1) AQŞ-nyŋ basty maqsaty Qytaidyŋ «Bır beldeu - bır jol» josparyn talqandau, boldyrmai tastau. Soŋǧy 2 jylda osy maqsatta barlyq küşın aiamai jatyr.
2) «Bır beldeu - bır jol» (One belt One road) josparyn alǧaş ret Qytai töraǧasy Şi Jinpin 2013 jyly Astanaǧa kelgende Nazarabaev universitetınde mälımdedı. Būl Orta Aziiada Qazaqstanǧa bergen mänı. Būl qara jäne temır joldarmen jüretın jol. Ekınşı teŋızben jüretın jolyn da sol 2013 jyly İndoneziiaǧa jasaǧan saparynda aitty. Qytai teŋız arqyly Europaǧa 1 konteiner jüktı 40 künde 5 myŋ dollar şyǧynmen aparady. Al Qazaqstan Resei temır joldary arqyly 11 künde 6 myŋ dollarmen apara alady. Jäne jüktı kerı qarai sol merzımde jetkıze alady.
3) Qytai teŋız joldary arqyly özıne kerektı mūnaidyŋ 75 paiyzyn Afrika men Taiau Şyǧys elderınen tasyp jatyr. Qalǧanyn Resei men Qazaqstan arqyly temır jol nemese trubalar arqyly alyp jatyr.
4) Däl qazır NATO teŋız küşterınıŋ 65 paiyzy Qytai teŋız jaǧalauynda jür. AQŞ kez kelgen uaqytta Qytaiǧa keletın energiia közderın jauyp tastai alady. Sol kezde Qytai ekonomikasy 3 aida bıtedı. Öz ışınde qajettı mūnai men gaz şyǧaru qiyn, jetkılıksız. Qytai sondyqtan qara jolmen baratyn joldarǧa köp köŋıl böldı, köp qarjy saldy.
5) AQŞ äskerı Taivanda jaqsy ornalasyp aldy. Onymen qosa AQŞ äskerı Qytaidyŋ körşılerı Japoniia men Oŋtüstık Koreiada tūr.
6) Gonk-Kongtaǧy ereuıl 1 jyldan berı basylmai tūr. Qytai Gong-Kongqa äsker kırgızbedı. AQŞ sony kırgızedı me dep küttı.
7) Pompeo Minskıge kelıp 100 paiyz mūnai beremın dep şulatty. Keiın ony taǧy Reseige satyp ketpese. Resei de bır syltaular ızdep jür ǧoi. Ukraina, Belorussiia jäne Qazaqstanǧa saparyn bır qyzyǧy Reseidıŋ myqty BAQ qūraldary jazbady da. Mysaly RBK.
8)Astanaǧa kelıp Kiız üidıŋ ışınde Qytaiǧa qarata mälımdeme jasady. Pompeonyŋ ol mälımdemesın älemdegı bedeldı BAQ "Qytaidan qaşqan ūiǧyr men qazaq Qazaqstanǧa kele bersın, ol jer saiasi baspana beredı" dep jazdy. Mysaly Reuters. Al AQŞ, Germaniia jäne Türkiiadaǧy ūiǧyr saittary "Pompeo Qazaqstanǧa baryp aitty, qaşqan ūiǧyrlarǧa saiasi baspana beredı" dep jazyp jatty. Al bızdıŋ BAQ "Qytai qazaqtaryna Qazaqstan araşa tüssın dep ötındı" dep jazyp jatty.
9) 2008 jyl Gruziia AQŞ-na arqa süiep Abhaziiadan airyldy.
2014) Ukraina Qyrymnan airyldy. Donesk pen Luganskıge Resei äskerı kırdı. Artynan "Minsk kelısımıne" qol qoiuǧa mäjbür boldy. Keiınnen belgılı bolǧandai Ukrainany qol qoiuǧa mäjbürlegen de sol AQŞ. Sebebı Ukraina äskerımen bırge NATO äskerı Lugansk aimaǧynda bolǧan. Qorşauda qalyp ketken. Qysqasy AQŞ öz ofiserlerın qūtqaru üşın Minsk kelısımıne barǧan. Kelısımge barmaǧanda NATO ofiserlerı qyrylyp ketetın edı. Sol kelısımnıŋ zardabyn Ukraina älı ūzaq köretın bolady. Qazırdıŋ özınde defakto 30 paiyz jerınen airylyp otyr.
10) 2000-şy jyldary Şyǧys Türkıstanda (Şyŋjanda) ūiǧyrlar köterılıp jatty. "Şyǧys Türkıstan ūiǧyrlardyŋ ǧana otany emes olar ǧana köterıle beruı kerek emes"-dep syrttaǧy bıreuler syrttaǧy "bır qazaqtardy" sol jerlerge jıberıp ügıt jürgızdırdı. Ärine aldymen dıni temalardan bastady. Nätijeler berıle bastady. Qazaqstanǧa emın-erkın kelıp-ketıp jürgen qazaqtar da sol uaqyttan bastap Qytai türmelerıne toǧytyla bastady. Jäne sol syrttaǧy bıreulerdıŋ kelesı jūmysy Qazaqstan ışınen Şyǧysqa qarai üretın bıreulerdı tauyp janjalǧa aralastyryp jıberu kerek boldy. Ol da boldy.
11) Oŋtüstıgınde Kong-Kong köterıletının Pekin aldyn ala jaqsy bıldı. Sol üşın Soltüstık Batysynda ekınşı maidan şyǧyp ketpes üşın Tibet pen Şyŋjandy janşydy.
12) Qytai ışınen şırıp, sol jer qazaǧymen elge qosylsa qaneki, ol da bır lotereiadaǧy şans siiaqty. Qytai türmeden barlyǧyn şyǧaryp jıbergen künnıŋ özınde sol jerdegıler elge tügel köşedı degenge senbeimın. Kelse osy künge deiın keler edı. Şirek ǧasyr öttı. Ary ketse 10-15 paiyz keledı. 2007 jyldan bastap mektepke barǧandar tek qytaişa oqidy. Ol jaqta da mäŋgürttenu tez jürıp barady.
13) Qysqasy, Pompeo aitty eken dep eşkımnıŋ dürlıgıp ketpeitınıne senemın. AQŞ-qa «Bır beldeu - bır jol» boiynda janjal kerek. Bıraq qazaq «Bır beldeu - bır joldan» da saq bolu kerek. AQŞ «Bır beldeu - bır joldan» özınıŋ qomaqty ülesın alatyn bolsa Qytaimen kelısı ketuı de mümkın.
Nūrtas Iliias
Avtordyŋ facebook-taǧy paraqşasynan
Ūqsas jaŋalyqtar
