قازىر وڭدى-سولدى ايتىلا بەرەتىن جاھاندانۋ ۇعىمى ءومىردىڭ قاي سالاسىنا دا دەندەپ ەنىپ بارادى. قالاساق تا، قالاماساق تا ءبىز بۇگىندە بۇكىل الەممەن بىرگە تىنىستايمىز. ادەتتە ءتول ءسوز ونەرىمىزدىڭ جاي-كۇيىن ءسوز ەتەتىن «ادەبيەتتىڭ اڭگىمەسى» ايدارىنىڭ اياسىندا تانىمال زياتكەر تۇلعا تالاسبەك اسەمقۇلوۆپەن سۇحباتقا «ءوزىمىزدىڭ احۋالىمىزدى-اق ايتىپ المايمىز با، پو، حەمينگۋەي، نابوكوۆ، مانن، تولستوي، ەندو، ابە، وە، ينوۋە، ميسيما، مۋراكامي سياقتىلاردا نەمىز بار؟» دەپ قاراۋعا بولمايتىنى دا سوندىقتان. ويتكەنى، سولار قالدىرعان مۇرالار، ولاردىڭ بۇگىنگى الەم ادەبيەتىنە ىقپال جاساپ، شۋلىعان تۋدىرىپ وتىرعان شىعارمالارى ءارتۇرلى جولمەن ءبىزدىڭ ءتول پروزامىز بەن پوەزيامىزعا دا، كينوستسەناريلەرىمىزگە دە اسەر ەتپەي قويمايدى. سۇحباتتىڭ اشىقتان-اشىق كۇمان تۋعىزاتىن، داۋ شاقىراتىن تۇستارىن دا وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك.
– تالاسبەك اعا، ءسىزدىڭ جازۋشى رەتىندە قالىپتاسۋىڭىزعا الەم ادەبيەتىنىڭ جانە تۋعان ادەبيەتتىڭ قانداي وكىلدەرى اسەر ەتتى، اۋەلى وسىلاردى ايتىپ كەتسەڭىز.
– كەسىپ-ءپىشىپ ايتۋ قيىن. ويىمشا، «كىم جانە نەندەي جايتتار اسەر ەتتى؟» دەگەن دۇرىسىراق بولار. سەبەبى، مەنىڭ ومىرىمدە بولعان جانە بولماق جايتتاردىڭ بارلىعى دا مەنىڭ جازۋشى رەتىندە قالىپتاسۋىما اسەر ەتتى جانە بۇدان بىلاي دا اسەر ەتە بەرمەك. ويتكەنى، ادام، مەيلى، ول جازۋشى يا باسقا بولسىن، عۇمىرى تاۋسىلعانشا بولمىستى تاني بەرمەك. ءبىزدىڭ جازۋشى اعايىنداردىڭ، ەستەلىك جازعاندا وقىرماندى اداستىرىپ، ونەر ادامىنىڭ نەسىبەسى، مۇراتى جايىندا جالعان وي، جاساندى يدەياعا جەتەلەيتىن جامان ادەتى بار. ولاردى تىڭداي قالساڭ، قايسىبىرى مەكتەپتە وقىپ جۇرگەندە نەمەسە ەسى كىرە باستاعاندا-اق ءوزىنىڭ جازۋشى بولاتىنىنا نىق سەنگەن ەكەن، ال ەندى بىرەۋلەرى «قولىمىزعا قالام ۇستاپ تۋىپ ەدىك» دەگەن ەرتەگىنى ايتقىسى كەلەدى. وقىپ وتىرىپ، كۇلكىڭ كەلەدى. ايايسىڭ. ارينە، بۇل ايتىلعانداردىڭ بارلىعى ناشار جازۋشىلاردىڭ ءوز شىعارماشىلىعىن بۇركەمەك ءۇشىن ويلاپ شىعارعان مۇنارى، كورپوراتيۆتىك ميفتەر. بارى وسى-اق. جازۋشىلىق تاعدىردىڭ تابالدىرىعى – بارلىق سۇراققا تابان استىندا جاۋاپ بەرىپ، جازۋشىعا اينالا سالاتىن ەمتيحان ەمەس.
ارينە، جازۋشىلىق ماماندىق بارلىق باسقا ماماندىق سياقتى تاڭداۋ بولىپ تابىلادى. الايدا بۇل تاڭداۋ بارلىق باسقا تاڭداۋلار سياقتى جىلدار بويى قالىپتاسادى. سول سەبەپتى مەن سىزگە ءوزىمنىڭ قالاي جازۋشى بولىپ تۋعاندىعىمنىڭ نەمەسە قالاي جازۋشىعا اينالعاندىعىمنىڭ «قاسيەتتى تاريحىن» ايتىپ بەرە المايمىن. ول تاريح جوق. بۇل جەردە مەنىڭ تاعدىرىم عانا بار. مۇنى ءبىر دەپ قويىڭىز. ەكىنشىدەن، مەن قازىرگى تالانت تەوريالارىنا سىن كوزبەن قارايمىن. دالىرەك ايتقاندا، سەنىمسىزدىكپەن قارايمىن. الەكساندر بلوك ايتقانداي، تالانتتىڭ ارنايى تۇرلەرى جوق. تەك قانا جاننىڭ تالانتى بار. ا.بلوكتىڭ پىكىرىن «دۇنيەدە ءبىر عانا ونەر – «ءومىر» دەپ اتالاتىن ونەر بار، ءومىر ءسۇرۋدىڭ ونەرى بار» دەپ ۇستەمەلەر ەدىم. وسى كۇنى ءبىز تالانت دەپ اتايتىن نارسە وسى ونەردىڭ ىسكە اسقان پىشىندەرى.
ماعان ومىردە بولعاننىڭ بارلىعى اسەر ەتتى. اسىرەسە، بالا كەزىمدە وقىعان جانە وسى كۇنى وقىپ جۇرگەن كىتاپتارىم. ارينە، ەرەكشە اتاپ كەتەتىن شىعارمالار بولادى. امەريكالىق ادەبيەتتەن مەن ەميلي ديكينسوننىڭ پوەزياسىن ەرەكشە ءبولىپ قارايمىن. سونداي-اق مارك تۆەننىڭ پروزاسى تاماشا. اسىرەسە، «حانزادا مەن تىلەنشى»، مەن بۇل شىعارمانى شەدەۆر دەپ ەسەپتەيمىن.
