اتادان باتا العان ازبايدى

ءبىر كەزدەرى وبلىستا ىبىراي جاقاەۆتىڭ ورتالىقتا تۇرعان ءمۇسىنى الىنىپ، قالانىڭ ءبىر تۇكپىرىنە اپارىپ قويىلعان بولاتىن. قىرىمبەك ەلەۋۇلى ءوزى كەلىسىمەن ى.جا­قاەۆتىڭ ءمۇسىنىن قايتادان ورتالىق الاڭعا اكەلىپ ورناتىپ، ارۋاقتى قاستەرلەيتىن، حا­لىق­تىڭ تاعزىم ەتەتىن قاسيەتتى ورنىنا اي­نالدىردى. وسى جەردەن «ەڭبەك اللەيا­سىن» اشتى. شارادان كەيىن اتانىڭ ارۋا­عى­نا اس بەرىلىپ، قۇران باعىشتالدى. بۇل شارا باتاگوي اتانى قۇرمەتتەۋدىڭ، باتانى ارداق­تاۋدىڭ شىنايى كورىنىسى بولدى. 

سابەڭ دە باتا العان ەكەن
قازاقتىڭ اتاقتى جازۋشىسى ءسابيت مۇقانوۆ ءوزىنىڭ ى.جاقاەۆ تۋرالى ايگىلى «سىرداريا» رومانىن جازعان كەزدە ءبىر جىلعا جۋىق كوكتەمگى جەر ايداۋ، تىرمالاۋ، كۇرىش سەبۋ، سۋعا باستىرۋ، سۋدا ۇستاۋ مەن سۋدى توقتاتىپ، كۇرىشتىڭ ءپىسۋ داۋىرىندە جانە وراق ناۋقانىن اياقتاپ، سۇدىگەر جىرتۋدى ءوز كوزىمەن كورىپ، بارىپ الماتىعا قايتقان ەكەن. جاقاەۆ اۋىلىنداعى وسى كۇنگى قوي­شىباي ورازىمبەتوۆ كوشەسىنىڭ اياعىنداعى كولدىڭ جاعاسىنا كولحوز ارنايى قاراشا ءۇي تىگىپ، سوندا دەمالىپ جاتادى ەكەن. بىراق، كۇندە تاڭەرتەڭ تاڭعى شايدى ىبىرايمەن بىرگە ءىشىپ، ول كىسىنىڭ باتاسىن الادى ەكەن،  دەپ وقيعانى كوزىمەن كورگەن ىبىرايدىڭ باتاسىن تاڭعى شايدا بىرگە العان بۇرىنعى قىزىلتۋ كولحوزىنىڭ مەحانيزاتورى، قا­زىر­گى تاڭدا بايسىن اۋىلىنىڭ باتاگوي اقساقالى ىسقاق ماقاشەۆ بىلاي ەسكە الادى: – جاس كەزىم، كولحوزدا مەحانيزاتور­دىڭ كومەكشىسىمىن. بىردە تاڭەرتەڭ كولحوزعا كەلسەم، جامساپ دەگەن تراكتور بريگاديرىمىز بار بولاتىن. جاستارعا قاراپ – كولحوزعا ءبىراز ۋاقىتتان بەرى قازاقتىڭ اتاقتى جازۋ­شىسى ءسابيت مۇقانوۆ كەلىپ، ىبەكەڭ تۋرالى كىتاپ جازامىن دەپ ەلمەن، حالىقپەن ارالاسىپ جاتىر. كۇندە تاڭەرتەڭ شايدى ىبەكەڭمەن بىرگە ءىشىپ، باتاسىن الادى ەكەن. سەندەر دە ءجۇرىپ ىبەكەڭنىڭ باتاسىن الىڭ­دار، ءارى جازۋشىنى كورىپ قايتاسىڭدار دەگەسىن 5-6 جىگىت جامساپقا ەرىپ بارساق، ەكەۋى شايدى ءىشىپ بولۋعا جاقىنداپ قالعان ەكەن. ءبىز نان اۋىز ءتيىپ بولعاسىن ءسابيت مۇقانوۆ: – جاس جىگىتتەر ەكەن، مەن كۇندە تاڭەرتەڭ ىبەكەڭە سالەم بەرىپ، باتا­سىن الامىن، سەندەر دە بىرگە قول جايىڭدار، – دەپ ىبەكەڭنەن باتا سۇرادى. جايمەن عانا بەردى. اياق جاعىندا ەلدىڭ الدى بولىڭ­دار دەگەن جاعىن ەستىپ قالدىم. قۇدايعا شۇكىر جامان بولعانىم جوق. ەلدىڭ الدى بولدىم دەپ تە ايتۋىما بولادى. جاسىم 84-كە كەتىپ بارا جاتىر. بالا-شاعام، باۋ-شارباعىم امان. اتادان باتا العاسىن با، باتانى كوڭىلىمە مەدەت قىلىپ ارداقتاعاسىن با ءومىرىم جامان بولعان جوق. اللاعا شۇكىر دەپ بالا-شاعامنىڭ قىزىعىن كورىپ وتىر­عان جايىمىز بار، – دەپ ءسوزىن اياقتادى. سول جىلى قىسقا قاراي ىبەكەڭ جولى ءتۇسىپ ال­ما­تىعا بارسا سابەڭ ۇيىنە قوناققا شاقى­رىپتى. استان كەيىن ءسابيت ىبەكەڭە بولمە­لە­رىن ارالاتىپ كورسەتىپتى. ءۇيدىڭ پودۆالى بار ەكەن، وندا قىسقا دايىندالعان سوعىم­نىڭ ەتى، ۇيرەك، قاز، قىرعاۋىل، قويان ءبارىنىڭ ەتى بار ەكەن. جوعارىعا شىققاننان كەيىن سا­بەڭ ىبەكەڭە: – بيىل ءسال قوڭتور­عاي­لاۋمىز. كەلىنىمىز ەكەۋمىز ايىنا 3500 سوم اي­لىق الامىز، – دەپتى. سوندا ىبەكەڭ جاي­مەن عانا كۇلىمسىرەپ: – ءسابيتجان-اۋ، سەن مەن تۋرالى كىتاپ جازام دەگەسىن باتانىڭ شۇراي­لى جەرلەرىن شىن كوڭىلمەن بەر­گەن­مىن-اۋ دەيمىن. تۇرمىسىڭ جامان ەمەس ەكەن عوي، – دەپتى.

