تار كوشەنى بويلاي ورنالاسقان سىراحانالار جۇمىس كۇندەرى ءماز-مەيرام تويدان بوس تۇراتىن. سەنبى مەن جەكسەنبىدە ءىشى ادامعا لىق تولى بولىپ، كوك بۇيرا تەمەكى ءتۇتىنى مەن سىرانىڭ اشقىلتىم ءيسى اڭقيتىن. سىراحاناعا جۇمىس كۇندەرى بولسا دا قولىم قالت ەتكەندە باس سۇعامىن. سىراسى ءۇشىن ەمەس، قۋىرىلعان بالىعى ۇنايتىن.
اپتانىڭ ەكىنشى كۇنى سىراحانالاردىڭ بىرىنە كىرىپ، قۋىرىلعان بالىق پەن ءبىر ستاكان سۋعا تاپسىرىس بەرىپ وتىرا بەرگەنىمدە ەسىك ماڭدايشاسىنداعى قوڭىراۋدى سىلدىر ەتكىزىپ ىشكە ورتا جاستاعى ەر ادام كىردى. كيىم ىلگىشكە قولشاتىرىن سابىنان ءىلدى دە، تسيليندر قالپاعىن شەشىپ، قايىرا تاراعان شاشىن ءبىر سيپاپ ءوتىپ مەنىڭ قاسىما كەلدى.
- بوس پا؟ - دەپ قاسىمدا تۇرعان ورىندىقتى نۇسقادى.
- الا بەرىڭىز،- دەدىم.
- المايمىن، وسى ورىنعا وتىرايىن رۇقسات بولسا،- دەدى دە رۇقساتىمدى الماستان جايعاسىپ الدى.
- ايتاتىن اڭگىمەڭىز بولسا قارسى ورىنعا جايعاسقانىڭىز جاقسى بولار ەدى،- دەدىم جىلى ءجۇزدى كىسىنىڭ اڭگىمەسىنە قىزىققان ادامداي كەيىپ كورسەتىپ.
- قاتىپ كەتەر ەدى،- دەدى دە، جىلدام قارسى ورىنعا اۋىسىپ الدى. قوڭىر كوزدى مومىن كىسى مەنىڭ ەسكى تانىسىمداي ادالدىق ۇشقىنى بار كەيپى بۇرىننان تانىس سەكىلدى كورىندى. جۇقا پالتوسىنىڭ ىشكى قالتاسىنان ورتاسىنان ءبىر بۇكتەلە جينالعان گازەتتى سۋىرىپ الدى دا ۇستەل ۇستىنە تاستادى. گازەتتىڭ باسقى بەتىنە ءبىراز ءۇڭىلىپ وتىردى دا:
- داياشى، تاپسىرىس بەرەيىن، ماعان كەلەسىز بە؟- دەدى. داياشى كەلگەن سوڭ بەيتانىس داستارحانداسىم قۋىرىلعان بالىق پەن ءبىر ستاكان سۋعا تاپسىرىس بەرىپ، گازەتىن وقۋعا قايتا كىرىستى. انىقتاپ قاراسام پالتوسى دا، ىشىنەن كيگەن پيدجاگى دە، اق جاعالى جەيدەسى دە تازا بولعانىمەن وتكەن عاسىردىڭ كيىم ۇلگىسى سەكىلدى كورىندى. سوڭعى جىلداردا شىققان ۇلگىلەرگە ۇقسامايدى. ءۇستى-باسىن تىنتە قاراپ وتىرعانىمدى بايقاعان ول:
- كيىمىمە تەسىلە قاراعانىڭىزدى قالاي تۇسىنسەم بولادى؟ بۇل وتكەن عاسىردىڭ كيىم ۇلگىسى. ۇيلەسپەيدى مە؟- دەدى قوڭىر كوزى كۇلىمسىرەپ.
- جاراسىپ-اق تۇر، كەرىسىنشە تاڭقالىپ وتىرمىن. قاي دۇكەننەن تاۋىپ الدىڭىز، قىزىقتىرىپ بارادى،- دەدىم ونىڭ كوڭىلىنە كىربىڭ تۇسىرگىم كەلمەي.
- اڭگىمەنى نەدەن باستارىمدى بىلمەيمىن.
- قالاۋىڭىز ءبىلسىن ميستەر.
- مەنىڭ اتىم ستيۆ،- دەدى وڭ قولىن سوزىپ.
- قۋانىشتىمىن! ۇزاق اڭگىمە بولسا ءتىپتى كەرەمەت بولار ەدى ميستەر ستيۆ،- دەپ وعان جاۋاپ كۇتكەن ادامداي قادالا قاراپ وتىردىم. ول اڭگىمە ايتۋعا قۇلشىنىسپەن كىرىسكەندەي قوزعالىپ قويدى دا، ۇستەلگە تىم جاقىنداپ ىڭعايلاندى.
- اسىعىس ەمەسسىز بە؟- دەدى گازەتىن بۇكتەپ.
