قىتاي ەلىنىڭ توراعاسى سي تسزينپين «ءبىر بەلدەۋ ءبىر جول» اتتى جىبەك جولىن دامىتۋ يدەياسىن ۇسىنعالى بەرى قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناس تەرەڭگە بويلاپ بارادى. قازىردە قازاقستاندا وندىرىلەتىن مۇنايدىڭ 25 پايىزىن قىتاي كومپانيالارى ءوندىرىپ جاتىر. قىتايمەن بىرگە جۇمىس ىستەگەن جىلدار ارالىعىندا قازاقستان ارقىلى قىتايعا 100 ملن توننا مۇناي، 180 ملن شارشى مەتر گاز جىبەرىلگەن. كەدەن قىزمەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا تاۋار الماسۋ 46 پايىزعا وسكەن. قىتاي تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا، بەرىلگەن نەسيەلەر، جانە ورتاق بىرلەسكەن كاسىپورىندار قۇرۋ بارىسىندا قازاقستاننىڭ نەگىزگى سەرىكتەسى. ال ەندى بۇل قاۋىپ پە، الدە جاقسىلىقتىڭ نىشانى ما؟ جالپى، قىتاي ينۆەستيتسياسىنان قورقۋ كەرەك پە؟!
نەگىزىنەن قىتاي ينۆەستيتسياسى بۇعان دەيىن مۇناي گاز سالاسىنا، مەتال وندىرۋگە، لوگيستيكا سالاسىنا، ەنەرگەتيكا سالاسىنا قۇيىلىپ كەلدى. ال 2016 جىلدان بەرى قىتاي كومپانيالارى ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىنا دا ينۆەستيتسيا قۇيا باستادى. قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا مال بورداقىلاۋ، مال ءوسىرۋ، اگرو-ءونىم الۋعا قاتىستى قىتايمەن بىرلەسىپ 19 جوبانى جۇزەگە اسىرۋدى جوسپارلاپ وتىر. جوبانىڭ قۇنى 1 ملرد 735 مىڭ دوللاردى قۇرايدى.
ەكونوميكا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، قىتاي قارجى بەرەدى دەپ ەسىكتى ايقارا اشىپ قويۋدىڭ وزىندىك قاۋىپتى تۇستارى دا بار. سوندىقتان بولاشاقتا ەلدەگى قىتايمەن بىرلەسكەن كومپانيالارعا مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتكەن ابزال.
«قىتاي وتە پىسىق حالىق. ولاردىڭ جەردى يگەرۋگە كەلگەندە الدىنا جان سالمايتىن ەڭبەكقورلىعى بار. قىتايدىڭ حالقى جەردىڭ جوقتىعىنان ۇيلەرىنىڭ توبەسىنە ەگىن ەگىپ سودان ءونىم الىپ وتىرعان حالىق. سوندىقتان ەلىمىزگە ەنگەن قىتاي كاسىپكەرلەرى قازاقستاننىڭ الىپ جەرىن يگەرۋ ءۇشىن كۇشىن سالادى. مىنە وسىدان قورقۋ كەرەك. قىتاي كومپانيالارمەن بىرلەسكەندە باقىلاۋ پاكەتىنىڭ باسىم بولىگى قازاقستان تاراپىندا بولۋى كەرەك. ۇكىمەت وسىعان قاتتى نازار اۋدارۋى ءتيىس. ماسەلەن، مۇناي وندىرۋگە قاتىستى كومپانيا قۇرىلسا ونىڭ 80 پايىز باقىلاۋ پاكەتى قازاقستاندىكى ال قالعان 20 پايىزى قىتايدىكى بولسا دە جەتكىلىكتى. وسىلايشا باقىلاۋ پاكەتىنىڭ باسىم بولىگىن وزىمىزگە الۋ ارقىلى تارازى باسىن ۇستاپ تۇرۋعا بولادى»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
ەكونوميست-عالىمنىڭ پايىمداۋىنشا، سىرتتان كەلەتىن ينۆەستيتسيانىڭ كومەگىنە جۇگىنۋ الەمدىك تاجىريبەدە بار دۇنيە. ايتسە دە شەتەلدىك ينۆەستيتسيانىڭ كولەڭكەلى جاقتارى بارىن ۇمىتپاعان ءجون. كوشپەلى ينۆەستيتسياعا جۇگىنگەن رەسەي ەكونوميكاسىن مىسال ەتكەن مامان، سىرتتان كەلەتىن ينۆەستيتسياعا يەك ارتا بەرسەك، ءومىر بويى بىرەۋدىڭ سوڭىنان جۇرەتىنىمىزدى العا تارتتى.
