اقش-تىڭ باستى ماقساتى جانە «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» جوسپارى

1) اقش-نىڭ باستى ماقساتى قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» جوسپارىن تالقانداۋ، بولدىرماي تاستاۋ. سوڭعى 2 جىلدا وسى ماقساتتا بارلىق كۇشىن اياماي جاتىر.
2) «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» (One belt One road) جوسپارىن العاش رەت قىتاي توراعاسى شي جينپين 2013 جىلى استاناعا كەلگەندە نازاراباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىندە مالىمدەدى. بۇل ورتا ازيادا قازاقستانعا بەرگەن ءمانى. بۇل قارا جانە تەمىر جولدارمەن جۇرەتىن جول. ەكىنشى تەڭىزبەن جۇرەتىن جولىن دا سول 2013 جىلى يندونەزياعا جاساعان ساپارىندا ايتتى. قىتاي تەڭىز ارقىلى ەۋروپاعا 1 كونتەينەر جۇكتى 40 كۇندە 5 مىڭ دوللار شىعىنمەن اپارادى. ال قازاقستان رەسەي تەمىر جولدارى ارقىلى 11 كۇندە 6 مىڭ دوللارمەن اپارا الادى. جانە جۇكتى كەرى قاراي سول مەرزىمدە جەتكىزە الادى.
3) قىتاي تەڭىز جولدارى ارقىلى وزىنە كەرەكتى مۇنايدىڭ 75 پايىزىن افريكا مەن تاياۋ شىعىس ەلدەرىنەن تاسىپ جاتىر. قالعانىن رەسەي مەن قازاقستان ارقىلى تەمىر جول نەمەسە ترۋبالار ارقىلى الىپ جاتىر.
4) ءدال قازىر ناتو تەڭىز كۇشتەرىنىڭ 65 پايىزى قىتاي تەڭىز جاعالاۋىندا ءجۇر. اقش كەز كەلگەن ۋاقىتتا قىتايعا كەلەتىن ەنەرگيا كوزدەرىن جاۋىپ تاستاي الادى. سول كەزدە قىتاي ەكونوميكاسى 3 ايدا بىتەدى. ءوز ىشىندە قاجەتتى مۇناي مەن گاز شىعارۋ قيىن، جەتكىلىكسىز. قىتاي سوندىقتان قارا جولمەن باراتىن جولدارعا كوپ كوڭىل ءبولدى، كوپ قارجى سالدى.
5) اقش اسكەرى تايۆاندا جاقسى ورنالاسىپ الدى. ونىمەن قوسا اقش اسكەرى قىتايدىڭ كورشىلەرى جاپونيا مەن وڭتۇستىك كورەيادا تۇر.
6) گونك-كونگتاعى ەرەۋىل 1 جىلدان بەرى باسىلماي تۇر. قىتاي گونگ-كونگقا اسكەر كىرگىزبەدى. اقش سونى كىرگىزەدى مە دەپ كۇتتى.
7) پومپەو مينسكىگە كەلىپ 100 پايىز مۇناي بەرەمىن دەپ شۋلاتتى. كەيىن ونى تاعى رەسەيگە ساتىپ كەتپەسە. رەسەي دە ءبىر سىلتاۋلار ىزدەپ ءجۇر عوي. ۋكراينا، بەلورۋسسيا جانە قازاقستانعا ساپارىن ءبىر قىزىعى رەسەيدىڭ مىقتى باق قۇرالدارى جازبادى دا. مىسالى ربك.
8)استاناعا كەلىپ كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە قىتايعا قاراتا مالىمدەمە جاسادى. پومپەونىڭ ول مالىمدەمەسىن الەمدەگى بەدەلدى باق "قىتايدان قاشقان ۇيعىر مەن قازاق قازاقستانعا كەلە بەرسىن، ول جەر ساياسي باسپانا بەرەدى" دەپ جازدى. مىسالى Reuters. ال اقش، گەرمانيا جانە تۇركياداعى ۇيعىر سايتتارى "پومپەو قازاقستانعا بارىپ ايتتى، قاشقان ۇيعىرلارعا ساياسي باسپانا بەرەدى" دەپ جازىپ جاتتى. ال ءبىزدىڭ باق "قىتاي قازاقتارىنا قازاقستان اراشا ءتۇسسىن دەپ ءوتىندى" دەپ جازىپ جاتتى.
