Qytaı eliniń tóraǵasy Sı zınpın «Bir beldeý bir jol» atty Jibek jolyn damytý ıdeıasyn usynǵaly beri Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy ekonomıkalyq qarym-qatynas tereńge boılap barady. Qazirde Qazaqstanda óndiriletin munaıdyń 25 paıyzyn Qytaı kompanııalary óndirip jatyr. Qytaımen birge jumys istegen jyldar aralyǵynda Qazaqstan arqyly Qytaıǵa 100 mln tonna munaı, 180 mln sharshy metr gaz jiberilgen. Keden qyzmetiniń málimeti boıynsha taýar almasý 46 paıyzǵa ósken. Qytaı tikeleı sheteldik ınvestıııa, berilgen nesıeler, jáne ortaq birlesken kásiporyndar qurý barysynda Qazaqstannyń negizgi seriktesi. Al endi bul qaýip pe, álde jaqsylyqtyń nyshany ma? Jalpy, Qytaı ınvestıııasynan qorqý kerek pe?!
Negizinen Qytaı ınvestıııasy buǵan deıin munaı gaz salasyna, metal óndirýge, logıstıka salasyna, energetıka salasyna quıylyp keldi. Al 2016 jyldan beri Qytaı kompanııalary elimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasyna da ınvestıııa quıa bastady. Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy salasynda mal bordaqylaý, mal ósirý, agro-ónim alýǵa qatysty Qytaımen birlesip 19 jobany júzege asyrýdy josparlap otyr. Jobanyń quny 1 mlrd 735 myń dollardy quraıdy.
Ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor Jumadilda Baıahmetovtyń aıtýynsha, Qytaı qarjy beredi dep esikti aıqara ashyp qoıýdyń ózindik qaýipti tustary da bar. Sondyqtan bolashaqta eldegi Qytaımen birlesken kompanııalarǵa memlekettik baqylaýdy kúsheıtken abzal.
«Qytaı óte pysyq halyq. Olardyń jerdi ıgerýge kelgende aldyna jan salmaıtyn eńbekqorlyǵy bar. Qytaıdyń halqy jerdiń joqtyǵynan úıleriniń tóbesine egin egip sodan ónim alyp otyrǵan halyq. Sondyqtan elimizge engen Qytaı kásipkerleri Qazaqstannyń alyp jerin ıgerý úshin kúshin salady. Mine osydan qorqý kerek. Qytaı kompanııalarmen birleskende baqylaý paketiniń basym bóligi Qazaqstan tarapynda bolýy kerek. Úkimet osyǵan qatty nazar aýdarýy tıis. Máselen, munaı óndirýge qatysty kompanııa qurylsa onyń 80 paıyz baqylaý paketi Qazaqstandiki al qalǵan 20 paıyzy Qytaıdiki bolsa de jetkilikti. Osylaısha baqylaý paketiniń basym bóligin ózimizge alý arqyly tarazy basyn ustap turýǵa bolady»,-deıdi ekonomıst-ǵalym Jumadilda Baıahmetov.
Ekonomıst-ǵalymnyń paıymdaýynsha, syrttan keletin ınvestıııanyń kómegine júginý álemdik tájirıbede bar dúnıe. Áıtse de sheteldik ınvestıııanyń kóleńkeli jaqtary baryn umytpaǵan jón. Kóshpeli ınvestıııaǵa júgingen Reseı ekonomıkasyn mysal etken maman, syrttan keletin ınvestıııaǵa ıek arta bersek, ómir boıy bireýdiń sońynan júretinimizdi alǵa tartty.
«Reseı ekonomıkasyn alsaq, byltyr Reseıden 151,5 mlrd dollar syrtqa qashty. Reseıde qalyptasqan ekonomıkalyq qıyndyqtan keıin sheteldik ınvestorlar Reseıden qarjylaryn ákete bastady. Sol tárizdi erteń Qazaqstan ekonomıkasy daǵdara bastasa, bizdi sheteldikter saqtap qala almaıdy. Ekonomıkamyzdy saqtap qalatyn sol otandyq óndiris, otandyq ónim ekenin umytpaǵanymyz jón»,-deıdi ǵalym Jumadilda Baıahmetov. Joǵaryda aıtqanymyzdaı Qytaı ınvestıııasy negizinen munaı-gaz, taý-ken, energetıka salasyn ıgerýge salynyp keledi. Qazir Qazaqstanda:
- «PetroKazakhstan Inc» munaı kompanııasy;
- «Qarajanbas»-CITIC munaı kompanııasy;
- Kaspıı aýmaǵyndaǵy munaı kompanııasy
- Pavlodara lıýmenıı zaýyty
- Temirjol salasyna ınvestıııa salý
- Irkol men Kazatomprom
- Moınaq TE pen Atasý – Alashankoý
- Kaztransoıl men SNODC
- Gazprovod jáne Beıneý-
- CNPC-Aqtóbemunaıgaz
- Kaztransgaz jáne Trans-Asia tárizdi iri kompanııalar Qytaımen birlesip jumys istep jatyr.
Buǵan qatysty eknomıst-ǵalym Beısenbek Zııabekov ulttyq ekonomıkany damytý úshin ulttyq kompanııalardyń úlesi basym bolaǵany jón ekenin aıtyp otyr.
«Ár eldiń ekonomıkasy damýy úshin ulttyq ekonomıkasy kúsh alyp otyrýy kerek. Ol úshin árıne bizdegi ár salada otandyq saýatty mamandar jasaqtalýy tıis. Bizdegi bank salasy bolsyn, agro sala, munaı-gaz, barlyq salalar saýatty menedjerlerden quralýy kerek. Qazaqstanda ınvestorlarǵa qolaıly jaǵdaı jasalǵan. Soǵan oraı bizde olardan naqty-naqty talap ete bilgenimiz jón. Qazaq jeriniń arqasynda ózderi de paıdaǵa batyp otyrǵannan keıin talaptarymyzdy oryndaýǵa olar mindetti»,-deıdi ekonomıst-ǵalym Beısenbek Zııabekov.
Qarlyǵash ZARYQQANQYZY
«Adyrna» ulttyq portaly