– ەدگار پو، ەرنەست حەمينگۋەي…
– جوق. ويىمشا، ەدگار پو جانە ءتىپتى دەسەڭىز حەمينگۋەي – قازىرگى اتاعىنا لايىق ەمەس جازۋشىلار. ارينە، حەمينگۋەي تاماشا جازۋشى. بىراق ونىڭ شىعارماشىلىعىن تۇتاستاي شەدەۆر دەپ ايتۋ قيىن. ونىڭ «اينىمالى باقىت» («يمەت ي نە يمەت») دەگەن تەڭدەسسىز شىعارماسى بار (ناشار اۋدارمام ءۇشىن كەشىرىم سۇرايمىن). وسى اتالعان شىعارمانىڭ قانداي جانر ەكەنىن دە ايتا المايمىن. جيناقتاردا مۇنى، ۇمىتپاسام، پوۆەست دەپ بەرەدى. مەن ءۇشىن شىعارمانىڭ جانرلىق انىقتاماسى ەمەس، ونىڭ قانشالىقتى ساپالى جازىلعانى قىمبات. سونداي-اق «كيليماندجارو – قارلى تاۋ» اتتى اڭگىمەسى دە تاماشا جازىلعان.
ءبىزدىڭ جاس جازۋشىلارعا وسى اڭگىمەنى وقىڭدار دەر ەدىم. ول اڭگىمەدە، سيۋجەتكە قاتىسى جوق، باسقا قارىپپەن تەرىلگەن بولەك-بولەك ماتىندەر بار. بۇل – جازۋشىمەن بىرگە ءولىپ بارا جاتقان، مىنا دۇنيەگە جاراتىلماعان، ايان بولماعان، پوتەنتسيا كۇيىندە عانا باقيعا ءسىڭىپ بارا جاتقان ادەبيەت. جازۋشى تاماعى توق باقىتتى ومىرگە ايىرباستاعان ۇلى ادەبيەت. بۇل جازىلماعان رومانداردىڭ تاراۋلارى جازۋشىنىڭ ساناسىنان جاي عانا قالقىپ شىقپايدى. بۇل جاي عانا ەستەلىك ەمەس. دۇنيەگە جاراتىلماعان بۇل ادەبيەت جازۋشىنىڭ ارىن ازاپقا سالادى. اڭگىمەنىڭ كەيىپكەرى توزاقتى، و دۇنيەگە بارماي-اق، وسى دۇنيەدە كەشكەن. سيۋجەتتەن تىس، «قالقىپ شىعاتىن» تەكست ءپرينتسيپى – شاماسى، ۆلاديمير نابوكوۆتىڭ ويلاپ شىعارعانى. ونىڭ شىعارمالارىندا، ەشقانداي موتيۆاتسياسىز، دايىندىقسىز ورىس ادەبيەتىنەن، جازۋشى ءۇشىن «بۇرىنعى ورىس ادەبيەتىنەن» كەلتىرىلگەن كىرمە تەكستەر كوپتەپ كەزدەسەدى. مەن اعىلشىن، فرانتسۋز ءتىلىن مەڭگەرە المادىم، سوندىقتان باتىس سەميوتيكتەرى نابوكوۆتىڭ شىعارماشىلىعىن قانداي ىڭعايدا ينتەرپرەتاتسيا جاساعانىن بىلمەيمىن. بىراق، ءوز ويىمشا، نابوكوۆ ءوز شىعارمالارىندا ورىس ساناسىنىڭ جات جەردە قالاي وشەتىنىن كورسەتكەن. حح عاسىردىڭ العاشقى جارتىسىن ەسكە ءتۇسىرىڭىز. اقگۆاردياشىل قوزعالىس ساتسىزدىككە ۇشىرادى، كۇيرەدى. شەتەلدەگى ورىس ەميگراتسياسى ءوز تاعدىرىنا مويىنسۇندى. سونىمەن، كەشەگى ورىس بىرتە-بىرتە نەمىسكە، اعىلشىنعا، فرانتسۋز بەن يتاليالىققا اينالدى. ورىس بولمىسى، ورىس مادەنيەتى سانادان اقىرىنداپ ىعىستىرىلىپ كەتە بەردى. مىنە، نابوكوۆ ورىس ەميگرانتىنىڭ ساناسىنداعى، ءوشۋدىڭ الدىندا تۇرعان بۇرىنعى ورىس مادەنيەتىنىڭ ۇزىكتەرىن وسىلايشا بەينەلەگەن. تەڭەۋىم ءۇشىن كەشىرىڭىز، بىراق بۇل – كومپيۋتەردىڭ جۇمىسىنا ۇقساس پروتسەسس. مىسالعا، ءسىز ءبىر مالىمەتتى ءوشىردىڭىز دەيىك. الايدا سول مالىمەتتىڭ وشپەي قالعان كەيبىر فراگمەنتتەرى كومپيۋتەرمەن جۇمىس كەزىندە ات جوق، ءجون جوق مونيتوردان قالقىپ شىعادى. ۆلاديمير نابوكوۆ پەن ەرنەست حەمينگۋەيدەن كەيىن بۇل قاعيداتتى لاتىنامەريكالىق جازۋشى كارلوس فۋەنتەس ءوزىنىڭ «ارتەميو كرۋستىڭ ءولىمى» رومانىندا پايدالاندى. البەتتە، ول بۇل ءپرينتسيپتى ارى قاراي دامىتتى، «ۇيات پەن اردىڭ ەستەلىگى» دارەجەسىنە جەتكىزدى. كورىپ وتىرعانىمىزداي ءۇش جازۋشى ءبىر ءپرينتسيپتى قولدانعان، ارينە، ءارتۇرلى ەستەتيكالىق مازمۇندا قولدانعان.
