قازاقستان التى ازىق-تۇلىك تاۋارلارىمەن، سونىڭ ىشىندە الما، سۇزبە جانە قۇس ەتىمەن ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتپەيدى، دەپ مالىمدەدى قر اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ساپارحان وماروۆ.
«ازىق-تۇلىكتىڭ بارلىق نەگىزگى تۇرلەرى ءۇشىن قاۋىپسىزدىك 80 پايىز جانە ودان دا كوپ، ال كەيبىرەۋلەرى ءۇشىن 100 پايىزدان اسادى. التى ءونىم: الما (69,5%), بالىق (62%), شۇجىق (61,1%), ىرىمشىك جانە سۇزبە (58,4%), قانت (54,4%) جانە قۇس ەتى (51). ، 2%), بۇل ءالى دە يمپورتقا تاۋەلدىلىك »، - دەدى وماروۆ سەيسەنبىدەگى ۇكىمەت وتىرىسىندا.
دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى دابىل قاعىپ وتىر. قازاقستاندىقتار 2021 جىلدان باستاپ ۇلتتىق تىزىلىمگە كىرىپ، كەز-كەلگەن حيميالىق زات تۋرالى تولىق اقپارات الا الۋعا، ءتىپتى قاجەتتى اقپاراتتى ۇيالى تەلەفونىمىزعا جۇكتەپ الۋعا دا قۇقى بار. كەلەر جىلدان باستاپ ەلگە كەلىپ جاتقان تاۋار تۇرلەرى دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى مەن ەاەو شەڭبەرىندە ونلاين جۇيەسىندە تىركەلەدى. تىركەۋدەن وتپەگەن، تىزىلىمگە ەنبەگەن ساپاسىز تاۋاردى اشكەرەلەپ. ىشكى نارىقتان ىسىرىپ شىعارۋعا ارقايسىمىزدىڭ قۇقىمىز بار. بۇل ددسۇ مەن ەاەو تالابى. ساراپشىلار، بۇل تىزىمگە ءبىرىنشى كەزەكتە، گەندىك موديفيكاتسيالانعان ونىمدەر ەنۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتىپ وتىر. سەبەبى، گەندىك ينجەنەريانىڭ قاۋىپتىلىگىنە اسا نازار اۋدارۋ كەرەك ەكەنىن ددسۇ وسىعان دەيىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ايتتى. ولار گەنومنىڭ وزگەرۋ پروتسەسى ءارى تولىق زەرتتەلمەگەندىكتەن، وعان وتە مۇقيات ءارى جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ كەرەك دەيدى.
ال، 2008 جىلدان بەرى «گتو مادەنيەت» بۇرىنعىدان دا ورلەي ءتۇستى. كانادا الەمدە گم-راپس وندىرۋدەن الدا تۇر. ەۋروپا گتو-ءنى ازىق ەتۋگە ءماجبۇر. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ قاۋىمداستىعىنىڭ باعالاۋى بويىنشا ازىق-تۇلىكتەگى گتو-ءنى پايدالانۋ مولشەرى 2019 جىلدىڭ وزىندە الەمدىك ساۋداداعى اۋىلشارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جالپى كولەمىنىڭ پايىزىنا جەتكەن.
تۇرعىنداردى مۇنداي ونىمدەردەن كىم قورعايدى، - دەگەن ساۋال تۋىنداۋى زاڭدى، ونىڭ جاۋابى ەكەۋ: الدىمەن ءار ادام ساتىپ العان ءونىمىنىڭ ەتيكەتكاسىن مۇقيات زەرتتەپ،قاۋىپسىزدىگىنەن كوز جەتكىزۋى ءتيىس، ەكىنشى، مەملەكەت ءوز حالقىن گت-ونىمدەردىڭ اشىق ەكسپانسياسىنان زاڭعا سايكەس قورعاۋى ءتيىس. بۇل ورايدا جالعان قۇجاتتار مەن سەرتيفيكاتتار، وسى ىستەردى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ساتىلماۋى اسا ماڭىزدى. وسى جونىندە ءبىزدىڭ ەلگە سوڭعى جىلدارى قۇرامىندا گمو-سى بار تاعام ونىمدەرى مەن تاماق شيكىزاتى تۇسە باستاعانىن، وسى ساناتتى ازىق-تۇلىك پەن جەمشوپ ءونىمىنىڭ اعىنى قازاقستان بۇكىلالەمدىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەننەن كەيىن ودان ءارى ارتۋى مۇمكىن ەكەنىن، ەلىمىزدە گەنەتيكالىق تۇرلەندىرىلگەن وبەكتىنى قامتيتىن ونىمدەر قاۋىپسىزدىگىنە تاۋەلسىز ساراپتاما قۇرۋ قاجەتتىگىن قوعام قايراتكەرلەرى، دەپۋتاتتار، ەل ومىرىنە بەيتاراپ قارامايتىن وزىق ويلى ازاماتتار، باق وكىلدەرى ۇدايى ايتىپ كەلەدى.
