زەينوللا تىلەۋجانوۆ (1942 ج.), اقىن.
زەينوللا تىلەۋجانوۆ شىعىس قازاقستان وبلىسى (بۇرىنعى سەمەي وبلىسى) اقسۋات اۋدانىنا قاراستى «قىزىل قايىڭ» ۇجىمشارىندا 1942 جىلى 29 قاراشادا دۇنيەگە كەلگەن. 1968 ج. قازمۋ-ءدىڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن. «جەتىسۋ» وبلىستىق گازەتىندە، كينەماتوگرافيا كوميتەتىندە، «جاڭا فيلم-نوۆىي فيلم»، «ەڭبەك تاڭى» جۋرنالدارىندا جانە مادەنيەت مينيسترلىگى جانىنداعى حالىق شىعارماشىلىعى ۇيىندە قىزمەت اتقارعان.
اسپانعا كوشكەن اۋىل
جاز شىقسا اۋىل جاعالاي،
جايلايتىن «قارابۇلاقتى».
ايالسىز ارتقا قاراماي،
ارادا قانشا جىل اقتى!
كوبىسى-اق ەستە قالماپتى،
ءشىي كۇركەم عانا شوشايعان.
قۋالاپ كۇزگى قاڭباقتى،
اياققا كىرگەن وشاعان.
انام جوق...
ەگىن باسىندا.
جىلاعام،
تالاي قۇلاعام!
قارايتىن كوزدىڭ جاسىنا،
اۋىلدا جوق-تى ءبىر ادام!
ءشىي كۇركە،
قوستار قاراشا،
قالقايىپ قىردا تۇراتىن.
قىلقيىپ تاڭمەن تالاسا،
جەتىمدەر ءورىپ شىعاتىن.
قازاننىڭ قارا داۋىلى،
اشۋعا ءبىر كۇن باسقاندا...
قاس قاعىم ساتتە اۋىلدى،
ۇشىرىپ كەتتى اسپانعا!...
داۋىلدى تۇندە شىرىلداپ،
ۇيقىدان شوشىپ وياندىم.
جۇرەگى قۇرعىر سۋىلداپ،
كوجەگىندەي بوپ قوياننىڭ!
قارا ءتۇن –
قارا اجداھا...
اشادى ارباپ ارانىن...
جىعىلىپ، تۇرىپ، دالباسا،
بەتالدى ماڭىپ بارامىن...
قاراڭعى ساي ما،
جىرا ما؟
كىم ءبىلسىن نە بار الدىمدا؟!
Əيتەۋىر،
ءشوپ پە، قۋراي ما؟..
جارماستىم جەردىڭ جالىنا!
قايدا، – دەپ، – انام؟ – شوشىندىم...
وندايدا قالماس ەس ءتىپتى،
جەل الىپ كەتكەن قوسىنىڭ،
سوڭىنان قۋىپ كەتىپتى!..
...شاڭدا ءبىر سولدات ورالدى،
كوپ كۇتكەن جەڭىس كەلگەن-ءدى!
قوڭىر قوس تۇلەپ وڭالدى،
ۇشپايتىن بولدى جەلگە ەندى!
ءوتتى دە سولاي اۋىر كۇن،
ەلەسى قالدى وتكەننىڭ...
Əكەمە ايتتىم اۋىلدىڭ
اسپانعا كوشىپ كەتكەنىن!..
قامشى
الاقانىن اق كۇمىسكە قاقتاعان،
اق كيىكتىڭ سىيراعىنا ساپتاعان.
بۇل قامشىنى –
تايدىڭ جالىن تارتقاندا،
سىيلاپ ەدى اۋىلدا ءبىر قارت ماعان!
ول كەزدە مەن-
قۇلىنىنداي دالانىڭ،
قۇيىنىمەن جارىساتىن بالامىن.
«جابىلاردى جابىققاندا ۇرساڭ دا،
شىن جۇيرىكتى ۇرما دەيتىن، قاراعىم!»
اسپانىمنان قيقۋ سالىپ،
قاز شۇباپ،
ءوتتى كوكتەم،
ءوتتى جايساڭ جاز شۋاق،
قىز جۇيرىگى –
تالاي تويدا جەتكىزبەي،
تالاي قۋدىم...
شابانىمدى قامشىلاپ.
بۇل قامشىعا...
ەر اشۋىن ورگەن بە؟
مەنىڭ بابام مەيمان ەرتىپ كەلگەندە،
ءشاي بەرمەيتىن ءشايپاۋ قاتىن جىم بولعان،
سەگىز ورمە –
ءبۇزاۋتىستى كورگەندە!
كوك جايلاۋدا،
كوكپار تارتىپ كەرىلگەن،
قازاناتتىڭ سان قۇرعاتتىم –
تەرىن مەن!
كوك بۇلتتار تەبىسكەندە توبەمدە،
جاي وتىنان –
مەنىڭ قامشىم ورىلگەن!
كوك شىنجىرىن –
دال-دال قىلىپ شىدامنىڭ،
اشۋىمنىڭ ارىستانى شىعار كۇن...