– ال ە.حەمينگۋەيدىڭ الەم تانىعان «شال مەن تەڭىز» پوۆەسى شە؟
– بىلەسىز بە، ادەبي بەينەنىڭ سوزىلىڭقىلىعى دەگەن ۇعىم بار. جانە سول سوزىلىڭقىلىقتى تەكسەرەتىن ءبىر تاماشا امال بار. مەن مۇنى كينەماتوگرافيالىق پرينتسيپ دەپ اتار ەدىم. كەز كەلگەن سيۋجەتتى «ىشكى ەكراندا»، جاننىڭ ەكرانىندا ەلەستەتۋگە بولادى. جانە بۇل پرينتسيپ قاپىسىز «اتادى». مىسالعا پوۆەستىڭ كەيىپكەرى سانتياگونىڭ بىرنەشە كۇن بويى قايىقتا وتىرعانىن ەلەستەتكەندە ءسىز ءوزىڭىز جالىعىپ كەتەسىز. وسى بالىق اۋلاۋدىڭ امالدارىن ساعاتتاپ تۇسىندىرەمىن دەپ حەمينگۋەي ءوزىنىڭ تالاي شىعارماسىن قۇرتىپ العان. مىسالعا، «مۇحيتتاعى ارالدار» دەگەن اياقتالماي قالعان رومانىندا تۇتاس تاراۋ وسى بالىق اۋلاۋعا ارنالعان. سودان سوڭ اقىلعا سىيمايتىن سۋيتسيد… ۇلى جازۋشى بۇلاي ولمەۋى كەرەك ەدى. مەنىڭ ويىمشا، ە.حەمينگۋەيدىڭ ءولىمىنىڭ سىرى جوعارىدا اتالعان «كيليماندجارو – قارلى تاۋ» اڭگىمەسىندە جاتقان سياقتى. كىم بىلەدى، مۇمكىن، و دۇنيەگە ءبىز بىلمەيتىن، ءبىز بىلگەننەن باسقا حەمينگۋەي كەتكەن شىعار. جارايدى، وسىمەن بۇل اڭگىمەنى دوعارايىق.
توماس مانن – مەنىڭ ەڭ سۇيىكتى جازۋشىلارىمنىڭ ءبىرى. ونىڭ «بۋددەنبروكتار»، «دوكتور فاۋستۋس»، «سيقىرلى تاۋ»، «لوتتانىڭ ۆەيمارعا كەلۋى» سياقتى ۇلى روماندارى – مەنىڭ ەڭ جاقسى كورەتىن شىعارمالارىم. ورىس جازۋشىلارىنان مەن لەرمونتوۆ، گوگول، دوستوەۆسكي مەن چەحوۆتى ءبولىپ قارايمىن. شىنىنا كەلەتىن بولسا، ۇلى ورىس ادەبيەتىن وسى تورتەۋى جاراتقان. جانە وسىلاردىڭ ارقايسىسىنىڭ شىعارماشىلىق تاعدىرلارى ەشكىمگە ۇقسامايدى.
لەرمونتوۆ وسى كۇنى حح عاسىردىڭ ادەبيەتى اشتى دەپ جۇرگەن پرينتسيپتەردى ءوز زامانىندا اشىپ قويعان. ارينە، ول ءوزىنىڭ اشقان جاڭالىقتارىن سول زامانعا لايىق رومانتيكالىق مانەردە بەينەلەگەن. لەرمونتوۆ ەندى 20-30 جىل ءومىر سۇرگەندە الەم ادەبيەتى مۇلدەم باسقا جولمەن كەتەر ەدى.
گوگول… – دوستوەۆسكيدىڭ كەلۋىن دايىنداعان ۇلى جازۋشى. ول ادەبي ساحناعا بۇرىن بولماعان پەرسوناج – ورىس ساناسىنىڭ فانتومىن (فانتوم رۋسسكوگو سوزنانيا) الىپ شىقتى. «ديكانكا ماڭايىنداعى حۋتوردىڭ كەشتەرىن» قايتادان وقىپ شىعىڭىز. وسى اڭگىمەلەردەگى كورباق، شەرالى، ءتۇرلى جىن-پەرىلەر – بولاشاق دوستوەۆسكيدىڭ روماندارىنداعى ستاۆروگيندەر مەن راسكولنيكوۆتەر. بۇرىنعى دۆورياندىق ادەبيەتتە ادام ءوزىنىڭ اۋلەتى، ءوزىنىڭ سوسلوۆيەسىنە عانا ءتان ىسكە بارادى. سول سەبەپتى بۇل كەيىپكەرلەردى، ادەتتە، «تيپتەر» دەپ اتايتىن. دوستوەۆسكي ادامنىڭ ادامدىق تابيعاتىن اشتى. ونىڭ شىعارماشىلىعىندا ادام ءوزىنىڭ بار كەلبەتىمەن، شىن تۇلعاسىمەن كورىندى. پسيحواناليزدىڭ اتاسى ز.فرەيد ءوزىنىڭ ءبىر ماقالاسىندا «مەن بىردەڭە ۇيرەنگەن بولسام، دوستوەۆكيدەن عانا ۇيرەندىم» دەگەنى بار-تىن.
– ءسىزدىڭ مارحاباتتى تىزىمىڭىزدە ۇلى تولستويعا ورىن قالماعانىنا قايران قالىپ وتىرمىن.
– قالاي دەسەم ەكەن… مەنىڭ تولستويعا دەگەن كوزقاراسىم وتە قايشىلىقتى. جانە، ورىستىڭ ءوزىنىڭ دە تولستويعا دەگەن كوزقاراسى وسىنداي بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. مىسالى، مەن تولستويدى شىنىندا دا ۇلى جازۋشى دەپ ەسەپتەمەيمىن.
– قىزىق ەكەن. ول قانداي سەبەپ، بىلۋگە بولا ما؟
– تولستويدىڭ «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك» رومانى مەن 1812 جىلدىڭ سوعىسىن ەسكە تۇسىرەيىك. روماننىڭ باستى يدەياسى – وسى سوعىستاعى ورىس حالقىنىڭ ۇلى جەڭىسى. بۇل سوعىس قالاي باستالدى، كونتينەنتتەگى ساياسي احۋال قالاي ەدى – مۇنىڭ ءبارىن تاريحشىلار سان ساققا جۇگىرتىپ ايتقان. ماسەلە وندا ەمەس. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم مىناۋ. ورىس وفيتسەرلەرى (كوبى دۆوريان اۋلەتىنەن شىققان) وداقتاس ارميانىڭ قۇرامىندا پاريجگە كىرگەندە، باسقا دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشقانداي قايران قالعان. ولار ۇلى مادەنيەتتىڭ كۋاسى بولعان. ولار كونستيتۋتسيا مەن ءسوز بوستاندىعى دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءوز كوزىمەن كورگەن، ءوزىنىڭ كىتاپتارىمەن ينكۆيزيتسيانىڭ الاۋ وتتارىن وشىرگەن ۆولتەردى تانىعان. فرانتسيادان رەسەيگە قايتىپ كەلگەننەن كەيىن الدىڭعى قاتارلى ورىس وفيتسەرلەرىنىڭ سەنات الاڭىندا سامودەرجاۆيەگە قارسى كوتەرىلىسكە شىققانى بەلگىلى. ورىس ەليتاسىنىڭ ءۇنسىز كەلىسىمىمەن دەكابريستەردىڭ قوزعالىسى قانعا باتىرىلدى. پاتشالىق رەسەي دەكابريستەردى جويعاننان كەيىن لەنينمەن، تروتسكيمەن، ستالينمەن ۇشىراسۋعا ءماجبۇر بولدى. وكتيابر توڭكەرىسى وسى 1812 جىلدىڭ جەڭىسىنەن، سەنات الاڭىنان تامىر تارتادى.