ءارى قاراي نە ىستەۋ كەرەك؟
ەكونوميست مىرزاكەلدى كەمەلدىڭ تۇسىندىرۋىنشە، ءبىزدىڭ ەلدە ورگانيكالىق ءونىم ءوندىرۋدىڭ وراسان زور الەۋەتى بار.
«قازاقستان جەرلەرىنىڭ 90%-دايى حيميكاتتارمەن لاستانباعان. وسى سالادا كوشباستاۋدىڭ تاماشا مۇمكىندىگى بار، بىراق ول ءۇشىن ساياسي ەرىك كەرەك. «ناقتىلاپ ايتساق، تج ونىمدەرىنىڭ ادامدارعا اسەرىن بارىنشا ازايتۋعا قولدان كەلەتىننىڭ ءبارىن جاساۋعا تىرىسۋ كەرەك. ول ءۇشىن: قازاقستاننىڭ جاعدايىندا ءار اۋلا يەسى ءوز ۋچاسكەسىندە تاماق ونىمدەرىن وزدەرى ءوسىرىپ، كوكتەمنەن كۇزگە دەيىن تۇتىنىپ، قالالارداعى تۋىستارىنا دا جەتكىزىپ، قامتاماسىز ەتىپ تۇرۋى، قىستىق ازىق رەتىندە شىنى ىدىستارعا كونسەرۆىلەپ الۋعا ەرىنبەي كىرىسۋى كەرەك. ەڭ باستىسى، بۇل دۇكەننەن اقشاعا ساتىپ العان ونىمنەن تازا بولادى» دەيدى ەكونوميست.
ححI عاسىردا اشتان ەمەس، استان ولمەيتىنىڭە ەشبىر ەل كەپىلدىك بەرە المايدى. قۇبىجىق سابيلەر، ءتۇرلى اۋرۋلار كوبەيىپ كەتتى. ولارعا جاۋاپ ىزدەۋگە عىلىم دامەنسىز. باتىس عالىمدارى مۋتاتسياعا ۇشىراۋ – گەنەتيكا عىلىمىنىڭ قارقىندى دامۋى سەبەبىنەن دەپ ەسەپتەيدى. بۇگىندە جەر بەتىندە كۇن سايىن 20 مىڭ ادام اشتىقتان قىرىلىپ جاتىر دەيدى ستاتيستيكا. جانتۇرشىگەرلىك وسى جاعدايدى ويلاعاندا، گەندىك ينجەنەريا ارقىلى ءونىم ءوندىرۋ، ارينە، قاجەت. ول – ۋاقىت ماجبۇرلىگى. بىراق جەر كولەمى الەمدە 9 ورىندى الىپ تۇرعان قازاق تابيعي تازا ءونىمدى ەكسپورتتاپ –اق 18 ملن حالقىن اسىراي الادى دەيدى ماماندار.
«ۇيىرگەلىك ۋچاسكەلەردە ەسەك ارقانداپ قانا وتىرماي، ءوز ۇرپاعىنىڭ ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋعا بارىنشا كۇش سالىپ، جالقاۋلانباي ىسكە كىرىسۋ كەرەك» دەگەن پىكىرگە باسىمدىق بەرىپ وتىر. سەبەبى ەسىك الدىنداعى 6 سوتىك جەرىن يگەرە الماي، كوك ءونىستى بازاردان ساتىپ الاتىندار الماتى مەن نۇر-سۇلتاندا عانا ەمەس، اۋىلدا دا كەزدەسىپ قالادى» دەيدى مىرزاكەلدى كەمەل. .
ەلىمىزدەگى بازارلاردا ساتىلاتىن شەتتەن اكەلىنەتىن ونىمدەردىڭ كوپشىلىك بولىگى گەندىك موديفيكاتسيالانعان تاۋارلار. كۇندەلىكتى بازاردان الاتىن زاتتاردىڭ سىرت سيپاتى دۇرىس بولسا، حالىق كۇدىكسىز ساتىپ الا بەرەدى.
ءبىر عانا مىسال، عالىمدار زەرتتەۋىنىڭ ناتيجەسىندە الماعا تۇسەتىن قۇرتتى جوياتىن اعزانىڭ گەنىن الماعا ەنگىزگەندە وعان قۇرت تۇسپەيتىنىن جانە ۇزاق ۋاقىت بويى ساقتالاتىنىن انىقتاعان. ءتىپتى اۋلادا ءوسىپ تۇرعان ورىك نەمەسە شابدالى ءتارىزدى جەڭسىك جەمىستەر ساباعىنان ءۇزىپ الگان سوڭ 1 تاۋلىكتىڭ ىشىندە سىر بەرىپ، ءشىري باستايتىنىن تالاي رەت بايقانبىز. وسىعان قاراپ وتىرىپ الماتى مەن نۇر سۇلتان قالالارىندا جىلتىرىپ، كوزدىڭ جاۋىن الىپ تۇراتىن وزبەكستاننان كەلەتىن جەمىس-جيدەكتەردىڭ ءتۇبى گەندىك موديفيكاتسيادان الىستاپ كەتپەگەنى اقيقات.