ءدال سول كۇنى!
ىزاسى وتكەن يتتەردى،
وسى قامشىم ۇزىلگەنشە ۇرارمىن!..
جەر بەتىنەن –
ىزدەپ ءجۇرىپ ۇرارمىن!!!
بالالىق
جىگىتتىك داريدى دەپ،
بويعا مىنا،
ول كۇندە قارا بالا ويلادى ما؟
كوك وزەنگە قارماق ساپ،
تورعاي قۋدىق،
تويعان سوڭ، قارا سىيىر ايرانىنا!
بالالىق كۇلگە اۋناماي جۇرمەيتۇعىن،
ءتۇر ەمەس...
وندا مىنا – ءتۇر دەيتىنىڭ!
Əجەيدىڭ ورەدەگى تورى قۇرتىن،
بالا ەدىك تورىپ ءجۇرىپ،
ءبىر جەيتۇعىن...
تۇرعاندا جۇلدىز جۋساپ...
تاماشا ءتۇن!
بالانىڭ ەرتتەپ ءمىنىپ اعاش اتىن،
اۋىلدىڭ تەنتەكتەرى اي استىندا،
اسىر ساپ،
اقسۇيەككە تالاساتىن!
قىس ءوتىپ،
كەلدى كوكتەم...
ارقالاپ سىز!
سەزىنتىپ ماحابباتتى جان تاعاتسىز...
باسقا بالا قاسىنا اۋىسقاندا،
قاسىمداعى كىشكەنتاي پارتالاس قىز!
سول ءبىر كۇن...
ەسىڭدە مە، قۇرداس، سەنىڭ،
كەۋدەمە
تولقىن كىردى شۋلاپ مەنىڭ...
انام بولسا،
تارىلتىپ جاماپ جاتتى،
Əكەمنىڭ كونەتوزداۋ سۇر كاستيۋمىن!
انا تۋرالى باللادا
(اڭىزدىڭ ىزىمەن)
قازاقتىڭ:
جورىعى مەن اسى جايلى،
داۋ جايلى، جەسىر جايلى –
باسى بايلى...
كەۋ-كەۋلەپ قاريالار اڭگىمە ايتسا،
قونىشقا قاعىپ قويىپ ناسىبايدى!
ەمىزىپ جالعىز سىيىر – تاتار اعىن،
ۇمىتىپ ءزىلسىز شەشە شاپالاعىن،
ءبىزدىڭ شاڭ بەتىمىزدەي شايىلماعان،
سىرلارىن تىڭداعاندا ساحارانىڭ...
سول مەزەت قيالىمدا...
قارا ءتۇندى،
قاق جارىپ،
قاھارلى جاۋ شاباتىن-دى!
اق ءسۇتىن كوككە ساۋىپ،
انا ازىناپ،
بەسىكتە ءسابي جەتىم قالاتىن-دى!
نە ءتۇرلى وت اۋىزدى شەشەندەردى،
سەندەلتكەن –
ءبىر داۋ بوپتى وسى ەلدەردە...
ەكى انا – ءبىر بالاعا داۋلى بوپتى،
ەشكىم شىقپاي سول داۋدى «شەشەم!» دەۋگە...
اق ۇيگە وكتەم كىرىپ –
جان ىقتاعان:
جىرتىق جەڭ قويشى بالا –
جارىق تابان،
ورتاعا جۇگىنىپتى بيلىك سۇراپ،
تاڭدانتىپ!
تارىلانداردى شالىپ قالعان...
«تويىنىپ قازانىمنىڭ قاسپاعىنا،
جارلىنىڭ ەسىردى-اۋ دەپ، باسپاعى دا!»
كارى باي توردەن كۇلىپ قارقىلدادى،
ىرگەگە شىرت تۇكىرىپ تاستادى دا.
«كەنەي دەر – قولعا جاقسا،
ساقانى دا!
ۇل تۋماس – جاقسى اتانىڭ اتاعىنا!
ءۇش ءجۇز جاساپ،
قۇزعىن دا قۇنسىز وتەر،
كارى دەپ قونبايدى اقىل ساقالدىعا!»
دەگەندە:
«ءجون ايتتى!»، –دەپ،
بالا، ءتىپتى»،
ساسان بي جۇرتتى اۋزىنا قاراتىپتى.
ۇزاماي جار شاقىرتىپ شار تاراپقا،
توبەگە بي شىعاتىن –
بالا شىقتى.
ەكى انا –
ەكى جاقتا الاسۇردى!..
بيلىك كۇتىپ،
قاق جارعان قارا قىلدى.
بوقاڭ بي قۇنداعىمەن قولىنا الدى،
جورگەگىندە تالپىنتىپ تالاس ۇلدى.
«قايتەدى ەي! – مىنا بالا، جارمەس پە ەدى؟»
قالت ەتپەي قول كوتەردى ناركەسكەندى!..
ۇرانداپ سان كەۋدەدە كۇدىك شاپتى...
قاق ءبولىپ...
تاستار كەزدە نارەستەنى!
سىڭسىدى ساي سالانىڭ بۇلاقتارى...
كول وكسىپ، كوك قۇراعى قۇلاپ قالدى!
قار بۇلت –
قاباعىندا وت تۇتانىپ،
ءبىر ساتكە جاسىن توگىپ،
جىلاپ تا الدى...
جالت ەتكەن اجال سۇسى كوزىن قارىپ،
قولىمەن بەتىن باستى –
توبىر حالىق!
سەمسەردىڭ وزەگىنەن قان دىردەكتەپ،
قارا جەر...
جۇتىپ جاتتى وبىرلانىپ!
«باس كەتىپ،
تار كەۋدەدەن –
قان اتىلدى!..»،
دەگەن وي تەك ءبىر ساتتە تاراتىلدى!
قان ۇيىپ...
تىلىمدەنگەن ساۋساعىنا،
سەرت ۇستاپ!..
سەمسەر ءجۇزىن –انا تۇردى!!!
شەشىلىپ،
داۋ ءتۇيىنى اسا قاتتى،
سول قويشى:
«بالابي» – دەپ اتاق اپتى!
توبەدە كۇلىپ تۇرىپ،
ايتقان دەيدى...
سەمسەرمەن –
جەكپە-جەك قىپ ماحابباتتى:
«حالايىق! ريزا بول تورەمە سەن!
تۋماعان انا جايى –
بولەك ەكەن!..
وزەكتى جارىپ شىققان بالاسى ءۇشىن،
وزەكتەگى سول جۇرەك ولەدى ەكەن!»
(بوقاڭ – سارى رۋىنىڭ ءبيى – بوقباسار.)
دوسىم-اي!
مەن اۋىلدان كەشە كەلدىم...
دوسىم-اي!
مەن اۋىلدان كەشە كەلدىم.
اق ءشاشىن –
ءسۇيىپ قامقور شەشەلەردىڭ!
اۋىلدا قاريالار از قاپتى عوي!..
جاۋ شاپقان ساقالىنداي كوسەلەردىڭ...
ەستۋشى ەم...
ءسوز سومداعان زەرىگەردەن:
«جات جەردە قىسادى دەپ،
كورى دە ەردىڭ!»
بۇل كۇندە مىناۋ جانىم –
قىرىق تەسىك...
وق تيگەن ساۋىتىنداي سەرىلەردىڭ!
البىرت بوپ بايقاماپپىن...
جاستى دا انىق،
ۇلكەن بوپ، وسى جولى باس تۋرادىق.
ءبىر قۇلاق، اتتەڭ ماعان بۇيىرمادى!
كەتكەن سوڭ،
قارا بالا قاقشىپ الىپ...
باسقانىڭ بوساعاسى تار،
ساعان جات!
بەل شەشىپ جاتا المايسىڭ،
شارشاعاندا ات...
نە جەتسىن... ءوزىڭ تۋعان لاشىققا،
ءيتى دە اسىلاتىن ارسالاڭداپ!
قاڭعىباس ۇلدىڭ ورالۋى
(رەمبراندتىڭ سۋرەتىنىڭ الدىندا تۋعان وي)
تابانىن تاۋعا باسىپ،
تاسقا باسىپ...
جەر تاپپاي الاقانداي...
اسپانى اشىق.
اداسقان ۇل ورالدى ءوز ءۇيىنىڭ،
ەسىگىن قايىرشىداي جاسقانا اشىپ...
تاعدىردىڭ تالكەك بولعان قۇيىنىنا،
جانداردىڭ...
ءبارى وسىنداي بۇيىعى ما؟
اداسقان ۇل ورالدى شوقپىت سۇيرەپ،
ارقالاپ –
سورلى باسىن يىعىنا.
قالتىراپ كارى اكە سۋ قاراڭعى،
كورە الماي –
تۋعان ۇلىن مۇڭدانادى...
كورمەۋدىڭ ءوزى دە ءبىر –
باقىت شىعار...
باقىت بولسا –
جامان ۇل تۋماعانى...
نە سىر بار...
اداسقان ۇل جۇرەگىندە؟
جاتپاي ما كيپاريستى گۇل ەلىندە؟
قۇدايدان ۇل تىلەگەن –
قايران اكە...
قۇدايدان قاڭعىباس ۇل تىلەدى مە؟!
بىلەمىن!..
قارت تاريح كۇرەسىنەن،
تالايدىڭ تاۋى توزىپ،
تۇگەسىلگەن!
تەڭىزدەي تەرەڭ ۇلدى –
انا تەربەپ،
يتاليا شىنجىرلى...
قۇل وسىرگەن!
جانىمنىڭ جۇلدىزىنان...
جاس تامادى!
تاعدىرى –
قايعى بەرسە،
جاسقا ماڭگى...
تۋعان جەردەن يت بولىپ ،
ءبىر كەتكەن سوڭ...
جاقسى عوي...
ءيتى بولىپ قايتپاعانى!
