn jürgızıp, sonyŋ negızınde «Köne qazaq jerınıŋ qalalary men qūrylys önerınıŋ tarihy» atalatyn monografiiasyn jariialaidy. Q.Aqyşev, M.Qadyrbaev, M.Orazbaevtarmen bırge Ortalyq Qazaqstanda jürgızgen arheologiialyq qazba jūmystarynyŋ qorytyndysy sanalatyn «Ortalyq Qazaqstannyŋ ejelgı mädenietı» atty ǧylymi-zertteu eŋbegın jazyp, kıtaptyŋ redaksiiasyn basqarady.
Ǧalym sonymen qatar qyrǧyz halqynyŋ «Manas» eposy turaly ǧylymi-zertteu ısınıŋ damuyna üles qosty. Ol özıne deiıngı Qazaqstandy zertteuşı orys ǧalymdarynyŋ qazaq dalasy tek köşpelıler mekenı boldy degen tūjyrymdarynyŋ şyndyqqa sai kelmeitındıgın däleldedı. Ǧalym 40-şy jyldardyŋ aiaǧynda bırneşe ret saiasi qudalauǧa ūşyrady, keiın de ūdaiy saiasi baqylauda boldy, ǧylymi ortanyŋ keibır qisynsyz syndaryna ūşyrady. Marǧūlan tarih, arheologiia, etnografiia, ädebiet, öner (qoldanbaly jäne säulet önerı) jäne metallurgiia salasyna qatysty 300-den astam ǧylymi-zertteu jūmystar, 100-den astam ensiklopediialyq maqalalar jazdy, sonymen qatar qazaqstandyq etnograftardyŋ, arheologtardyŋ, tarihşylardyŋ bırneşe buynyn daiarlady.
Onyŋ ǧylymi eŋbekterınıŋ bırqatary şet el tılderıne audaryldy. Akademik tapqan tarihi qūndylyqtardyŋ 243-ı bügıngı taŋda Resei mūrajailarynda saqtauly. Atalmyş qūndylyqtardyŋ köpşılıgı qazaq ensiklopediiasynda atalyp ötıledı. Qazaqstandyq ǧalym bırneşe märte qūndylyqtardy qaitaruǧa talaptanǧanymen sätsızdıkke ūşyraǧan.
Tek 1989 jyly Türkıstandaǧy Qoja Ahmet Iаsaui kesenesıne 1399 jyly Qarnaq qalasynda Äbdıläziz Şarafutdinūly Tebrizi qūiǧan «Taiqazan» qaitarylǧan. Qazan keŋes jyldary Leningradqa äketılıp, ūzaq uaqyt sonda bolǧan. Taiqazannyŋ elge oraluyna qazaqstandyq ǧalymdardyŋ, onyŋ ışınde Älkei Marǧūlannyŋ köp eŋbegı sıŋgen. 1991 jyly Ş.Uälihanov atyndaǧy Tarih, arheologiia jäne etnografiia institutyndaǧy arheologiialyq ortalyqtyŋ negızınde Marǧūlan atyndaǧy Arheologiia instituty qūryldy.
Astana, Pavlodar, Ekıbastūz, Jezqazǧan qalalary men Oŋtüstık Qazaqstan oblysynda, Baianauyl, Ekıbastūz audandarynda bırneşe köşeler, mektepter Marǧūlan esımımen atalady. Pavlodar qalasynda müsını ornatylǧan, sondai-aq S.Toraiǧyrov atyndaǧy Pavlodar pedagogikalyq universitetınde Marǧūlan atynda stipendiia taǧaiyndalyp, mūrajai aşylǧan.
2004 jyly 100 jyldyq mereitoiy IýNESKO-nyŋ şeşımımen düniejüzılık deŋgeide atalyp öttı. «Eŋbek Qyzyl Tu», «Halyqtar dostyǧy», «Lenin» ordenderımen jäne medaldarmen marapattalǧan.
1985 jyly 80 jasynda Almaty qalasynda qaitys boldy.
https://youtu.be/fC4l62mT5Nc
Ūqsas jaŋalyqtar