اقىن دا باتا العان
بيىلعى جىلى تۋعانىنا 125 جىل­دىعىن تويلاعالى جاتقان ىبىراي اتامىز 1947 جىلى 171 تسەنتنەردەن ءونىم الىپ دۇ­نيە­جۇزى­لىك رەكورد جاساعان، سول كەزدەگى كۇرىش­تىڭ وتانى جاپوندىقتار جاعاسىن ۇستاپ، كارىستەر قايران قالعان ەكەن. ال، ءوزى­مىز­دىڭ عالىمدار كۇمانمەن قاراپ، جوعارعى جاقتان تەكسەرۋلەر باستالادى. تەكسەرۋ­لەردەن ابدەن شارشاعان ىبەكەڭ: – با­سىمدى قاتىرىپ مەنى نەگە كەڭسەگە شاقىرا بەرەسىڭدەر. جەر انە، سۋ انە، ءونىم انە، تەكسەرە بەرىڭدەر. ال مەن ايمانكۇلدىڭ داۋىسىن، نارتايدىڭ ءانىن ساعىندىم، – دەپ كورشى اۋىلعا كەتىپ قا­لىپتى. ايمانكۇل – ءابدىلدا تاجىباەۆتىڭ اناسى. ول دا ىبەكەڭ بارعان كەزدە قۇشاعىن جايىپ قارسى الىپ، ولەڭدەرىن ىبەكەڭە داۋىس­تاپ وقىپ بەرەدى ەكەن. سول كەزدە جاس ءابدىل­دا دا ىبەكەڭنىڭ باتاسىن الىپ، اقىن­دىقتىڭ شىڭىنا ۇمتى­لىپتى. امانكۇل دە ىبىرايعا جيەن ەكەن. ءابدىلدا دا ىبە­كەڭ­مەن ءتۇپ ناعاشىم دەپ ازىلدەسۋدى جاقسى كو­رەدى ەكەن.
تۋعان جەرگە تابانىم تيسە،
قارا شالدى ىزدەپ بارامىن.
جاس كەزىمنەن باتاڭدى الىپ،
وسكەن اقىن بالاڭمىن، – دەپ جىرلاۋى دا سول سىيلاستىقتان تۋىنداسا كەرەك. 1971 جىلى 6 ماۋسىمدا 80-گە تولىپ، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرىنىڭ ەكىنشى التىن جۇلدىزى بەرىل­گەندە ءابدىلدا تاجىباەۆتىڭ اعاسىنىڭ قۋا­نىشىنا جۇرەگى جارىلىپ، «اعاتاي» دەگەن جۇرەكجاردى لەبىزىندەگى:
سەكسەنگە جەتتىڭ قارتايدىڭ،
سوندا دا كەلگەن جوق ءالى جانتايعىڭ.
باۋىرىم سىمباتىڭ نەتكەن سوم ەدى،
سۇڭقىلداپ تۇرعان سەكىلدى جىرى 
نارتايدىڭ،
توپىراقتىڭ، سۋدىڭ، جارىقتىڭ،
سىرىنا قانىق كيەلىم،
مەن دە بۇگىن سەكسەنگە كەلگەن تويىڭدا،
اق قىراۋ باسىپ شارشاعان باسىمدى
الدىڭدا تۇرىپ يەمىن، – دەۋى اعاسىنا دەگەن شەكسىز قۇرمەتتىڭ، سىيلاستىقتىڭ بەلگىسى بولسا كەرەك. بۇل فانيدە سىيلاسىپ وتكەن اقىن جۇرەك پەن قازاقتىڭ ابىرويىن ورگە سۇيرەگەن باتاگوي جۇرەك، ءبىرى اعاتايلاپ، ءبىرى باۋىرىم دەپ جانىنا تارتىپ، قول ۇستاسىپ، بىرگە جۇرگەن شىعار...

