ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
ساق، عۇن جانە قازاق حاندىعىنىڭ ارالىعىندا ەداۋىر ۋاقىت ءوتىپ، ءتۇرلى ساياسي-مادەني، ەكونوميكالىق ەرەكشەلىكتەرگە تولى تاريحي كەزەڭدەر وتكەنمەن وسى مەملەكەتتەر اراسىندا، ولاردىڭ دامۋ دەڭگەيىنىڭ ارتۇرلىگىنە قاراماستان تاريحي ساباقتاستىق، يدەيالىق ۇقساستىق، ءداستۇر جالعاستىعى ورىن الدى.
ادامزات تاريحىنىڭ وتە ەرتە كەزەڭدەرىنىڭ وزىندە ەجەلگى ادامدار دۇركىن-دۇركىن ساياسي-ەكونوميكالىق، تابيعي كليماتتىق جاعدايلارعا بايلانىستى كۇردەلى ەتنيكالىق ارالاسۋلارعا الىپ كەلەتىن ساپىرىلىستاردى باستان وتكەردى. بۇل ساپىرىلىستار كونە ادامداردىڭ مادەني، دۇنيەتانىمدىق، تiپتi, ناciلدiك تۇرعىدان بip-بipiمeن جاقىنداسۋىنا، «تاجىريبە الماسۋلارىنا» الىپ كەلگەنمەن دە، ۇلت دۇنيەتانىمى مەن بولمىسىنا جات، اسا قاتەرلى يدەيالار مەملەكەت ipگeciن شايقالتتى. وسىنداي ۇدەرىستەر بارىسىندا تەك ساياسي تۇرعىدا عانا ەمەس، مادەني تۇرعىدا دا باسىمدىق تانىتاتىن ەتنو-مادەني توپتار وزدەرىمەن اناعۇرلىم السىزدەرىن اسسيملياتسيالاندىرىپ، جۇتىپ قويدى. ەتنوستىڭ شارۋاشىلىق ءتيپى مەن مادەني-رۋحاني تۇتاستىعىنا مۇرىندىق بولعان وسى ءداستۇر جالعاستىعى تاريح بويىندا مەملەكەت قۇرۋشى ەتنوستىڭ تاعدىرىن شەشتى. وسى ارالاس-قۇرالاستىڭ دەنىنىڭ قازاق تاريحى ءۇشiن ءساتتى ءوتىپ، ايتارلىقتاي زارداپتار اكەلمەگەنىن بايقاعان زەرتتەۋشىلەر دە «كوشپەلىلەر ومىرىندە عاسىرلار الماسۋىنا وراي قوعامدىق قۇرىلىمعا ۋاقىت ءوز تۇزەتۋىن ەنگىزگەنمەن، ءتۇپ نەگىزدىڭ وزگەرىسكە تۇسە بەرمەيتىنى بەلگىلى. تاريح بەتىندە ءار كەزەڭدە بipiن-بipi ىعىستىرىپ، بipiنiڭ ورنىن بipi باسقان كوشپەلى حالىقتاردىڭ حالىقتىق اتاۋلارى مەن ولار قۇرعان مەملەكەتتەردىڭ اتى وزگەرىپ جاتقانىمەن، ولاردىڭ iشكى قۇرىلىمدىق جۇيەسىندە ەرەكشە بip نازار اۋدارارلىق اۋ ىتقۋلاردىڭ بولا بەرمەيتىنى دە سودان»، - [1,77-6] دەپ ورىندى كوpceتتi.
تاريحتاعى ساياسي-يدەيالىق الاساپىراندارعا توتەپ بepiپ، ساباقتاستىق پەن ۇقساستىقتىڭ ساقتالۋىنا سەبەپ بولعان نەگىز نە ەدى؟
مەملەكەتتىك قۇرىلىمداعى بيلىكتىڭ قاتاڭ مۇراگەرلىك ءداستۇرى مە، جوق الدە سول زامانعى ساياسي-ەكونوميكالىق احۋال ما؟ دەگەنمەن، ەگەر ءتول تاريحىمىزعا نازار سالساق قaزipگi تەرريتوريامىزدا جاساعان وركەنيەتتەردىڭ الۋان تۇرلىلىگىن بايقايمىز. ارحەولوگيالىق جۇمىستار دالەل بولاتىن جەرىمىزدەگى مادەني قاباتتاردىڭ ماتەريالدىق ۇلگىلەردىڭ تاريحي كەزەڭدەردىڭ بىركەلكى بولماعانىن دالەلدەيدى. وتىرىقشىلىق مادەنيەت كوشپەندىلىك داستۇرمەن كەزەك-كەزەك الماسا، بipiنiڭ ءىزىن بipi باسا وتىرىپ، ءوز مادەني قاباتتارىن جاسادى. سوندا حرونولوگيالىق كەزەڭدەر بويىندا ازداعان وزگەرىسكە ۇشىراعانمەن ءوز وزەگىن ساقتاي وتىرىپ، دامىعان مەملەكەتتىلىكتىڭ كۇنى كەشەگە دەيىن ساباقتاسا جالعاسىن تابۋىنا تەك ءوز باستاۋىن ميفولوگيالىق دۇنيەتانىمنان الاتىن، كەيىنگى داۋىرلەردە وزگە يدەولوگيالىق جۇيەلەرمەن تoلىققaن ءداcتۇpلi ءدۇنيeتaنىمنىڭ ومipشeڭدiگىنiڭ سەبەپ بولعانى بەلگىلى بولىپ وتىر.
ەگەر دۇنيەتانىمدى ءبىز الەمدى رۋحاني تۇرعىدا يگەرۋ، الەمنىڭ تابيعات جانە ادام سياقتى نەگىزى قۇرامدارىنىڭ اراقاتىناسى رەتىندە بىلسەك، تاريحتىڭ دامۋ بارىسىندا بۇل دۇنيەتانىمدىق جۇيە ءوزىنىڭ نەگىزگى مايەگىن ساقتاي وتىرىپ، بۇرىنعى ءداستۇرلى دۇنيەتانىممەن ساباقتاسا وتىرىپ، وزگەرەتىنىن بايقايمىز.
(جالعاسى بار)
جومارت جەڭىسۇلى،
تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