ياعني، مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، 1812 جىلعى وتان سوعىسىندا، باتيۋشكا تولستوي ايتقانداي، ورىس حالقى جەڭگەن جوق. بۇل سوعىستا ورىس سامودەرجاۆيەسى جەڭدى. فرانتسيادا ناپولەوندى بيلىكتەن تايدىرىپ، ايداۋعا جىبەردى، بۋربونداردىڭ بيلىگىن قالپىنا كەلتىردى، ال رەسەيدە ءوزىنىڭ تۇعىرىن بەكىتتى. سونىمەن رەسەي، لەنيننىڭ سوزىمەن ايتقاندا، «حالىقتاردىڭ تۇرمەسىنە» اينالدى. گەرتسەن «قۇلدىقتىڭ ەڭ بەرىك شىنجىرى جەڭىمپاز سەمسەرلەردەن جاسالادى» دەگەن. 1812 جىلى جەڭىمپاز سەمسەرلەردىڭ شىڭىلى اقىل مەنەن سانانىڭ داۋىسىن باسىپ كەتتى. بۇل جەڭىس رەسەيدىڭ حالىقارالىق ساياساتتاعى جۇگەنسىزدىگىنە جول اشىپ، ەكى قولىن بوس قويدى. ودان كەيىن پولشا، ودان كەيىن «سلاۆيان باۋىرلاردى ازات ەتۋ» جولىندا وسمان يمپەرياسىمەن سوعىس. سودان سوڭ «جاراتقان يەنىڭ تابىتىن ازات ەتۋدىڭ» ناقۇرىس جوسپارلارى. ياعني، بوسفور مەن داردانەلل بۇعازىندا سوعىسىپ، ىستامبۇلدى جاۋلاۋ جوسپارلانعان. كۇمانىڭىز بولماسىن، وكتيابر توڭكەرىسى بولماعاندا، پاتشالىق رەسەي بۇعان دا بارار ەدى. سەبەبى، رەسەيدە، قاشان بولسىن، ادامنىڭ قانى سۋمەن تەڭ ەدى.
«سوعىس جانە بەيبىتشىلىك» رومانى – الەۋمەتتىك تاپسىرىس. ورىس تساريزمىنە ورىس حالقىنىڭ اسكەري تالانتىن، تەڭدەسسىز ەرلىگىن جىرلايتىن-مىس، ال شىندىعىندا سامودەرجاۆيەنىڭ بيلىگىن ودان سايىن كۇشەيتىپ، سونىڭ قولايىنا جاعاتىن يدەيالاردى ۋاعىزدايتىن رومان-ەپوپەيا، رومان-فرەسكا كەرەك ەدى. ءوزىمىز بىلەتىندەي، لەۆ تولستوي بۇل تاپسىرمانى ارتىعىمەن ورىنداپ شىققان.
– مىنا سوزدەن كەيىن «اننا كارەنينا» مەن «ارىلۋ» تۋرالى ايتۋعا قورقىپ وتىرمىن.
– «اننا كارەنينا»… باقىتتى رومان. بۇل شىعارما بويىنشا جيىرمادان استام فيلم تۇسىرىلگەن. ءار رەجيسسەر بۇل روماننان «ءوز تاقىرىبىن» تاۋىپ، سونى بەينەلەۋگە تىرىسقان. البەتتە، بۇل رومان جايىندا دا مەنىڭ ءوز پىكىرىم بار. قىسقاشا ايتسام، بۇل ايەلدىڭ جۇيكەسى جايىندا رومان. رەسەيدە ايەلدىڭ جۇيكەسى مەن جان جۇيەسى تۋرالى تۇسىنىك بولماعانىمەن، XVIII عاسىردىڭ وزىندە اقسۇيەكتەر اۋلەتىندە تالما اۋرۋى موداعا اينالعان. ورىستىڭ اقسۇيەك دامالارى سالونداردا تالىپ قۇلايتىن بولعان. مۇنداي ءۇردىس جاپپاي ەتەك الدى. جانە ونىڭ تۇرلەرى كوپ ەدى. ديدونانىڭ تالماسى، مەدەيانىڭ كەجىرلىكتەرى، نينانىڭ قۇرىسۋ-تىرىسۋى، «قولايلى كەلگەن تالما»، تاعىسىن تاعى بولىپ كەتە بەرەدى. XIX عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلدارىنا قاراي بارىپ جۇيكە جۇيەسى جايلى ءىلىم پايدا بولدى. كاۆكاز، كارلوۆى ۆارى، ت.ب. مينەرالدى اراسانداردا ەمدەلىپ جۇرگەن اقسۇيەك ايەلدەردىڭ اراسىندا ەتەك العان، اقسۇيەكتەرگە عانا ءتان سىرقات اقىرىندا ادەبيەتتىڭ تاقىرىبىنا اينالدى. ەسىڭىزدە بولار، ل.تولستويدىڭ رومانىندا جۇيكەنىڭ اۋرۋىنا شالدىققان ادام – كيتي. الايدا، زەر سالا قاراساڭىز، اننا كارەنينانىڭ دا جۇيكە اۋرۋىمەن اۋىراتىنىن بايقاۋ قيىن ەمەس. تەك ونىڭ اۋرۋى باسقاشا اتالادى، باسقاشا ورىستەيدى.
ارينە، ماحابباتتىڭ ولگەنى – قايعى. بىراق ول ماحاببات ولمەي قويسا، ولگىسى كەلمەي قويسا – ناعىز قاسىرەت سول. اننا كارەنيناعا ەر مىنەز جەتىسپەيدى. ەگەر ول ەر كوڭىلدى، ەستيار ادام بولسا، وندا ول ءومىر شىندىعىن دا كىرەۋكەسىز، بوياماسىز قابىلداي الار ەدى. ول وسى دۇنيەدەگى قۇداي جاراتقان بارلىق نارسە سياقتى ماحابباتتا دا ولشەۋلى ءومىر بار ەكەنىن، ونىڭ دا ولەتىنىن ءتۇسىنىپ، مويىنداۋى كەرەك ەدى، مويىنسۇنۋى كەرەك ەدى. ۆرونسكي مەن كارەنينا ءبىر-بىرىنە جۇرەكتەرىن اشىپ، بار شىندىقتى ايتىپ ايىرىلىسۋى كەرەك ەدى.