باسىنان سيپاعاندار باقىتتى
سىر بويىنىڭ ارداقتى ازاماتى، سەكسەن­نىڭ سەڭگىرىنە قادام باسىپ، ەلدىڭ با­تا­گوي قارياسىنا اينالىپ وتىرعان سەيىلبەك شاۋحامانوۆ اعامىز 1989 جىلى 23 تامىزدا شيەلى اۋدانىنا اۋداندىق پار­تيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلانعاننان كەيىن بيۋرو مۇشەلەرىن الىپ قالىپ، جابىق بيۋرو وتكىزىپ، بيۋرودا: – مەن قىزمەتتى باستاعاندا ىبىرايدىڭ باتاسىن العان اداممىن. سوندىقتان مەنىڭ كابينە­تىمدە، جۇمىس ستولىمدا ىبەكەڭنىڭ بەينەسى تۇرۋ ەكەن، – دەپ تاپسىرما بەرەدى. بىراق، وكىنىشكە وراي، بۇكىل شيەلىدەن ىبەكەڭنىڭ بيۋستى تابىلماي كورشىلەس جاڭاقورعان اۋدا­نىنان تابىلعان ەكەن. سول داۋىردە ءبىزدىڭ اۋداندا ىبەكەڭدى قۇرمەتتەۋدىڭ، ونى ناسيحاتتاۋدىڭ ءوز دارەجەسىندە ەمەس ەكەنىن اتامىزدىڭ 85 جاسقا تولعان تويىندا قا­زاق­تىڭ اقيىق جازۋشىسى ءازىلحان نۇرشايىقوۆ مىنبەردە تۇرىپ، سول كەزدەگى اۋداندىق پار­تيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى و.بايىمبەتوۆكە قاراپ: – ورەكە، ءسىزدىڭ اۋداندا ىبىرايدى قۇرمەتتەۋ ءبىزدىڭ جازىلبەكتى قۇرمەتتەۋگە قاراعاندا ناشار ەكەن. سىزدەر بىزدەردەن كوپ قالىپ قويىپسىزدار، – دەپ ءدوپ باسىپ ايتقان ەكەن.
سەيىلبەك شاۋحامانوۆ ءوزىنىڭ باتا ال­عان، وسكەن، ابىروي العان شيەلىنىڭ كيەلى جە­رىنە ايانباي قىزمەت جاسادى. شيەلى اۋ­دانى سول جىلدارى 15000 گا جەرگە كۇرىش ەگىپ، 500 000 تس كۇرىش بەرەتىن ىرگەلى اۋدانعا اينالدى. اتانىڭ باتاسى، ەلدىڭ ىقىلاسى سەيىلبەك اعامىزدى دا بيىكتەتتى. شيەلى اۋدانىنان ورتالىق پارتيا كوميتەتىنە جاۋاپتى ۇيىمداستىرۋشى، تالدىقورعان وبلاتكوم توراعاسى بولىپ، كوپ جىل قى­زىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى بولدى. سەيىلبەك اعامىزدىڭ بويىنداعى ءومىرى وزگەرمەيتىن قاسيەتى – ءوزىنىڭ اتاسى مەن اناسىنان كۇندە تاڭەرتەڭ تۇرعاندا، جۇمىسقا كەتىپ بارا جاتقاندا باتا الادى ەكەن. باتامەن جاتىپ، باتامەن تۇرادى ەكەن. باتامەن ءوسىپ، باتانى ارداقتاعان سەيىلبەك اعامىز دا ءوز بويىن­داعى بارلىق اسىل قاسيەتتەرىن حالقىنا اياماي بەرىپ كەلە جاتىر. وبلىستىق اردا­گەرلەر كەڭەسى باتانى ناسيحاتتاۋعا ءمان بەرىپ، «اق باتا» كىتابىنىڭ ەكى كىتابى جا­رىق كوردى. «بىلگەنگە – مارجان، بىلمەگەنگە – ارزان» دەگەن ايدارمەن 107 سۇراققا جاۋا­بى جانە بىرنەشە كىتاپتاردىڭ اۆتورى. ءوزىنىڭ زامانداستارى ەلدىڭ ءبىرتۋار ازامات­تارى جايلى تولعانىستارى حالىق كوڭىلىنەن شىعۋدا. باتانى قۇرمەتتەۋدىڭ، ارداقتاۋدىڭ بيىك شىڭى ۇلگىسىن سەيىلبەك اعامىزدان كورۋگە بولادى.