9) 2008 جىل گرۋزيا اقش-نا ارقا سۇيەپ ابحازيادان ايرىلدى.
2014) ۋكراينا قىرىمنان ايرىلدى. دونەتسك پەن لۋگانسكىگە رەسەي اسكەرى كىردى. ارتىنان "مينسك كەلىسىمىنە" قول قويۋعا ءماجبۇر بولدى. كەيىننەن بەلگىلى بولعانداي ۋكراينانى قول قويۋعا ماجبۇرلەگەن دە سول اقش. سەبەبى ۋكراينا اسكەرىمەن بىرگە ناتو اسكەرى لۋگانسك ايماعىندا بولعان. قورشاۋدا قالىپ كەتكەن. قىسقاسى اقش ءوز وفيتسەرلەرىن قۇتقارۋ ءۇشىن مينسك كەلىسىمىنە بارعان. كەلىسىمگە بارماعاندا ناتو وفيتسەرلەرى قىرىلىپ كەتەتىن ەدى. سول كەلىسىمنىڭ زاردابىن ۋكراينا ءالى ۇزاق كورەتىن بولادى. قازىردىڭ وزىندە دەفاكتو 30 پايىز جەرىنەن ايرىلىپ وتىر.
10) 2000-شى جىلدارى شىعىس تۇركىستاندا (شىڭجاندا) ۇيعىرلار كوتەرىلىپ جاتتى. "شىعىس تۇركىستان ۇيعىرلاردىڭ عانا وتانى ەمەس ولار عانا كوتەرىلە بەرۋى كەرەك ەمەس"-دەپ سىرتتاعى بىرەۋلەر سىرتتاعى ء"بىر قازاقتاردى" سول جەرلەرگە جىبەرىپ ۇگىت جۇرگىزدىردى. ارينە الدىمەن ءدىني تەمالاردان باستادى. ناتيجەلەر بەرىلە باستادى. قازاقستانعا ەمىن-ەركىن كەلىپ-كەتىپ جۇرگەن قازاقتار دا سول ۋاقىتتان باستاپ قىتاي تۇرمەلەرىنە توعىتىلا باستادى. جانە سول سىرتتاعى بىرەۋلەردىڭ كەلەسى جۇمىسى قازاقستان ىشىنەن شىعىسقا قاراي ۇرەتىن بىرەۋلەردى تاۋىپ جانجالعا ارالاستىرىپ جىبەرۋ كەرەك بولدى. ول دا بولدى.
11) وڭتۇستىگىندە كونگ-كونگ كوتەرىلەتىنىن پەكين الدىن الا جاقسى ءبىلدى. سول ءۇشىن سولتۇستىك باتىسىندا ەكىنشى مايدان شىعىپ كەتپەس ءۇشىن تيبەت پەن شىڭجاندى جانشىدى.
12) قىتاي ىشىنەن ءشىرىپ، سول جەر قازاعىمەن ەلگە قوسىلسا قانەكي، ول دا ءبىر لوتەرەياداعى شانس سياقتى. قىتاي تۇرمەدەن بارلىعىن شىعارىپ جىبەرگەن كۇننىڭ وزىندە سول جەردەگىلەر ەلگە تۇگەل كوشەدى دەگەنگە سەنبەيمىن. كەلسە وسى كۇنگە دەيىن كەلەر ەدى. شيرەك عاسىر ءوتتى. ارى كەتسە 10-15 پايىز كەلەدى. 2007 جىلدان باستاپ مەكتەپكە بارعاندار تەك قىتايشا وقيدى. ول جاقتا دا ماڭگۇرتتەنۋ تەز ءجۇرىپ بارادى.
13) قىسقاسى، پومپەو ايتتى ەكەن دەپ ەشكىمنىڭ دۇرلىگىپ كەتپەيتىنىنە سەنەمىن. اقش-قا «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جول» بويىندا جانجال كەرەك. بىراق قازاق «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جولدان» دا ساق بولۋ كەرەك. اقش «ءبىر بەلدەۋ - ءبىر جولدان» ءوزىنىڭ قوماقتى ۇلەسىن الاتىن بولسا قىتايمەن كەلىسى كەتۋى دە مۇمكىن.

نۇرتاس ءىلياس