جۋىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ورتالىق مەملەكەتتiك مۇراعاتىندا “ادىرنا” ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بiرلەستiگi” قوعامدىق قورىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن “1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرiلiستiڭ تاريحي ماڭىزى” اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجiريبەلiك كونفەرەنتسيا ءوتتi.
وعان ەلiمiزدەگi جەتەكشi وقۋ ورىندارىنىڭ تاريحشى-عالىمدارى ح.ءابجانوۆ، ت.وماربەكوۆ، س.سماعۇلوۆا، ب.ناسەنوۆ، ە.ەرمۇحانوۆ، ش.تiلەۋباەۆ، ر.ورازوۆ، ن.راحمەت ءتارiزدi جيىرمادان استام بايانداماشىلار، مادەنيەت جانە ونەر سالاسىنىڭ وكiلدەرi جانە وسى جيىنعا قىزىعۋشىلىق تانىتقان ازاماتتار قاتىستى.
كونفەرەنتسيادا كوتەرiلiستiڭ كوپتەگەن وزەكتi ماسەلەلەرi ءسوز بولدى. عالىمدارىمىز رەسەي مەن وزبەكستاندا وسى كوتەرiلiسكە قاتىستى دەرەكتەردiڭ بار ەكەنiن، بiراق ونداعى مالiمەتتەردi الۋ مۇمكiن بولماي تۇرعاندىعىن جەتكiزدi. تاريحشى ساۋلەبەك رۇستەموۆتiڭ ايتۋىنشا، 1916 جىلعى كوتەرiلiس تۇسىندا 300 مىڭعا جۋىق جەتiسۋلىق قازاقتار مەن قىرعىزدار باس ساۋعالاپ، قىتاي جەرiنە استى. سونىڭ ناتيجەسiندە 1916 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى جاركەنت ۋەزiندە – 73 پايىزعا، لەپسi ۋەزiندە – 47 پايىزعا، ۆەرنىي ۋەزiندە 45 پايىزعا كەمiپ كەتكەن. قىتايعا باس ساۋعالاپ بارعان بوسقىندار شىڭجاڭنىڭ التى ايماعىنا – Iلە، تارباعاتاي، التاي، قاشقار، اقسۋ جانە بايىنعۇلىن ايماقتارىنا شاشىراي ورنالاستى. ونىڭ iشiندە بوسقىندار ەڭ كوپ بارعان ايماقتار – Iلە مەن تارباعاتاي. Iلە ايماعىن پانالاعان بوسقىنداردىڭ سانى 200 مىڭعا جەتتi.
تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى سۆەتلانا سماعۇلوۆانىڭ ايتۋىنشا، اق پاتشانىڭ جارلىعى بويىنشا قازاقستان مەن ورتا ازيادان قارا جۇمىسقا 400 مىڭ ادام الىنعان. سونىڭ 240 مىڭى قازاقتار بولعان.
بوكەيحانوۆ باستاعان قازاق زيالىلارى قارا جۇمىسقا الىنعاندارعا قاتىستى ارنايى حات دايىنداپ، ونى ۇكiمەت ورىندارىنا جولداعان. وندا تىل جۇمىسىنا الىنعانداردى، 30 ادامنان بiرiكتiرiپ، ارتەل قۇرىپ، ارالارىنا بiر تiلماش جiبەرۋ، اۋىرىپ قالعان جۇمىسشىلار مايداندا جارالانعاندارمەن بiردەي مەديتسينالىق كومەك الۋ، جۇمىسقا الىنعان قازاقتاردى قالالىق مەكەمەلەرگە نەمەسە زەمستۆولىق وداققا ەنگiزۋ، جۇمىسكەرلەرگە جىلى كيiم جەتكiزۋ ءۇشiن تەگiن ۆاگوندار مەن ونى جەتكiزۋگە ءار بولىستان ەكi وكiلگە رۇقسات قاعازىن بەرۋ جانە ت.ب. ماسەلەلەر كوتەرiلگەن.