قازىر ءار ەلدە گمو قوسپاسىن تاعامدا پايدالانۋدىڭ وزىندىك دەڭگەيلەرى بار. مىسالى، جاپونيادا –ول 5%، كەيبىر ەۋروپا ەلدەرىندە – 0,9%، اقش-تا – 10% گمو قوسپاسىن پايدالانۋعا رۇقسات ەتىلگەن. قازاقستاندا گمو مولشەرى 0,9% دەپ بەكىتىلدى.
«ءالى كۇنگە دەيىن عىلىمي ناقتىلىق جوق. گمو-نىڭ قاۋىپتى ەكەنىن دالەلدەيتىن جۇمىستار بار، بىراق ونى جوققا شىعاراتىن دا عىلىمي جۇمىستار كوپ. ونىڭ ۇستىنە گمو وندىرۋشىلەرى ۇزاقمەرزىمدى زەرتتەۋلەرمەن اينالىسپايدى، ولار جۇرگىزگەن زەرتتەۋدىڭ ەڭ ۇزاعى 90 كۇن عانا. گمو دەنساۋلىققا قاۋىپتى. تاجىريبەگە قاتىسقان كورتىشقانداردىڭ ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ۇرپاقتارى كوبەيۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعان. قالاي دەگەنمەن دە، الەم قازىر ورگانيكالىق ونىمگە ءباس تىگىپ وتىر. ونىڭ نارىعى قازىر 90 ملرد اقش دوللارىنا تەڭ»، - دەيدى «KazFOAM» ورگانيكالىق اۋىل شارۋاشىلىعى قوزعالىسى فەدەراتسياسىنىڭ توراعاسى ەۆگەني كليموۆ اپتا باسىندا جۋرناليستەرمەن كەزەدسكەن كەزدە.
قازىر گەندىك تۇرعىدا وزگەرىسكە ۇشىراعان ونىمدەردەن اۆستريا، پولشا، شۆەتسيا سياقتى ەلدەر باس تارتقان. وعان اشىق تۇردە رۇقسات بەرگەن اقش-تا حالىقتىڭ جەتپىس پايىزى اللەرگيامەن اۋىرسا، تىيىم سالعان شۆەتسياداعى بۇل كورسەتكىش 7 پايىز. اشتىقتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ددسۇ-نىڭ دا اياق –قولى بايلاۋلى ەكەنىن بەلەمىز. اشتىق اس تالعامايتىندىقتان كوپتەگەن ەلدەر كوز جۇمىپ وتىرعاندىقتان، گمو-نى وندىرەتىندەر دە، ساتىپ الاتىندار دا جىلدان-جىلعا ەسەلەپ ءوسىپ كەلەدى.
نارىق اعىمىنا دا ىلەسۋگە ءتيىسپىز، بىراق كەيىنگى ۇرپاقتىڭ دا سالاۋاتتىلىعىن ويلاۋعا، ۇلت عۇمىرىنىڭ ۇزاقتىعىن قامتاماسىز ەتۋدى ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. گمو- جاڭالىق، يننوۆاتسيا ەكەنى، ەكونوميكانى العا سۇيرەيتىنى دە – شىندىق. بىراق گمو-نىڭ ادام بالاسىنا اسەرىن، ىقتيمال زيانىن عالىمداردىڭ تولىق زەرتتەپ بىتپەگەنى دە – اقيقات. بۇل ءىلىم ءۇشىن ءالى يگەرىلمەگەن كەڭىستىك. بىراق زيانى ۇرپاعىمىزعا 40-50 جىلدان كەيىن ءبىلىنۋى دە ابدەن مۇمكىن دەگەن قاۋىپ بار كوپ كوڭىلىندە. ونى سەيىلتەتىن دە، قويۋلاندىراتىن دا ءوزىمىز.
«باۋ-باقشانى يگەرۋ بىزگە بوتەن ەمەس. كاسىپكەر زەيناوللا كاكىمجانوۆ الاتاۋدىڭ ەتەگىن جالعا الىپ، الما ەگىپ، ەكسپورتقا جول تاپتى. بۇل باسقالارعا ۇلگى بولسا ەكەن دەيمىن. قازاقستان شىققان كاسىپكەرلەر زەينوللادان ۇلگى السا ەكەن دەيمىن. تەك كاسىپكەرلەر ەمەس، ءاربىر قازاق وزىنە تيەسىلى 6 سوتىق جەردى يگەرىپ، باۋ-باقشا سالىپ، قىس ازىعىن جاز جيناپ السا، گمو-عا دەگەن تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ دەڭگەيى تومەندەر ەدى. ححI عاسىر اشتان ەمەس، استان دا ولەتىنىمىزدى دالەلدەي باستادى» دەيدى مىرزاكەلدى كەمەل.
راۋان ءىلياسوۆ،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
