"الدىمەن ەكونوميكا"... حالىقتى تازا الداۋ

3944
Adyrna.kz Telegram

البەرت ۆينسەميۋس. نيدەرلاندتىق ەكونوميست. الەمدەگى "سينگاپۋر عاجايىبى" اتانعان ەكونوميكالىق بومبا - سينگاپۋر ەلىنىڭ 20 عاسىرداعى كوسەمى لي كۋان يۋ ءدىڭ باستى ەكونوميكالىق كەڭەسشىسى بولعان ەكەن.
ول 1960 جىلدارى لي مەن كەلىسىمشارت جاساسقاندا اۋەل باستان سينگاپۋر باسشىسىنا ەكى - اق تالاپ قويىپتى، ونىڭ بىرەۋى -
- "ەگەر سىزدەر راسىندا ەلىڭىزدىڭ دامۋىن قالاساڭىزدار بيلىك باسىنان كوممۋنيستەردى جانە كوممۋنيست شاتىس بالەلەردى قۋاسىزدار" دەگەن ەكەن.
وعان سينگاپۋر كوسەمى قارقىلداپ تۇرىپ كۇلىپ "نەگە؟" دەپ تاڭىرقاي سۇراعاندا،
البەرت "كوممۋنيستەر - مۇرىندارىنا ەكونوميكانىڭ ءيىسى دە بارمايتىن، نارىق زاڭدارى دەگەننىڭ نە ەكەنىن تۇسىنبەيتىن، تەك قانا ۇرانشىل نوقاي بولادى، ال بۇنداي ساۋاتسىز باسشىلار باسقارىپ وتىرعان جەردە قانداي دا ءبىر ورلەۋ، ەكونوميكالىق دامۋ، الەۋمەتتىك وركەندەۋ دەگەن نارسە ەشقاشان بولمايدى، سوندىقتان لي مىرزا، ءسىز ەكەۋدىڭ بىرەۋىن تاڭداڭىز" دەپ ءبىر - اق كەسكەن ەكەن.

سينگاپۋر باسشىسى ءسال ويلانىپ بۇنىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي ەلىندەگى كوممۋنيستەردىڭ ىقپالىن قاتتى شەكتەپ باتىس ەلدەرىنىڭ دامۋ جولىنا ءبىرجولا بەت بۇرىپتى. ناتيجەسىندە، كەلەشەكتە جاھانداعى كوممۋنيستەردىڭ قۇرعان باسقارۋ جۇيەسى ءوزىن اقتاپ شىقپاي قۇردىمعا كەتىپ سينگاپۋر بۇگىندە ۇزدىك ەكونوميكالاردىڭ بىرىنە اينالدى.

جارىقتىق البەرت ءوز زامانىندا سول كەزدەن - اق بۇنداي بولاشاقتى كورە بىلگەن سۇڭعىلا مامان بوپتى. سينگاپۋر باسشىسى بۇل بەساسپاپ ماماندى - "بۇل كورەگەن جىگىت ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ باعى بولدى" دەپ ساعىنا ەسىنە الادى.
راسىندا، كوممۋنيست - شاتىس باسشىلار ەكونوميكالىق ساۋاتى شامالى، وتە ساۋاتسىز باسشى بوپ كەلەدى. بۇلار ءۇشىن باي ەلدى كەدەي ەلگە اينالدىرىپ توزدىرىپ جىبەرۋ، جەمقور بوپ كەتۋ، ءوزىنىڭ وراشولاق ساياساتىمەن بىلىققا بەلشەدەن باتۋ دەگەن نارسە - "شەس سەكۋنت."
سونداي تاياز كوممۋنيست باسشىنىڭ ءبىرى رۋمىن نيكالاە چاۋشەسكۋ ەدى، ەلى ىشەر اس، كيەر كيىم تابا الماي، بوس سورەلەرى قالقايىپ تۇرعان دۇكەندەرىندە كەزەككە تۇرىپ جۇتاپ وتىرعاندا توپاس باسشى چاۋشەسكۋ سىرتقى قارىزىن تولەپ، الەمدەگى ەڭ ۇلكەن پارلامەنت عيماراتىن سالا بەرىپتى. قارىزدىڭ اتى قارىز ارينە، ونى قايتارعان دۇرىس، بىراق ول كەزدە حالىق نە ىستەيدى، اشتان ولە مە؟ بۇل تازا ماسقارا عوي! رۋمىندار بۇنىڭ تۇسىندا كادىمگىدەي قاراتابان كەدەي بوپ قاتتى جۇدەپ كەتتى.
سوڭىندا حالقى بۇنداي بىلىكسىز باسشىنى تاعىنان اۋدارىپ كوزىن قۇرتتى، دالىرەك ايتساق قاسىنداعى شابارماندارى ءبىر تيىنسىز قالعان چاۋشەسكۋدىڭ باسىنان باعى تايعانىن كورىپ دەرەۋ يتشە اتا سالدى.