قازىرگى تۇرعىنى بىلاي قويىپ قويىڭىز، ءتىپتى سول زامان – ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا بۇل ەسكىرگەن كوزقاراس ەدى. مادام كارەنينانىڭ مورالدىق تولعانىستارىن وقىپ وتىرعاندا ادامنىڭ كۇلكىسى كەلەدى. سەبەبى، كۇن توبەدەن اۋماي-اق گريشكا راسپۋتين سياقتى تەر ساسىعان مۇجىقپەن ارلانباي، جيىركەنبەي ويناپ-كۇلگەن وسى اننا كارەنينانىڭ اۋلەتىندەگى دۆوريان ايەلدەر ەمەس پە ەدى. وسىدان كەلىپ، مەن، ل.تولستوي ايەل تابيعاتىن، جالپى ادامنىڭ ىشكى سىرىن بىلمەيدى دەگەن قورىتىندى شىعارامىن. ارينە، ل.تولستويدىڭ شىعارمالارى – ادەبيەت تاريحى ءۇشىن كەرەك ارتەفاكت. بىراق ول ءبارىبىر ءومىر شىندىعىن شەبەرحانانىڭ تەرەزەسىنەن باقىلاعان گراف بولىپ قالا بەرمەك.
سونداي-اق مەن جاپون ادەبيەتىن جوعارى باعالايمىن. جاپون روماندارىنىڭ ابىرويىن اسىرعان بۋمنىڭ اۆتورلارى – سيۋساكۋ ەندو، كوبو ابە، كەندزابۋرو وە، ياسۋسي ينوۋە سياقتى جازۋشىلاردى اسا قۇرمەتتەيمىن. كەندزابۋرو وەنىڭ «جانىمنىڭ تۇكپىرىنە دەيىن شىم باتتىم» («وبيالي مەنيا ۆودى دو دۋشي موەي») رومانىن الەم ادەبيەتىنىڭ ەڭ اسقاق ۇلگىلەرىنىڭ ءبىرى دەپ ەسەپتەيمىن. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءبىز تاعى ءبىر ۇلى جاپوندىقپەن تانىستىق. ول – يۋكيو ميسيما. قازاق وقىرمانىنا يۋ.ميسيمانى العاش تانىستىرعان ادام شۇعا نۇرپەيىسوۆا ەدى. 1995 جىلى يۋ.ميسيمانىڭ «التىن عيباداتحانا» («زولوتوي حرام») رومانىن قازاق وقىرمانىنا ۋاعىزداپ تانىستىرعان مادەنيەتتانۋشى ءبىزدىڭ ەلدە جاڭا، ۇلى ەسىمگە جول اشتى. كەڭەس زامانىندا ادەبي مودانى بەلگىلەپ، تاعايىنداپ وتىراتىن ماسكەۋلىك يدەولوگتار الدەبىر ەسەپپەن يۋ.ميسيمانى «جاۋىپ» تاستاعان سياقتى.
– ءسىز بارلىعىنىڭ نەگىزىندە مۋزىكا جاتىر دەيسىز. بىراق ونەردىڭ تۇرلەرى، ارقايسىسى ءوز باستاۋىنان شىقپاۋشى ما ەدى؟ مىسالى، ادەبيەت سوزدەن تارايدى. ءمۇسىن ونەرى پلاستيكالىق ماتەريالمەن جۇمىس ىستەيدى. ەگەر دە بارلىعى ءسىز ايتقانداي بولسا، وندا دۇنيەدە مۋزىكادان باسقا ەشتەڭە بولماس ەدى عوي.
– تاماشا سۇراق. مەن ءوز ويىمدى انىعىراق جەتكىزۋىم كەرەك ەدى. مەن مۋزىكا دەگەندە، ونىڭ وسى ادامزات مادەنيەتىندە كورىنگەن، ايان بولعان تاريحي ءپىشىنىن ايتقان جوق ەدىم. مەن بولمىستىڭ نەگىزىندەگى ۇيلەسىم زاڭى ونەردىڭ نەگىزىنە كوشكەندىگىن ايتقىم كەلگەن ەدى. ياعني، ونەردىڭ بارلىق ءتۇرى الدەبىر ۋنيۆەرسالدىق زاڭعا باعىنادى. مۋزىكا دەپ مەن وسى ۋنيۆەرسالدىق زاڭدىلىقتى ايتىپ ەدىم. مىسالى، كونە ادامدار ءسوزدى، ءسوز ونەرىن – «باسقا مۋزىكا» دەپ اتاعان. پوەزيا قاشان بولسىن وسى مۋزىكالىق اۋەزدىلىككە ۇمتىلعان. بارلىق پلاستيكالىق ونەر تۇرلەرى دە وسى مۋزىكالىق سۇلۋلىققا ۇمتىلادى.
– كەيدە ءمۇسىنشى، مۋزىكانت، اقىن ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنبەي جاتادى. وسىنى قالاي تۇسىندىرەر ەدىڭىز؟
– بۇل ونەردىڭ تەكتەرى ءتۇرلى تاراپتى ۇستانىپ كەتكەندىكتەن بولعان نارسە. ءمۇسىنشى، مۋزىكانت جانە اقىن، ونەر تۇرلەرىنىڭ ماماندانىپ كەتكەندىگىنەن، ءپىشىننىڭ دامىپ كەتكەنىنەن ءبىرىن-ءبىرى تۇسىنبەيدى. مىسالى، لەرمونتوۆتىڭ ءوز پوەمالارىنىڭ شەتىنە شيمايلاپ سالا سالعان گرافيكالىق سۋرەتتەرىن كورگەن سۋرەتشىلەر، ونىڭ اقىن بولماسا تاماشا سۋرەتشى بولاتىندىعىن ايتقان. ياعني، ءبىر ادامنىڭ شىعارماشىلىعىنداعى ونەر تۇرلەرىنىڭ سينتەزدەلىپ كەلۋى، ول ونەر تۇرلەرىنىڭ و باستا الدەبىر كونە باستاۋدان تامىر تارتاتىنىن كورسەتەدى.
