فوتو جاڭاگۇل ءجۇرسىن. "ازاتتىق"
1. «شەتەلدىك ءنومىرلى كولىكتەر پالەنشە اپات جاسادى، پالەنباي ادام قازا تاپتى» دەگەن بالانى الداعانداي اڭگىمە عوي. اڭگىمەنى سودان باستايدى. كوپشىلىك «ءما، ءيا، بارلىق اپاتقا سولار كىنالى، ەلدەن شىعارىپ جىبەرۋ كەرەك» دەپ ايتسىن، پىكىر قالىپتاسا بەرسىن دەگەن ءتاسىل. قاتە اياق استىنان، نومىردەگى تۋدان ەمەس.
2. «200 مىڭ كولىك». تەك «ارمياندار» مەن «قىرعىزدار» ەكەن. بۇل دەرەككە كۇمانمەن قارايمىن، بازادا جوق بولسا قالاي ەسەپتەيدى. رەسەيلىك ءنومىرلىنى ساناپ تاۋىسا المايتىن شىعار. ورالدا باعدارشامدا 10 كولىك تۇرسا، بەسەۋى RUS. اۆتوبازاردا ساتتىققا شىعارىلعان جالپى كولىكتىڭ 70 پايىزى «ورىستار»...
3. «شەتەلدىك ءنومىرلى كولىكتەر جول ەرەجەسىن بۇزعىش». بۇل دا ەڭ ءبىرىنشى ايتىلعانداي ءتاسىل. شەتەلدىك كولىكتى تەك ەسەرسوقتار ارنايى الا ما ءوزى، نە بوپ كەتتى؟ قايتا شەتەلدىك كولىكپەن مۇقيات جۇرۋگە تىرىسادى، ءوز اتىندا بولماعاسىن پروبلەماسى كۇردەلى. ءيا، ەرەجەنى ورەسكەل بۇزاتىندار بولادى. نەگە؟ ولار جاۋاپكەرشىلىكتەن "تولىق بوساتىلعاسىن" ارالارىنان ەركىنسيتىندەر تابىلادى. ال سول كولىكتەردى ەشبىر بازاعا تىركەمەي ەركىن جۇرۋىنە جاعداي جاساپ قويعان كىم؟
4. «شەتەلدىك ءنومىرلى كولىكتەر ايىپپۇل تولەمەيدى ەكەن». تولەگەندە قانداي! ساقتاندىرۋ بويىنشا كىمنىڭ اتىندا، ايىپپۇل دا سوعان. كەيبىر كولىكتەردىڭ يەسىن تابا المايتىنى راس شىعار. ال نەگە تابىلمايدى؟ مەملەكەتتىڭ قىرۋار اقشاسى كەتكەن تسيفرلاندىرۋ باعدارلامامىز، "سەرگەك", اقىلدى قيىلىستار، قاپتاعان كامەرالار قايدا؟ قوعامدىق ورتادا تەمەكى تارتقانى كامەراعا ءتۇسىپ قالىپ تا ايىپپۇل كەلىپ، سوتقا شاقىرماي ما ادەتتە؟ كولىك يەسى قالاي دا تابىلاتىن قىلىپ تىركەيتىن جۇيە جاساسىن.
5. «شەتەلدىك كولىكتى الاتىندار سالىقتان جالتاراتىندار». ەندى ويلاپ قاراڭىز، جىلىنا ءبىر رەت تولەنەتىن 10 مىڭ تەڭگە سالىق ءۇشىن 1-3 ميلليون تەڭگەگە تاعدىرى كۇماندى كولىك اكەلىپ، مىڭ ەسە شىعىنعا قالۋعا بەل بايلايسىز با؟
6. كولىك تىركەۋگە قويىلاتىن «ەۋرو-4» تالابى. وسىنداي نارسەلەردى ەنگىزگەندە كىشكەنە حالىقتىڭ تۇرمىسىنا، تابىسىنا، ءمىنىپ جۇرگەن كولىگىنە ساراپتاما جاساۋ كەرەك قوي. ەۋروپا تالابىن قويۋ ءۇشىن حالىق تا ەۋروپاداعىداي ءومىر ءسۇرۋى قاجەت. جاعدايى جەتىپ تۇرسا ءبارى شىرىك اربانى ەمەس، «ەۋرو-4» تالابىنا ساي سۋ جاڭا تويوتا نە مەرسەدەستى سالوننان الماي ما؟
7. تىركەۋ ءۇشىن كولىكتىڭ جاسى 7-دەن اسپاۋى ءتيىس (شىعارىلعان ەلىنە بايلانىستى). ISOFIX بالالار ورىندىعىن بەكىتۋ جۇيەسى، شۇعىل قىزمەت شاقىرۋ «ەۆاك» باتىرماسى بولماسا قازاقستاندىق ءنومىر الا المايسىڭ. الايدا سالونداعى سۋ جاڭا رەسەيلىك ۆاز-دا دا جاڭاعى SOS باتىرماسى سياقتى جۇيەلەر جوق. بىراق نەگە ەلگە كىرگىزىپ، تىركەۋگە نەگە رۇقسات بەرەدى؟ ال ارمەنيالىق جانە قىرعىزستاندىق نومىرمەن ەلگە كىرگەن كولىكتەر بيپەك-تەگى نە ازيااۆتو قۇراعان كولىكتەردەن قاي جەرى كەم؟ ولار جاپونيا، گەرمانيا، اقش سياقتى ءاۆتووندىرىسى ەڭ مىقتى ەلدەردە شىعارىلعاندار، ارمەنيا مەن قىرعىزستاندا قۇراستىرىلىپ جاتىر دەپ ويلاپ قالماڭىزدار.