1982 جىلدىڭ قوڭىر كۇزى بولۋ كەرەك. مەن ول كەزدە ەڭبەكشى سوۆحوزىندا پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسىمىن. سوۆحوز دي­رەكتورى جامالحان باەتوۆپەن كورشى تۇرا­مىز. كەشكىسىن ۇيگە اۋىلدان ماشبەك دەگەن اعامىز كەلىپ ەدى، بىرگە وتىرىپ ءدام تاتىڭىز دەگەسىن باردىم. ماشبەك اقساقال وتە بايىپتى، كورگەن، تۇيگەنى مول ازامات ەكەن. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتىنا دەيىن اڭگىمە-دۇكەن قۇردىق. ءسوزدىڭ اراسىندا قاسىندا 5-6 جا­سار نۇرلىبەك دەگەن بالاسىنا ىبىرايدىڭ باسىنا تاعزىم ەتىپ، بالامدى اۋناتىپ الايىن دەپ كەلىپ ەدىم، – دەپ ايتىپ قالدى. ۇلكەن بالام بەردىبەك موسكۆادا ديسسەر­تاتسيا قورعايىن دەپ جاتىر ەدى، سونى دا مىنا ديرەكتور اعاسىنا ايتايىن دەپ ەدىم، – دەدى. سول اتادان باتا العان بالا نۇرلىبەك بۇل كۇندە قىزىلوردا قالاسىن دوڭگەلەتىپ باسقارىپ وتىر. «قىراننىڭ كوزى قيادا­عىنى شالادى» دەگەندەي، شيەلى اۋدانىنا اكىم بولىپ كەلىسىمەن ىبىرايدىڭ ەش جەردە ەسكەرتكىش بەينەسى، سىرتتان كەلگەن قوناقتارعا كورسەتەتىن، اتانىڭ ارۋاعىن ارداقتايتىن ەشتەڭە جوق ەكەنىن بايقاپ، بىردەن وبلىس ورتالىعىندا تۇڭعىش پرەزي­دەنت اتىنداعى پاركتى ۇيىمداستىرىپ، كوزگە تۇسكەن ەلدىڭ بىلىكتى ازاماتى پەردالى ارقا­باەۆتى اۋدانعا الدىرىپ، جاقاەۆ اتىنداعى ساياباقتى جاسادى. ساياباقتىڭ تورىنە ىبىراي جاقاەۆتىڭ بيىكتىگى 3 مەترلىك ەسكەرتكىشىن اكەلىپ ورناتقىزدى. قازىر اتا اتىنداعى ساياباق شيەلىگە كورىك بەرىپ، جاستاردىڭ تاعزىم ەتەتىن، ءتالىم-تاربيە بە­رەتىن اۋدانداعى بىردەن-ءبىر تاربيە وشاعىنا اينالدى. بيىلعا كۇرىش ەگۋ الدىندا وبلىس اكىمى قىرىمبەك ەلەۋۇلى كوشەرباەۆ مىرزا بارلىق اۋدان اكىمدەرىن جيناپ، اتا ارۋاعىنا سيىنىپ، قۇران باعىشتاتىپ، اتانىڭ كوزى ءتىرى ءىزباسارى سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى 95 جاستاعى شىرىنكۇل قازان­باەۆانى الدىرىپ، بۇكىل ديقان قاۋىمىنا باتا بەرگىزىپ، كۇرىش ەگۋدى باستاۋى اتا ارۋا­عىن قاستەرلەۋدىڭ، بيىكتەتۋدىڭ ءبىر كورىنىسى بولدى. اتادان باتا العان، باتانى ارداق­تاعان، شيەلىدە سايراپ يگىلىكتى ىستەرىنىڭ ءىزى جاتقان، حالىقتىڭ جۇرەگىندە قالعان نۇر­لى­بەك ءىنىمىزدىڭ اسار اسۋلارى مول بولعاي دەگەن تىلەكتەمىز.
«ايقىن» گازەتىنىڭ ديرەكتورى، باس رە­داكتور نۇرتورە ءجۇسىپ قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋل­تەتىنە وقۋعا تۇسكەننەن كەيىن ارنايى الما­تىدان ستۋدەنت دوستارى دارحان مىڭباي، ساپارالى بەيبىت بىرگە كەلىپ ىبىرايدان باتا العانىن ءوزى بىلاي ەسكە تۇسىرەدى:
– 1980 جىلدىڭ اقپان ايىندا قازاق مەم­لەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ العاشقى كۋرستىڭ ءبىرىنشى جارتىسىن ءبىتىرىپ دەمالىسقا شىقتىق. 90-عا تاياپ قالعان ىبىراي اتامنان كوزى تىرىسىندە باتا السام با دەگەن ويىم بار ەدى. سونى قا­سىمداعى بىرگە وقيتىن، بىرگە جۇرەتىن دوس­تارىم دارحان مىڭباي مەن ساپارالى بەي­بىتكە ايتىپ ەدىم، ەكەۋى دە «ءبىز دە بارامىز، بيىلعى دەمالىستى سەنىڭ اۋىلىڭدا وتكى­زەمىز» دەدى. سونىمەن ۇشەۋمىز اقپاننىڭ قارلى بورانىندا جاياۋ – جالپى ۆوكزالدان اتامىزدىڭ ۇيىنە كەلدىك. كەلىنى جالعاس ءبىزدى كۇتىپ، اتامىزعا اپارىپ تانىستىرىپ جا­تىر. مىنا بالا ءوزىڭىزدىڭ بايتىلەس ءىنىڭىز­دىڭ، رابيعا قارىنداسىڭىزدىڭ بالاسى ەكەن. اتى نۇرتورە، قاسىندا دوستارى دار­حان، بەيبىت تۋ الماتىدان سىزگە ارنايى باتا الۋعا كەلىپتى دەسە: – تۋ، سوندا الماتىداعى بالالار دا مەنى بىلە مە ەكەن. ويپىرماي، ا؟! – دەدى دە قاسىندا جاقىنداۋ وتىرعان بەي­بىتتىڭ يىعىنا قولىن سالىپ، سەن قاي بالا­سىڭ، – دەپ جاتىر. بەيبىت: – مەن سەمەيدەن، توبىقتىمىن دەسە، – ءيا، توبىقتى ابايدىڭ ەلى ەمەس پە، ابايدى، قۇنانبايدى كىم بىل­مەيدى. بابالاردىڭ ارۋاعى جۇعىستى بولسىن، – دەپ باسىنان سيپادى. دارحاننىڭ قولى­نان ۇستاپ وتىرىپ: – دەنەڭ شىمىر، قادا­مىڭ نىق ەكەن، جامان بولمايسىڭ-اۋ، – دەدى. اراسىندا كەيبىر سوزدەردى ەكى رەت قاي­­­تالاپ وتىردى. بىراق، 90-عا جاقىندا­عانمەن ءسوزى شيراق، ويى ۇشقىر ەكەن. ارا­سىندا جالعاس: مىنا نۇرتورە بالاڭىزعا باتا بەرىڭىزشى، – دەپ ەدى: – بۇكىل قازاقتىڭ بالاسى بولسىن، – دەدى. ۇشەۋمىز دە اتانىڭ باتاسى قابىل بولسىن، – دەگەن ىزگى تىلەكپەن، اتادان باتا العانىمىزعا مارقايىپ قايتتىق.

عۇمىر جاسى ۇزاردى
ىبىراي اتاسى تۋرالى سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى 95 جاستاعى شىرىنكۇل قازان­باەۆا بىلاي دەپ ەسكە الادى: – ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ءبىراز ۋاقىتى اتامىزبەن قاتار­لاس ءوتتى. ءومىردىڭ كوپ قيىندىعىن، اشار­شىلىقتى، ۇلى وتان سوعىسىنىڭ وتتى جىلدارىن بىرگە وتكىزدىك. بىرگە ەڭبەك ەتتىك. ءوزى تۋىس بولعاسىن وڭاشادا تاباعىن الىپ، سالەم جاساپ، «كوپ جاسا» دەگەن باتاسىن تالاي الدىق. سول باتاسىنىڭ بىرەۋى پەرىش­تەنىڭ قۇلاعىنا شالىنعان با، قازىر جاسىم 95-كە كەلدى. ءومىردىڭ قىزىعىن كورىپ، تاۋەل­سىز ەلىمىزدىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ كۋاسى بو­لىپ، ەلدىڭ باتاگوي قارياسى بولىپ، جاس­تاردىڭ تىلەۋىن تىلەپ وتىرمىز. وتكەن جىلى وبلىس اكىمى قىرىمبەك ەلەۋۇلى كەلىپ، جاع­دايىما بايلانىستى جاڭادان ءۇي سالىپ بەردى. جاڭا ۇيگە كىرگەندە ءىشىنىڭ ءبارىن اۋدان اكىمى قايراتبەك ءىنىم ەكەۋى جاڭا جيھاز­دارعا تولتىردى. ۇيدەگى كەلىنىم اپام­نىڭ توركىندەرى مىقتى ەكەن، – دەپ ازىل­دەيدى. اتامىزدىڭ شاپاعاتىمەن بولعان ءبىر تىر­لىكتى ايتىپ كەتسەم ارتىق ەمەس شىعار. مەن ءوزى ەكى قىز بالا تۋدىم دا بالادان توق­تاپ قالدىم. ءبىر كۇنى ىبەكەڭ وزىنەن ءوزى: – بالام تارشىلىق جاساما. ءجۇمادىلدانىڭ (كۇيەۋىم) ارتىندا ۇرپاق قالسىن، – دەدى. مەن ونى نەگە ايتقانىن تۇسىنىڭكىرەمەي، كوپ­كە دەيىن ءوزىم دۇنيەگە تاعى پەرزەنت اكە­لەتىن شىعارمىن دەپ كۇتىپ ءجۇردىم. بىردە كەشكىسىن ەڭبەكشىدە ءابدى دەگەن جاقىن قايناعام بار ەدى. سول كىسى كەلىپ: – بالام، مەن ەندى ۇزامايمىن. مىنا ابىسىنىڭ ءالى بالا كوتەرەدى. مىنا ىنىمە كۇلبازاردى امانات ەتەمىن. سەن تارشىلىق جاساما، – دەدى. سول كەزدە بارىپ باياعى ىبەكەڭنىڭ ايتقانى ويىما ساپ ەتە قالدى. تۋ جارىق­تىق-اي تەگىن ەمەس ەكەنسىڭ عوي دەپ ويلا­دىم. سول اعامىز كوپ ۇزاماي قايتىس بولدى. جىلى وتكەسىن كۇيەۋىمدى ءوزىم ەرتىپ بارىپ ابىسىنىما قوستىم. ءبىر جىلدان كەيىن شەكەسى تورسىقتاي ۇل بالا تۋدى. كىندىگىن قانتاي دەگەن ابىسىنىم بار ەدى، وزدەرى سىردا تۇراتىن، ءتۇن ىشىندە اتپەن الدىرىپ، سوعان كەسكىزدىم. اتىن اتا اماناتىمەن ار­مانىمىزعا جەتتىك قوي دەپ باقىت قويدىم. جارىقتىق پەيىشتىڭ تورىندە جۇرگەن شىعار، – دەپ ءسوزىن اياقتادى.