– قازىر نەمەن اينالىسىپ ءجۇرسىز؟
– بىزدە ءبىر عانا نەسىبە بار، ول – جازۋ. جازىپ جاتىرمىن. ارينە، كەيدە بالا-شاعانى اسىراۋ ءۇشىن نەگىزگى جۇمىستى دوعارىپ قويىپ، حالتۋرامەن اينالىسۋعا تۋرا كەلەدى.
– ءسىزدىڭ تاياۋ ارادا «جەزتىرناق» اتتى اڭگىمەنى جازىپ بىتىرگەنىڭىزدى بىلەمىز. باسقا ەمەس، نەگە وسى تاقىرىپتى تاڭدادىڭىز؟ جانە، تاقىرىپ تاڭداعاندا نەندەي كريتەريدى ۇستاناسىز؟
– «جەزتىرناق» اڭگىمە ەمەس، كوركەم ءفيلمنىڭ ستسەناريى. ەگەر دە كينو قايراتكەرلەرى ىقىلاس تانىتسا، بۇل فيلم ءتۇسىرىلىپ تە قالۋى عاجاپ ەمەس. بۇل تاقىرىپتى مەن نەگە تاڭدادىم؟ قازاق تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن زوبالاڭ، ۇلتتىڭ بولاشاعىن قيعان ەڭ اۋىر ناۋبەت – ەكى ءجۇز ەلۋ جىلداي ۋاقىتقا سوزىلعان قازاق-قالماق سوعىسى. بۇل سوعىستىڭ زاردابى سۇمدىق. ەكى جارىم عاسىر ۇزدىكسىز كەسكىلەس بارىسىندا ءبىز ءوزىمىزدىڭ قالالىق وتىرىقشى مادەنيەتىمىزدەن، بۇكىل جازبا مۇرامىزدان ايىرىلدىق. بۇل سوعىستىڭ مورالدىق، ىزگىلىك، مەنتالدىك شىعىندارى ۇلتتىق مىنەزدەن ءالى كۇنگە دەيىن كورىنىپ وتىرادى. جانە، ەڭ قاسىرەتتىسى، ۇلتتىق تاريحتىڭ ەڭ قاندى كەزەڭى ءبىزدىڭ ادەبيەتتەن دۇرىستاپ كورىنىس تە تاپپاعانى. قاداۋ-قاداۋ بىرنەشە تاريحي رومان، وتە ناشار تۇسىرىلگەن بىرنەشە فيلم. رەسەيدى قاراڭىز. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس تاقىرىبى ورىس مادەنيەتىنىڭ كەلىپ باس ۇراتىن قۇلپىتاسىنا اينالعان. ول جايىندا جازىلدى، جازىلىپ جاتىر، جازىلا بەرمەك. ول جايىندا قانشا فيلم ءتۇسىرىلدى جانە بۇدان كەيىن دە تۇسىرىلە بەرمەك.
ال ءبىز ءبارىن ۇمىتتىق. ول قالماق سوعىسى قازىر كىمنىڭ ەسىندە دەيسىز. مەن بۇل ستسەناريدى جازعاندا قازاقتىڭ اسكەري تۇرمىسىن، سول كەزدەگى ادامدىق قاتىناستار جانە سوعىستى كورسەتەم دەپ ماقسات قويدىم. جانە بۇل سوعىستى گەرويكا ارقىلى ەمەس، بارلىق قان ساسىعان شىندىعىمەن، بارلىق ازابىمەن. تاقىرىپ، يدەيا ءتۇرلى جولمەن پايدا بولۋى مۇمكىن. كەيدە ءبىر نارسە جايىندا ۇزاق ويلاناسىڭ، اقىرىندا ىشكى دۇنيەدە الدەبىر مۋزىكا، بولاشاق شىعارمانىڭ لەيتموتيۆى پايدا بولادى. جانە، جانىڭ ەسەيگەن سايىن ول مۋزىكا دا قاتايا تۇسەدى، جاڭا مالىمەتپەن تولىعادى، سونىمەن كۇندەردىڭ كۇنىندە بۇل دۇنيەنى قاعازعا «تاستاۋعا» بولاتىنىن تۇسىنەسىڭ. ال كەيدە تاقىرىپ ىلەزدە پايدا بولۋى مۇمكىن. بۇل – ايان سياقتى، نايزاعايدىڭ سوققانى سياقتى نارسە. مۇنى عىلىمي تىلدە «ينسايت» دەپ اتايدى. شاماسى، بۇل – وي ەڭبەگىمەن تانىس ادامنىڭ ساناسىنىڭ ارحيتەكتونيكالىق قۇرىلىسىنا بايلانىستى قۇبىلىس. بىراق، مەنىڭ ويلاۋىمشا، ءبىزدىڭ ايان دەپ جۇرگەنىمىز، ول – ۇزاققا سوزىلعان ويلاۋ پروتسەسىنىڭ سوڭعى اكتىسى.
– ال ينسايتتى قولدان كەلتىرۋگە بولا ما؟
– مەنىڭ ويىمشا، ول مۇمكىن ەمەس. الايدا كونە، ءداستۇرلى مادەنيەتتەر ادامنىڭ ساناسىمەن جۇمىس ىستەي بىلگەن، ياعني، گاشيش، اپيىن سياقتى پسيحودەليكتەردى پايدالانۋ ارقىلى قولدان ينسايت تۋدىراتىن بولعان. كونە، قادىم زامانى اقىندارىنىڭ كەيبىر شىعارمالارىن وقىپ وتىرعاندا، ول شىعارمالاردىڭ ينسايت كەزىندە تۋعانىن شامالاۋ قيىن ەمەس. ال قازىرگى ادامدار گالليۋتسينوگەندەردى پايدالانۋ مادەنيەتىنەن ايىرىلىپ قالدى، سول سەبەپتى پسيحودەليكالىق تاجىريبە ازىپ، كادىمگى ناركومانياعا اينالدى.
– «اشتىق جانە سوعىس» اتتى ماقالاڭىزدا ءسىز كەرى سەلەكتسيا زاڭىن قورىتىپ شىعاردىڭىز. ءسىزدىڭ ايتىسىڭىزدا، بۇل زاڭ عاسىرلار بويى ورىستەپ، ۇلتتىڭ تۇقىمىن توزدىرعان. بۇل ماقالا نە سەبەپتى جازىلدى؟ اتالعان ماقالاداعى ماسەلەلەرمەن قاشاننان بەرى اينالىسا باستادىڭىز؟
– نانساڭىز، مەن بۇل ماقالانى جازۋعا وتىز ءۇش جىل دايىندالدىم. 1973 جىلى مەن، كوكىرەگىم ارمانعا تولى جاس دومبىراشى، الماتىعا كەلدىم. سودان بەرى تالاي زامان ءوتتى. باسىمىزعا نە كەلىپ، نە كەتپەدى. مەن قازىر جاس ەمەسپىن. بويىمدا ابىرويعا دەگەن بۇرىنعى قۇشتارلىق تا جوق. ارينە، ادامعا دەگەن كوزقاراسىم وزگەردى دەسەم، اسىلىق ايتقانىم بولار، الايدا مەن دۇنيەنى بوياماسىز قابىلداپ ۇيرەندىم.