«رەسەي ەكونوميكاسىن الساق، بىلتىر رەسەيدەن 151,5 ملرد دوللار سىرتقا قاشتى. رەسەيدە قالىپتاسقان ەكونوميكالىق قيىندىقتان كەيىن شەتەلدىك ينۆەستورلار رەسەيدەن قارجىلارىن اكەتە باستادى. سول ءتارىزدى ەرتەڭ قازاقستان ەكونوميكاسى داعدارا باستاسا، ءبىزدى شەتەلدىكتەر ساقتاپ قالا المايدى. ەكونوميكامىزدى ساقتاپ قالاتىن سول وتاندىق ءوندىرىس، وتاندىق ءونىم ەكەنىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون»،-دەيدى عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ. جوعارىدا ايتقانىمىزداي قىتاي ينۆەستيتسياسى نەگىزىنەن مۇناي-گاز، تاۋ-كەن، ەنەرگەتيكا سالاسىن يگەرۋگە سالىنىپ كەلەدى. قازىر قازاقستاندا:
- «PetroKazakhstan Inc» مۇناي كومپانياسى;
- «قاراجانباس»-CITIC مۇناي كومپانياسى;
- كاسپي اۋماعىنداعى مۇناي كومپانياسى
- پاۆلودارا ليۋمەني زاۋىتى
- تەمىرجول سالاسىنا ينۆەستيتسيا سالۋ
- يركول مەن كازاتومپروم
- مويناق تەتس پەن اتاسۋ – الاشانكوۋ
- كازترانسويل مەن سNODC
- گازپروۆود جانە بەينەۋ-
- CNPC-اقتوبەمۇنايگاز
- كازترانسگاز جانە Trans-Asia ءتارىزدى ءىرى كومپانيالار قىتايمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەپ جاتىر.
بۇعان قاتىستى ەكنوميست-عالىم بەيسەنبەك زيابەكوۆ ۇلتتىق ەكونوميكانى دامىتۋ ءۇشىن ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ ۇلەسى باسىم بولاعانى ءجون ەكەنىن ايتىپ وتىر.
«ءار ەلدىڭ ەكونوميكاسى دامۋى ءۇشىن ۇلتتىق ەكونوميكاسى كۇش الىپ وتىرۋى كەرەك. ول ءۇشىن ارينە بىزدەگى ءار سالادا وتاندىق ساۋاتتى ماماندار جاساقتالۋى ءتيىس. بىزدەگى بانك سالاسى بولسىن، اگرو سالا، مۇناي-گاز، بارلىق سالالار ساۋاتتى مەنەدجەرلەردەن قۇرالۋى كەرەك. قازاقستاندا ينۆەستورلارعا قولايلى جاعداي جاسالعان. سوعان وراي بىزدە ولاردان ناقتى-ناقتى تالاپ ەتە بىلگەنىمىز ءجون. قازاق جەرىنىڭ ارقاسىندا وزدەرى دە پايداعا باتىپ وتىرعاننان كەيىن تالاپتارىمىزدى ورىنداۋعا ولار مىندەتتى»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم بەيسەنبەك زيابەكوۆ.
قارلىعاش زارىققانقىزى
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