شىنىندا شىرىنكۇلدىڭ دە كوپ تىرلىگى ەر ازاماتتىڭ تىرلىگىندەي عوي. اللا تاعالا بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىنە بولا سونشا جاستى، باق-داۋلەتتى، ابىرويدى بەكەر بەر­مەگەن عوي. جار توسەگىن قىزعانباي، قور­لانباي، ءوز قولىمەن كۇيەۋىن بىرەۋگە اپارىپ بەرۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن، سۋرەتتەۋگە ءتىل جەتپەيتىن، تەك شىرىنكۇلدەي التىنداردىڭ عانا قولىنان كەلەتىن، ۇرپاق­قا ۇلگى، ونەگە بولاتىن عاجايىپ تىرلىك ەمەس پە؟
اتاسىنان باتا العان اتامىزدىڭ كەلىن­دەرىنىڭ كوبىسى عاسىرعا جۋىق ءومىر ءسۇرىپ وتىر. اتاسىنان باتا العان تالاي جىلدار اۋ­داندا باسشىلىق قىزمەتتە بولعان اۋداننىڭ «ءبيبىپاتىماسى» اتانعان ۇلمان مامىرەەۆا 94 جاستا، ىبىرايدىڭ جاقىن كەلىنى، تالاي «كوپ جاسا» دەگەن باتاسىن العان ءبيبىحان 96 جاستا، ءومىر بويى ىبى­رايدىڭ بريگاديرى بولعان قويشىباي ورا­زىمبەتوۆتىڭ ايەلى كۇلمارال 93 جاستا، قارىنداسى ابۋقىزى كۇلاجار 90 جاستا. ىبىراي اعاسى تۋرالى نۇرتورە ءجۇسىپتىڭ اناسى رابيعا بايدىلداقىزى بىلاي ەسكە الادى: 
– مەن تۋىستىق جاعىنان ىبەكەڭە جا­قىن بولعانمەن سولاردىڭ اۋلەتىنە بوقاەۆ ءابۋ اعامىزدىڭ ۇيىنە كەلىن بولىپ ءتۇستىم. سەبەبى، مەنىڭ كۇيەۋىم اتا-اناسىنان جاستاي جەتىم قالىپ، بوقاەۆ ءابۋ اعامىزدىڭ ۇيىندە ەكەن. ءابۋ اعامىزدىڭ ايەلى نارجانوۆا نازگۇل كۇيەۋىمنىڭ اكەسىنىڭ تۋعان اپاسى. ول كەز قيىن زامان عوي. مەن بىردەن ىبىراي اعا­مىزدىڭ زۆەنوسىنا سۋشى بولىپ جۇمىس­قا ءتۇستىم. جاس كەزىمىز عوي، قايراتتىمىز. مەنىڭ جۇمىسقا ىقىلاسىم، كۇش-قايراتىم، ىنتا-جىگەرىم اعاما ۇناعان بولۋ كەرەك. ءومىرى «بالام باقىتتى بول، كوپ جاسا» دەي­تىن. مەنىڭ ءومىرىمنىڭ ۇزاق بولعانى، بالا-شاعامنىڭ قىزىعىن كورىپ وتىرعانىم ءبىرىن­شى اللادان شىعار، بىراق اعامنىڭ ىقىلاسىنان، باتاسىنان بولدى-اۋ دەپ ويلايمىن. قۇدايعا شۇكىر، الماتى مەن شيەلىنىڭ اراسىن جول قىلىپ، نەمەرە­لەر­دىڭ، بالالاردىڭ، شوبەرەلەردىڭ قىزىعىن كورىپ وتىرمىن. الماتىعا بارسام نۇرتورەم، اۋىلعا كەلسەم بەكتورەم كۇتىپ الادى. كەلىندەردىڭ ايالى الاقانىن كورىپ، اتالارىنىڭ اماناتىن ارقالاپ وتىرمىن. نۇرتورەمنىڭ باعى باسىنان كەتپەسىن، باۋ-شارباعىم امان بولسىن دەپ حاقتان تىلەيمىن، – دەپ ءسوزىن اياقتادى. 