الاۋ شاعىمدا، ادام تالانتتى بولسا بولدى، ول ءۇشىن بارلىق ەسىك اشىق دەپ ويلاۋشى ەدىم. بىراق شىن ومىردە ولاي بولمايدى ەكەن. مەن ادامداردىڭ شىمىرىكپەي جاقسى مەن جايساڭدى جاماندىققا قيعانىن تالاي كوردىم. باس پايداسى ءۇشىن ادامنىڭ نەگە بولسا دا باراتىنىن كوردىم. تالانتتى بولۋدىڭ قانداي قاتەرلى ەكەنىنە، شىندىق جاعىندا، اق جاعىندا بولعان قانداي قاتەرلى ەكەنىنە كوزىم جەتتى. «اشتىق پەن سوعىس» – مەنىڭ ۇزاق جىلدار بويعى اۋىر تولعانىستارىمنىڭ ناتيجەسى. مەن – كوپ كورگەن، كوپ سەزىنىپ-تۇيسىنگەن اداممىن.
العاشىندا مەن ادامداردىڭ قوعامنىڭ نيگيليزمىنە عاجاپ قالاتىنمىن. سودان سوڭ، كۇندەردىڭ كۇنىندە مۇنىڭ پروبلەما ەكەنىنە، بۇل پروبلەمامەن اينالىسۋ كەرەك ەكەنىنە كوزىم جەتتى. بيولوگيامەن، پسيحولوگيامەن، ناسىلدىك تەوريالارمەن اينالىستىم.
لەۆ گۋميلەۆتىڭ پاسسيونارلىق تەورياسى مەنى قاناعاتتاندىرمادى. ماسەلەنىڭ كىلتىن مەن بيولوگيادان تاپتىم. البەتتە، بارلىعىن ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن تەوريا بولمايدى. الايدا كەرى سەلەكتسيا تەورياسى مەنىڭ كوپتەگەن تۇيتكىلدى ويلارىمنىڭ ءتۇيىنىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەردى. بۇل ماقالا مەنىڭ بولاشاقتا جازىلماق ۇلكەن ەڭبەگىمنىڭ (بىرنەشە توم بولۋى مۇمكىن) قىسقاشا تەزيستەرى.
– قانشا كىتابىڭىز جارىق كوردى؟
– 1988 جىلى «ەرتە كەلگەن كۇز» اتتى جيناق شىقتى. ول جيناقتا مەنىڭ «شىمدان» اتتى پوۆەسىم جاريالانعان. 2003 جىلى «سوروس-قازاقستان» قورى مەنىڭ «ءتالتۇس» رومانىمدى شاعىن تيراجبەن باسىپ شىعاردى. مەن نەگىزىنەن جيناقتارعا عانا قاتىستىم. كەزىندە كوبو ابەنىڭ «جات الپەت» رومانىن اۋداردىم. بىراق ول اۋدارما شىقپاي قالدى. 2002 جىلى سەرب جازۋشىسى يۆو ءاندريچتىڭ «دريناداعى كوپىر» دەگەن رومانىن اۋداردىم. اۋدارما شاعىن تيراجبەن شىقتى.
– ءسىز – قازاق جانە ورىس تىلىندە بىردەي جازا بەرەتىن قوستىلدى جازۋشىسىز. وسى ەكى ءتىلدى بالا جاسىڭىزدان مەڭگەردىڭىز بە؟
– مەن – سەمەي ءوڭىرىنىڭ تۇلەگىمىن. ءبىزدىڭ جاقتا ەجەلدەن قازاقتار ەكى ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن. ونىڭ ۇستىنە مەن ورىس مەكتەبىندە وقىدىم، بىراق ءداستۇرلى قازاق اۋىلىندا ءوستىم. سوندىقتان مەن – بيلينگۆ، ەكى تىلدە سويلەي دە، جازا دا بەرەمىن. مەن ءوز جولىمدى ورىس ءتىلدى جازۋشى رەتىندە باستادىم. كونە تۇركى ميفولوگياسىن زەرتتەگەن العاشقى ستۋدەنتتىك زەرتتەۋىم ورىس تىلىندە جازىلعان. سونىمەن قاتار، مەن قازاق پروزاسىن دا جازدىم. مىنە، وسىلايشا مەن قازىر ەكى تىلدە دە ەركىن جازا بەرەمىن.
– ادەبيەت سىنشىسى رەتىندە بۇگىنگى ادەبيەتتىڭ احۋالى مەن بولاشاعىن قالاي دەپ باعالار ەدىڭىز؟
– قازاقستاندىق ادەبيەتتىڭ بە؟
– جوق. بۇگىنگى الەم ادەبيەتى جانە ونىڭ ىشىندە قازاق ادەبيەتىنىڭ بولاشاعىن ايتىپ ەدىم.
– نە ايتۋعا بولادى؟ مەن ەشقاشان بولجام جاساماۋعا تىرىسامىن. ءبىر-ەكى رەت بولجاپ كوردىم، بىراق بولجامدارىم ءجۇز سەكسەن گرادۋس كەرىسىنشە بولىپ شىقتى. ايتا كەتەيىن، مۇنى، ياعني، بولجام جاساۋدى قازىرگى كۇشى بويىنا سىيماي جۇرگەن جاس جازۋشىلار ۇناتادى. ايتايىن دەگەنىم، ادەبي استرولوگيا، ادەبي ساۋەگەيلىك – بايانسىز نارسە. ءبىر جىلدان كەيىن نە بولاتىنىن بىلمەيسىڭ، مەينستريمنىڭ كەلەسى اپتادا قالاي قاراي اۋنايتىنىن بىلمەيسىڭ. كەيدە قىزىق ءۇشىن گلامۋر جۋرنالداردى اقتارىپ كورەمىن. سوندا «جىلدىڭ ۇزدىك جازۋشىسى»، «جىلدىڭ ۇزدىك رومانى» نەمەسە ودان دا سوراقى – «ايدىڭ ۇزدىك جازۋشىسى»، «ايدىڭ ۇزدىك رومانى» دەگەن انىقتامالاردى كەزدەستىرەم. ادەبيەتتىڭ كاسىبي ءومىرى ءولدى دەۋگە بولعانداي، سەبەبى، الەم ادەبيەتىندە مەنەدجەرلەردىڭ رەۆوليۋتسياسى ىسكە استى. مىنە، كوردىڭىز بە، ءسىز مەنى ءبارىبىر بولجام جاساۋعا ماجبۇرلەدىڭىز.