بۇنىڭ تۇسىندا جاعىمپازدىق پەن پاراقورلىق كەڭ ەتەك جايىپ رۋمىندار ۇلت رەتىندە راس توزىپ كەتتى. "كارپات عۇلاماسى", "مىڭجىلدىقتا ءبىرتۋار كوسەم", "قايتالانباس داناگوي كوشباسشى".....
مىنە سىزدەرگە نادان چاۋشەسكۋدىڭ بۇرىڭعى اتاۋلارىنىڭ باستى ءتىزىمى جانە چاۋشەسكۋدىڭ تۋعاندارى مەن تۋىستارى ۇلكەن جاۋاپتى قىزمەتتەردە وتىردى، بۇنىڭ جوباسى شامامەن وسىنداي. جالپى، بۇل رۋمىن ديكتاتورىنىڭ حالقىنا زيانى كوپ بولدى.
بۇلار ءۇشىن، وزدەرىنىڭ وزبىرلىعىنا قارسى، ياعني ادىلەتسىزدىككە قارسى باس كوتەرگەن ەر ازاماتتاردىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ، ولاردى قۋعىنداۋ، تۇرمەگە قاماۋ، تىڭ - تىڭداۋ، اڭدۋ، اتۋ، اسۋ دەگەن نارسە قالىپتى قۇبىلىس. ونىڭ ءبارى بۇل جۇيەدە بولدى، ءالى دە بار.
جالپى، بۇرىن سوتسياليستىك جۇيەدە بولعان شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاعدىرلارى وتە ۇقساس بولدى - يۋگوسلاۆيا، پولشا تاعى باسقا سول سياقتى ەلدەر ەگىزدەي ۇقساس ەلدەر ەدى..

ءتىپتى سولتۇستىك كورەيا مەن كۋبا دا سونداي ەدى، بۇل ەلدەردىڭ حالىقتارىنىڭ سورىنا قاراي بۇلار ءىس جۇزىندە ءبىر - ءبىر كوممۋنيستىك دىمبىلمەس ۇرانشى باسقارعان ەلدەر - بولاتىن.
ديان سياوپينگە دەيىنگى قىتاي دا سول.
ال انا سوۆەت وكىمەتى ءتىپتى ءوزىنىڭ وراشولاق "جوسپارلى بەسجىلدىق ەكونوميكاسىن" جالعان سيپىرلارمەن بوياپ، "كوممۋنيزمگە انە مىنە جەتەمىز" دەپ ۇرانداپ، اقىرى تىراپاي استى، مىنە سىزدەرگە تاعى ءبىر كورسەتكىش ..
جالپى، بۇگىندە سوۆوكتىڭ فەودالدارى بيلەگەن باياعى سوتسياليستتىك ەلدەر اۋماعىندا بۇنداي مىسالدار وتە كوپ، اسىرەسە بۇنداي مىسالدار تمد اۋماعىندا جەتەدى.
مەنىڭ تاعى ءبىر بايقاعانىم، ەگەر بۇنداي ساۋاتسىز باسشىلار بارشا جاقسىلىقتى كەلەشەككە قالدىرىپ، "الدىمەن ەكونوميكا"... دەپ الداۋسىراتا باستاسا، وعان مۇلدە سەنبەۋ كەرەك ەكەن، بۇنداي باسشىلار ەكونوميكانى دا، ساياساتتى دا، ەكەۋىن دە قارىق قىلمايدى ەكەن، وعان كوز جەتتى.

ولجاس ءابىل

پىكىرلەر