1964 جىلى وبلىستا سول كەزدەگى وبلىس­تىق پارتيا كوميتەتىنىڭ يدەولوگيا جونىن­دەگى حاتشىسى ق.جارقىنبەكوۆتىڭ، وبلىس­تىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حات­شىسى ا.ايدوسوۆتىڭ باسشىلىعىمەن وبلىستا جاقاەۆشىلار قوزعالىسى بەلەڭ الدى. جاستار مەكتەپ بىتىرىسىمەن كۇرىش ەگۋگە كومسومولدىق جولدامامەن كەتىپ جاتتى. ولاردىڭ بارلىق جەردە ىبىراي اتاسىنان باتا الۋ ءداستۇرى جالعاسىپ جاتتى. جاس­تاردىڭ اراسىندا ەڭبەككە دەگەن جاڭا­شا كوزقاراس، ىنتا-ىقىلاس پايدا بولدى. دۇنيەگە «جاقاەۆشىلار مارشى» ءانى كەلىپ، ول جاستاردىڭ ءسۇيىپ ايتاتىن انىنە اينالدى. وبلىستا پايدا بولعان جاقاەۆشى­لار قوز­عالىسىنىڭ ناتيجەسىندە ديقان اتاسىنان باتا العان اۋدانىمىزدا ەڭبەك وزاتتارىنىڭ ۇلكەن شوعىرى پايدا بولدى. سەرىكباي بە­گاليەۆ، داريحا سەيىتوۆا، كۇنىمحان باي­جىگىتوۆا، زۋحرا ساعىندىقوۆا، شاركۇل ءمۇسىلىموۆا، تسوي ماگەلس، زاكيرا ەرجا­نوۆا، شارانبەك ورىنباەۆ باسقاراتىن كومسومول جاستار بريگاداسى، بەرىكقارا ءابجاپباروۆ، باعلان اشىربەكوۆ، رىسباي ماۋلەنوۆتەر ەل قۇرمەتىنە بولەندى. 
وسى ەڭبەك وزاتتارىنىڭ اراسىنان قا­زىرگى زامان اعىمىنا ىلەسىپ، اۋداندا ۇلكەن ابىرويعا بولەنىپ وتىرعان باعلان اشىر­بەكوۆ جايلى ايتساق ارتىق بولماس دەپ ويلايمىن. باعلان كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ كەزىندە وزات كۇرىششى رەتىندە بلقجو-نىڭ ءحVىىى-ءحىح سەزدەرىنە دەلەگات بولىپ قاتىستى. 1980-84 ج.ج. ارالىعىندا پلەنۋم مۇشەسى بولدى. گاۆانادا وتكەن ستۋدەنتتەر مەن جاستاردىڭ بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك فەستيۆالىنە قاتىسقان، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىڭ يەگەرى. 1988 جىلدان بەرى «اشىربەكوۆ» شارۋا قوجالىعىن باسقارادى. قازىرگى تاڭدا قوجالىق 700 گا كۇرىش، 250 گا جوڭىشقا، 120 گا بيداي، 15 گا ماقسارى ەگەدى. سوڭعى ءۇش جىلدا جىل قورىتىندىسىمەن وزاتتارعا ءبىر «نيۆا»، ەكى «دجيپ» ماشيناسىن بەرگەن. ءوزىنىڭ قاراماعىنداعى جەتى ادامعا ءۇي سالىپ بەرگەن. اۋدانداعى بارلىق ءىس-شارا­لارعا، تۇرمىسى تومەن وتباسىلارىنا دە­مەۋ­شىلىك جاساپ كەلەدى. 2015 جىل قورى­تىندىسى بويىنشا اۋداننىڭ «ۇزدىك مەتسەناتى» ديپلومىمەن ماراپاتتالدى. ال، سول كەزدەگى جاقاەۆشىلار قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى، بلقجو-نىڭ سەزىنە دەلەگات بولىپ قاتىسقان، «ەڭبەكتەگى ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىنىڭ يەگەرى، كوپ جىل باسشىلىق قىزمەتتە بولعان، قازىرگى تاڭدا اۋىل اردا­گەرلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بەرىكقارا ءابجاپباروۆ ءوز ەستەلىگىن بىلاي ايتادى:
– ىبىرايدىڭ باتاسىن العان سول كەز­دەگى كوپ كۇرىششىلەردىڭ ءبىرىمىن. مەكتەپ بىتىرگەن كەزدە تۇگەل سىنىپ بولىپ ۇندەۋ قا­بىلداپ، كۇرىش ەگۋگە قالدىق. ىبىراي اتامىزدىڭ قولىنان ەڭبەك اتتەستاتىن الىپ، باتاسىن الدىق. كۇرىش ەككەننەن جاقسى ءونىم الىپ، ماسكەۋگە بلقجو-نىڭ سەزىنە دەلەگات بولىپ قاتىستىم. قازاقستان دەلەگاتسياسىنىڭ اتىنان سويلەيتىن بولىپ، مىنبەرگە شىقتىم. ءبىزدى زالعا قاراپ سويلەيسىڭدەر دەپ ۇيرەتكەن. مىنبەرگە شى­عىپ زالعا قاراپ ەدىم، زالداعى ادامداردىڭ كوزى اقبوكەننىڭ كوزىندەي بولىپ سامساپ، كوزىمدى شاعىستىرىپ، قايتىپ قاعازعا قارا­عاندا دىم كورىنبەي، الدىمداعى جازۋدىڭ ءبارى اعارىپ كەتتى. شامالىدان كەيىن بارىپ ءارىپ كورىنە باستادى. تەزدەتىپ وقىپ شىعىپ تۇسە باستادىم، مەنىڭ باعىما مەنەن كەيىن رسفسر-ءدىڭ دەلەگاتى سويلەيتىن بولىپ ور­نى­نان تۇرا بەرىپ ەدى، دەرەۋ سونىڭ ورنىنا وتىرىپ الىپ، شامالى دەمالىپ، تىنىستاپ، وزىمە-ءوزىم كەلگەننەن كەيىن ءوز ورنىما وتىر­دىم. مەنى قاراپايىم قازاقتىڭ قارا با­لاسىن ماسكەۋدىڭ تورىندە سويلەتكەن، ماس­كەۋگە تابانىمنىڭ تيگەنى ەڭبەكتىڭ قۇ­دىرەتى. ىبىراي قولىمىزعا ۇستاتقان ەڭبەك اتەستاتىنىڭ، اتامىزدىڭ باتاسىنىڭ قۇ­دى­رەتى دەپ بىلەمىن، – دەپ ءسوزىن اياقتادى. 
«باتا العان ازبايدى دا توزبايدى» دەپ حالقىمىز ايتقانداي، ءتاڭىرىمىز اقىردىڭ پاي­عامبارىن جاراتقاننان كەيىن دۇنيەگە، حالقىنا دەمەۋ، قولداۋ بولسىن دەپ ىبىراي سياقتى عاسىرلاردا ءبىر تۋاتىن، ءسوزى دۋالى، بولمىسى عاجاپ تۇلعالاردى دۇنيەگە كەل­تىر­گەن. ولاردىڭ باتاسى قابىل بولعان، سولار ار­قىلى جاراتۋشى جەردەگى پەندەلەرىنە بە­رە­كە، بىرلىك، باق، داۋلەت سىيلاعان. 
وسى سوزدەرىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە جاقاەۆقا ەكىنشى مارتە التىن جۇلدىزبەن ماراپاتتاۋعا ارنالىپ، كولحوزدا وتكەن سالتاناتتى جينالىستا داڭعايىر ديقان بەگاليەۆ سەرىكبايدىڭ: – بۇرىنعى زاماندا اناداي اۋليە، مىناداي اۋليە ءوتىپتى دەپ سيىنىپ جاتامىز، وسى زاماننىڭ ناعىز اۋليەسى، ناعىز ارۋاعى ءبىزدىڭ ىبەكەڭ عوي، – دەگەن ءسوزىن كەلتىرسەك ارتىق بولماس.
ىبىراي اتامىزدىڭ دۇنيەدەن وزعانىنا وتىز جىلدان اسا ۋاقىت بولسا دا كۇننەن كۇنگە ابىرويى اسقاقتاي، حالقىنىڭ سانا­سىندا جاڭارىپ، جاسارىپ، رۋحى اسپانداپ بيىكتەي تۇسۋدە. اۋداندا اتامىزدىڭ تۋعا­نىنا 125 جىل تولۋ مەرەكەسىن قارسى الۋعا دايىندىق جۇمىستارى قىزۋ جۇرگىزىلۋدە. ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، ونى اۋدان اكىمى قايراتبەك اۋباكىرۇلى سارسەم­باەۆ­تىڭ ءوزى باسقارىپ، وتكىزىلەتىن ءىس-شارالار ناقتىلاندى. بيىلعى جىل شيەلىلىكتەر ءۇشىن جىلدىڭ باسىندا ىبىراي جىلى بولىپ بەلگىلەندى. ىبىرايدى قۇرمەتتەۋ ەلباسىمىز كوتەرىپ وتىرعان ماڭگىلىك ەل يدەياسىنىڭ ىسكە اسۋى، قۇرمەتتەلۋى، ال باتا – ماڭگىلىك ەلدىڭ يدەولوگياسى، ءتۇپ قازىعى، قوزعاۋشى كۇشى، بەت-بەينەسى. باتانى ارداقتاۋ ماڭگىلىك ەل ازاماتتارىنىڭ مىن­دەتى، ابىرويى، ماقساتى. باتا العان، ونى ارداقتاعان، ءومىرىنىڭ قوزعاۋشى كۇشىنە اي­نالدىرعان ازاماتتاردىڭ ءومىرى، ابىرويى، شىق­قان بيىگى – توقسان اۋىز ءسوزدىڭ تو­بىقتاي ءتۇيىنى.

ەسىركەپ شادىبەكوۆ، 
زەينەتكەر،
قىزىلوردا وبلىسى، 
شيەلى اۋدانى

"ايقىن"