وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى ورداباسى اۋدانىندا 2005 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا اۋداننىڭ قۇرىلۋىنا 45 جىل تولۋىنا وراي «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا تاريحي-ولكەتانۋ مۋزەيى اشىلدى.
مۋزەيدىڭ قۇرىلۋىنداعى نەگىزگى ماقسات – وسكەلەڭ ۇرپاققا تاريحي مۇرالاردىڭ قادىر-قاسيەتىن ناسيحاتتاۋ، ەل مەن جەردى قۇرمەت تۇتۋ سەزىمىن قالىپتاستىرۋ. جاستارىمىزدىڭ رۋحاني بايلىعىن دامىتىپ، مادەنيەتتىلىگىن ارتتىرۋ. مۋزەيگە قويىلعان جادىگەرلەر قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرىنەن سىر شەرتەدى. ولاردىڭ اراسىندا كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتالىپ كەلە جاتقان اسىل مۇرالار قانشاما. ورداباسى اۋدانىنىڭ تاريحى جايىندا دا كوپتەگەن مالىمەتتەر مەن دەرەكتەر بار.
مۋزەي قورىندا جەرگىلىكتى حالىقتان جينالعان جادىگەرلەر دە بار. اتادان بالاعا بەرىلگەن كەسە قاپ، كەمەر بەلمەۋ، اعاش تاباقتار مەن وجاۋلاردىڭ ءارتۇرلى نۇسقالارى. ارحەولوگيالىق قازبالار بارىسىندا تابىلعان قىش قۇمىرالار مەن ديىرمەن تاستار، ت.ب. زاتتار بۇگىنگى ۋاقىت تۇرعىسىنان الىپ قاراعاندا اسا باعالى، قۇندى سانالادى. مۋزىكالىق اسپاپتاردان دومبىرا، قىل قوبىز، پاتەفون، ساز سىرناي جيناقتالعان. ولاردىڭ جاسالۋ مەرزىمدەرى وتكەن عاسىرلارعا جاتادى. قول ونەر بۇيىمدارىنان – باسقۇرلار، قۇراق كورپەشەلەر، قول كىلەمدەر، الاشا، تەكەمەتتەر، تۇسكيىزدەر، كىلەم قورجىن، اياققاپتى اتاپ وتۋگە بولادى. ات ابزەلدەرىنەن ەر، قۇيىسقان، ۇزەڭگى، قۇرىق قامشى، قامشى، تاعا، جۇگەن، ت.ب. ابزەلدەر بار. ۇلى وتان سوعىسىنان سىر شەرتەتىن شەجىرەلىك دەرەكتەر مولىنان ۇشىراسادى. سوعىس ارداگەرلەرىنىڭ وردەندەرى مەن مەدالدارى، ءتوس بەلگىلەرى، سۋرەتتەرى ساقتالىپ كەلەدى.
مۋزەي قورىنداعى باعالى جادىگەردىڭ ءبىرى – جۇگەن تۋرالى ازدى-كوپتى اڭگىمەلەۋدى ءجون كورىپ وتىرمىن. جۇگەن – ات ابزەلى. اۋىزدىق پەن تىزگىن ارقىلى ات باسىن ىرىققا كوندىرۋ ءۇشىن قولدانىلادى. جۇگەننىڭ ورمە جۇگەن، قايىس جۇگەن دەگەن تۇرلەرى كەزدەسەدى. ورمە جۇگەن تاسپادان ورىلەدى، ول قايىس جۇگەننەن مىقتىراق بولادى. جۇگەن مەن نوقتانى قاتار قولدانعاندا الدىمەن نوقتا، سودان سوڭ جۇگەن سالىنادى، شىلبىردى نوقتاعا بايلايدى. قازاقتىڭ «ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىر» ءسوزى وسىدان شىقسا كەرەك-ءتى. قازاق حالقى قانشاما عاسىرلاردان بەرى جىلقى مالىن پايدالانىپ كەلەدى. جىلقى مىنسەڭ كولىك، قىمىزىن ىشسەڭ سۋسىن. ول قانشاما دەرتكە داۋا. بۇرىنعى اتا-بابالارىمىز استىنداعى اتىنا قاراي داۋلەتىن بىلگەن. جىلقىنى تۇرمىس جاعدايى جاقسى كىسىلەر مىنگەن. ونىڭ ەر تۇرمانىن، اۋىزدىق پەن جۇگەنىن، قۇيىسقانىن كۇمىسپەن كۇپتەپ وتىرعان. مۋزەيىمىزدىڭ قورىنا الىنعان جۇگەننىڭ تىركەۋ ءنومىرى 1263 دەپ بەلگىلەنگەن. بۇل جۇگەن قايىستان جاسالىنعان. ءار جەرىنە كۇمىستەن تۇيمەشەلەر قادالعان. كۇمىستەردىڭ بەتىنە ورنەكتەر تۇسىرىلگەن. ماقالاداعى سۋرەتتە ورداباسى اۋدانىنىڭ تۇرعىنى ەسەبايۇلى جولداسبەكتىڭ پايدالانعان جۇگەنى بەينەلەنگەن.
ءمادينا ءالىمجانوۆا،
ورداباسى اۋدانىنداعى
تاريحي-ولكەتانۋ
مۋزەيىنىڭ قور ساقتاۋشىسى