8. «ەۋرو-4» تالابى ەكولوگيا ءۇشىن، ەسكى كولىكتەر قورشاعان ورتاعا زيان». ەگەر حالىق ءجونى ءتۇزۋ جاڭالاۋ كولىك الماسا، ءبارى 20-30 جىلعى ەسكى-قۇسقىمەن جۇرسە ەكولوگياعا زيان كەلمەي مە؟
9. تىركەۋ ءۇشىن تولەيتىن سالىق تا اقىلعا سىيىمسىز قىمبات. ميلليون تەڭگەلەگەن نە دەگەن سالىقتار؟ ميلليون تەڭگەنىڭ كولىگىنە ميلليون جارىم سالىق تولەۋ دەگەن ەسكى فەودالدىق زامانداعى كەدەيگە «ەكى سيىرىڭ بولسا، ءبىر سيىرىن سالىققا تولەۋگە مىندەتتىسىڭ» دەگەندەي تۇرپايى عو، قۇرسىن.
10. ۋتيليزاتسيالىق الىم مەملەكەتتىك بيۋدجەتكە تۇسە مە؟ الدە جەكە مەنشىككە مە؟.. ونىڭ باعاسىن كىم قويادى؟ نە نارسە نەگىزگە الىنادى؟
11. «شەتەلدەن كىرگەن كولىككە قازاقستاندىق جالعان قۇجات، ءنومىر جاساتادى». ءيا، مۇمكىن. قۋلار، ايلاكەرلەر اتام زاماننان بار، بولا دا بەرەدى. زاڭدى رۇقساتىن بەرسە، ونداي قىلمىستاردىڭ الدىن الادى. ايتپەسە، ونداي قيتۇرقى جولدى ىزدەيتىندەر ءبارىبىر شىعادى. جولىن تابادى، سەبەبى جەمقورلىق بار.
شەتەلدىك كولىك يەلەرى الاڭدارعا جينالا باستادى. اقتاۋداعى مەن اتىراۋداعىنىڭ ۆيدەوسىن كوردىم، ورالدا دا سالتانات سارايى مەن اۆتوبازارعا جينالدى. ميتينگتەر «ءبىز كولىگىمىزدى تىركەۋگە قارسىمىز» دەپ ءوتىپ جاتقان جوق. كەيبىر ادامدار سولاي قاتە ءتۇسىنىپ جاتىر. كەرىسىنشە، جيىندار تىركەۋگە رۇقسات بەرۋدى سۇراپ، كىرگەن كولىكتەردى شەكارادان شىعارامىز دەگەن كۇرت وزگەرىسكە قارسىلىق. كولىكتىڭ ءبارىن كىرگىزىپ جىبەرىپ، جۇرتتى تىعىرىققا تىرەۋ اقىلدى شەشىم ەمەس. ءبارى قازاقستاندىق نومىرمەن جۇرگىسى كەلەدى. ەگەر تىركەۋگە رۇقسات بەرىپ، كەيىن تىركەمەي جۇرگەندەردى قاتاڭ جازالاپ جاتسا، اڭگىمە بولەك. تىركەۋگە جاعداي جاسالماي، ماسەلەنى ۋشىقتىرىپ، قيىندىق قولدان جاسالىپ وتىر.
قورىتىندى. تاپ وسى ماسەلەگە قاتىستى شەشىم شىعاراتىندار رەسەيدىڭ قاس-قاباعىنا قاراي بەرمەي، اۆتونارىقتاعى جەكەلەگەن توپتاردىڭ مۇددەسى ءۇشىن جۇمىس جاساماي، حالىققا ءتيىمدى زاڭدى قابىلداپ، باتىل شەشىم جاسايدى دەپ ۇمىتتەنەمىن. «وكوشكا» جاساسىن دا، «ەلگە كىرىپ كەتكەن كولىكتەردى» تىركەۋگە رۇقسات بەرسىن. ءتىپتى قىلمىسكەرگە دە امنيستيا جاسايدى عوي ونىڭ قاسىندا. تىركەۋدەگى ەۋرو-تالاپتى جەڭىلدەتسىن، ەلدىڭ ءبارى ونداي كولىك الاتىن جاعدايدا ەمەس. ال ناعىز تىيىم كەرەك بولىپ بارا جاتسا، ىشتەگىنىڭ ماسەلەسىن شەشىپ الىپ، سىرتتان كىرەتىندى تايعا تاڭبا باسقانداي قىلىپ زاڭمەن ناقتىلاپ تىيسىن. «مەدياتسيا، مەدياتسيا» دەپ قاقىلداپ ءجۇرمىز عوي، بيلىك پەن شوپىر حالىق مەدياتسيالىق ىمىراعا كەلسىن. سوندا قۇدا دا تىنىش، قۇداعي دا رازى))
نۇرلىبەك راحمانوۆ