– ياعني…
– ياعني، قازىر قالىپتاسقان جۇيە بويىنشا جازۋشىنىڭ تالانتتى بولۋى شارت ەمەس. ەڭ باستىسى – مەنەدجەرلەردىڭ ويىن شارتتارىن قابىلداپ، جۇيەگە كىرىگۋ كەرەك. بولدى. جەتىستىك قامتاماسىز ەتىلدى دەي بەرىڭىز. مىسالى، «الەمگە ايگىلى» پاۋلو كوەلونى الىڭىزشى. وسى دا جازۋشى بولىپ پا؟ بولماي كەتسىن. بىراق ول قازىر پلانەتانىڭ الدىندا كەلە جاتىر. مىسالى، قازىر حارۋكي مۋراكامي دەگەندى كوتەرىپ الىپ، جۇرتتىڭ ءبارى شاپقىلاپ ءجۇر. ەگەر ول مىقتى جازۋشى بولسا، وندا مەن – نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتىمىن. پاۋلو كوەلو، حارۋكي مۋراكامي سياقتىلاردى ادەبي يمپرەسساريولار كوتەرىپ وتىر.
– بىلۋىمشە، ءسىز قازىر كينو ونەرىنە بەت بۇردىڭىز. ازداپ وسىنى اڭگىمە ەتسەڭىز.
– قازىر الەمدىك كينەماتوگراف ستسەناريلىق داعدارىستى، «ستسەناريلىق اشتىقتى» باستان كەشۋدە. گولليۆۋد بىتپەيتىن ءبىر ريمەيكتەردى تۇسىرۋمەن ءجۇر. رەجيسسەرلەر جاقسى سيۋجەت، جاقسى ستسەناري ىزدەۋمەن اۋرە. البەتتە، ستسەناري ونەرىندەگى داعدارىس – ءوز بەتىنشە تۇرعان قۇبىلىس ەمەس. بۇل حح عاسىردا الەمدىك مادەنيەتتە ەتەك العان جانە ءالى جالعاسىپ جاتقان انتروپولوگيالىق كريزيستىڭ، قاراپايىمداپ ايتساق، سانانىڭ داعدارىسىنىڭ ءبىر قۇرامداس بولىگى، سونىڭ كينەماتوگرافيالىق كورىنىسى. ويىمشا، بۇدان بىلاي جاقسى حيكايات ويلاپ شىعارا الاتىن، جاقسى ستسەناري جازا الاتىن ستسەناريستەردىڭ باعاسى ارتادى. ازىرگە مەن ءۇش ستسەناري جازىپ ءبىتىردىم (ستۋدەنت كەزىمنەن باستاپ وسى ۋاقىتقا دەيىن جازعان، بىتپەي قالعان نەمەسە ءوزىم ۇناتپاي تاستاعان كوپ ستسەناريدى ەسەپكە الىپ وتىرعام جوق). ولار – «كوكبالاقتىڭ ءولىمى»، «ءبىرجان سال» جانە «جەزتىرناق». وسىلاردىڭ الدىڭعىسى – «كوكبالاقتىڭ ءولىمىن» مەن ءبىر فرانتسۋز مەنەدجەردىڭ ءوتىنىشى بويىنشا جازىپ ەدىم. ستسەناري ابىلايحان ءومىرىنىڭ تاريحىنا قۇرىلعان. ءبىر جارىم جىلدان كەيىن فرانتسۋز ارىپتەس: «فرانتسۋز رەجيسسەرلەرى مۇنداي ۇلكەن بيۋدجەتتى فيلم تۇسىرە المايمىز دەدى» دەپ ستسەناريدى قايىرىپ بەردى. سودان سوڭ ستسەناريدىڭ پروبلەماتيكاسى «كوشپەندىلەرگە» سايكەس، ۇيلەس بولعاندىقتان، ونى استانادا ءوتىپ جاتقان كونكۋرسقا جىبەردىم. ول جاق «كونكۋرس اياقتالدى. رۋستام يبراگيمبەكوۆتىڭ ستسەناريى جەڭدى. ەندى ستسەناري قابىلدانبايدى» دەپ جاۋاپ قايتاردى. كەيىننەن «پروستور» جۋرنالىنىڭ سول كەزدەگى رەداكتورى روستيسلاۆ پەتروۆ ستسەناريدى قاتتى ۇناتىپ، جۋرنالعا كينوپوۆەست كۇيىندە باستىرىپ شىعاردى. قازاقتىڭ ۇلى ءانشىسى ءبىرجان سال جايىنداعى ستسەناريدى مەن بەلگىلى ونەر قايراتكەرى دوسقان جولجاقسىنوۆتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جازدىم. فيلم 2008 جىلى كوكشەتاۋ وڭىرىندە ءتۇسىرىلدى. ەكرانعا شىعىپ، كورەرمەننىڭ زور ىقىلاسىنا بولەندى.
«جەزتىرناق» ستسەناريىن دە تاپسىرىسپەن جازدىم. بىراق ينۆەستور سوڭعى ساتتە ءبىر نارسەدەن كۇمانداندى ما، كىم بىلەدى، ايتەۋىر جوبادان باس تارتتى. سونىمەن بۇل فيلم تۇسىرىلمەي قالدى. كەيىننەن «جەزتىرناق» وڭتۇستىك كورەيا جاريالاعان ستسەناريلەر كونكۋرسىندا جەڭىپ، سول جاققا اتتاندى. الايدا كورەيا بۇل ستسەناريدى نە ىستەدى، فيلم ءتۇسىردى مە، جوق پا، ول جاعىنان بەيحابارمىن. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن جازبا كىتاپشامدى قاراپ وتىرسام، وتىز شاقتى ستسەناريدىڭ جوباسىن جاساپپىن. بارلىعى دەرلىك ۇلتتىق، جالپىادامزاتتىق پروبلەمالارعا باعىشتالعان.
سۇحباتتاسقان
مايگۇل قوندىقازاقوۆا،
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى
