قازاق ونەرىنىڭ ساڭلاعى ءمادي باپيۇلى

4324
Adyrna.kz Telegram

وسىدان 140 جىل بۇرىن، 1880 جىلى قاراعاندى وبلىسىندا حالىق اقىنى، ءانشى-كومپوزيتور، قاز داۋىستى قازىبەك ءبيدىڭ ۇرپاعى ءمادي باپيۇلى دۇنيەگە كەلدى.  اقان سەرى، ءبىرجان سال، بالۋان شولاق، ۇكىلى ىبىراي سياقتى ساڭلاقتارمەن كەزدەسىپ، ونەگە العان. جالا جابىلىپ، اباقتىعا تۇسكەن. تۇرمەدە ەلىن، جەرىن ساعىنىپ، ادىلەتسىز زامانعا نالىعان ءمادي «قاراكەسەك» ءانىن شىعاردى.

سول كەزدەگى ۇستەم تاپ وكىلدەرىنىڭ "ۇرى" دەگەن جالعان جالاسىمەن اتباسار، قارقارالى، سەمەي، ومبى تۇرمەلەرىندە بولادى. قاماۋدا ەلىن، جەرىن ساعىنىپ، ادىلەتسىز زامانعا نالىعان ءمودي ءوزىنىڭ اتاقتى "قاراكەسەك" ءانىن شىعارادى.

1915 جىلى ءمادي تۇرمەدەن قاشىپ شىعادى. بۇل كەزدە ونىڭ اندەرى حالىققا تاراپ كەتكەن ەدى. ءمادي جونىندە تالاي اڭىزدار دا ايتىلا باستاعان. اتقامىنەر جاندايشاپتاردان جاسىرىنىپ، ۇزاق ۋاقىت تۋعان جەرگە ات ءىزىن سالا المايدى. "شىركىن-اي" ءانى وسى كەزدە تۋعان.

1916 جىلى ول ەلىنە ورالادى. 1917 جىلى بولىس بيلەۋشى ايتقوجا تەمىرجانوۆ ءماديدى "جىلقى ۇرلادى، تۇرمەدەن قاشتى" دەپ ايىپتاپ، تاعى دا تۇرمەگە جونەلتەدى. قازان توڭكەرىسىن ءمادي قارقارالى اباقتىسىڭدا وتىرىپ قارسى الادى.

1918 جىلى بوستاندىققا شىعادى. كومپوزيتوردىڭ حالىق اراسىنا كەڭ تاراعان اتاقتى ء"مادي" ءانى وسى كەڭەستىك كەزەڭمەن بايلانىستىرىلادى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە 1919 جىلى ءمادي كولچاكقا قارسى شايقاستارعا قاتىسادى. اق گۆاردياشىلاردى قارقارالىدان قۋىپ شىعىسىمەن، جاڭا ءومىردى نىعايتۋعا كىرىسەدى. ال كەڭەس قىزمەتىنە كىرىپ العان جاۋلارى ونى ەبىن تاۋىپ ءولتىرۋدى ۇيعارادى. 1921 جىلدىڭ اقپان ايىندا ءمادي قازا تابادى.

اتاقتى ءانشى-كومپوزيتور ءمادي ءباپيۇلى ءوز شىعارمالارىندا بوستاندىقتى، ادام جانىنىڭ تەرەڭدىگىن، قازاق حالقىنىڭ تاماشا داستۇرلەرىن جىرعا قوسادى. كەڭ تىنىستى، سالتاناتتى، شاتتىققا تولى ونىڭ اڭدەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەل اۋزىندا. ولار وپەرالاردان، سيۋتالاردان، كانتاتالاردان تۇراقتى ورىن الدى. كومپوزيتوردىڭ تاعدىر-تالايىنان تەرەڭ سىر قوزعايتىن ءمادي ءباپيۇلىنىڭ اندەرى تالايلاردى تەبىرەنتۋمەن كەلەدى.

ونىڭ شىعارمالارى تۋرالى احمەت جۇبانوۆ زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىندە، ءالجاپپار ابىشەۆ «نايزاعاي»، ءايىپ بەكتاسوۆ «ءمادي» اتتى كىتاپتارىندا جازدى.

اقىن 1921 جىلى قارقارالىدا قايتىس بولدى.

پىكىرلەر