- باستاي بەرىڭىز،- دەدىم.
- ولاي بولسا تىڭداڭىز، بىرنەشە اي بۇرىن ويىمداعى ءىس ارەكەتتەردى وڭىمدە ءوز قولىممەن جاساپ كوردىم،- دەپ اڭگىمەسىن باستادى.
كۇز مەزگىلىنىڭ العاشقى كۇندەرى جاداۋ كوڭىلدىڭ جىرتىعىن جەلگە جەلبىرەتىپ ءمانسىز باستالدى. جاۋىندى تۇندەردىڭ بىرىندە تۇيىق كوشەدەگى ءۇيدى تىنتۋگە ارىپتەسىم ەكەۋمىز بارعانبىز. پوليتسەيلىك قۇجاتىمىزدى قولىمىزعا الىپ جارىق جانىپ تۇرعان بولمەلەرگە كىرگەنىمىزبەن ۇيدە ەشكىم بولمادى. ارىپتەسىم ءۇي ءىشىن، مەن اۋلانى قاراماق بولىپ كەلىستىك. ارتقى اۋلانى اينالا بەرگەنىمدە الدەكىمنىڭ تاستاق جەردى تاسىرلاتا باسقان اياق دىبىسىن ەستىدىم. قاشقىننان كوز جازىپ قالماۋىم ءۇشىن لەزدە اۋلا الدىنا جۇگىرە جەتكەنىمشە، قاقپادان كىشكەنە بويلى بالا شىعىپ بارادى. كۇدىكتىنىڭ ارتىنان ەرە جونەلدىم. وزىنەن ۇلكەن قارا كۇرتە جامىلعان بالاقاي تۇيىق كوشەنى كەسىپ ءوتىپ، قاراڭعى كوشەلەردىڭ قويۋ تۇڭعيىعىنا ءسىڭىپ كەتتى. سۇلباسىن تۇمان اراسىنان جوعالتىپ الماي ەرە بەردىم. بىرنەشە مينۋت جۇرگەن سوڭ بالاقاي قاراڭعى كوشەدە ورنالاسقان سىيلىقتار دۇكەنىنە كىرىپ كەتتى. كۇندىز بۇل كوشەلەرمەن قانشا جۇرسەم دە سىيلىقتار دۇكەنىڭ العاش رەت كوردىم. شىنى ەسىكتەن دۇكەن ىشىنە كوز جۇگىرتكەنىمدە جاۋىنعا سۋ تارتقان قارا كۇرتەسىن بالاقاي سىلكي شەشىپ جاتتى. اڭعارعانىم شامامەن التى-جەتى جاسار قىز بالا ەكەن. دۇكەنگە كىرە بەرگەنىمدە ويىنشىقتار جيناپ وتىرعان قارت دۇكەنشى بۇرىلدى دا:
- نە قالايسىز؟- دەدى. ءجۇزى سۋىق اق بۋرىل شاشتى قارت مەنىڭ كەلگەنىمدى جاقتىرماعانداي كەيىپ تانىتتى.
- پوليتسيادانمىن، لاڭكەستەر جاسىرىپ جاتقان ءۇيدىڭ اۋلاسىنان مىنا كىشكەنتاي قىز قاشىپ شىقتى،- دەپ كۇدىكتىنى نۇسقادىم. - سوڭىنا تۇسكەنىمدە وسى دۇكەنگە قاشىپ تىعىلدى، ءسىزدىڭ نەمەرەڭىز بە؟- دەدىم. قارت كوزىلدىرىگىن شەشىپ، ۇستەل ۇستىندەگى ويىنشىقتاردى قوراپقا سالدى دا:
- يزوبەللا، پوليتسەيدىڭ ايتىپ تۇرعانى راس پا؟- دەدى. بەيكۇنا جۇزىنە ۇرەي تابى ورناعان قىز:
- دوستارىممەن ويناپ وتىرعانىمدا تۇيىق كوشەدەگى اۋلاعا جاسىرىنعان ەدىم. ولار مەنى تاپپاعان سوڭ دۇكەنگە قايتىپ كەلدىم،- دەدى اپتىعىن باسا الماي.
- كوردىڭىز بە، قىز ويىن قۋىپ ءجۇرىپتى. ەندى بارىڭىز،- دەپ دۇكەنشىنىڭ مازاسى قاشتى. قاراڭعى كوشەدەن تۇيىق كوشەگە قيىپ ءوتىپ قىلمىس بولعان ورىنعا كەلسەم، ءۇي بوساعاسىندا ارىپتەسىم سۇلق ءتۇسىپ جاتىر. تاپانشاسىن قولىنا الىپ ۇلگەرگەنىمەن وققا ۇشىپتى. كەۋدە تۇسىنا تيسە كەرەك بوساعانى قان جۋىپتى. بولىمشەگە قوڭىراۋ سوعىپ قاجەتتى مامانداردى شاقىردىم. زەرتحانادان، بولىمشەدەن كەلگەن ماماندار ءتۇنى بويى مازامدى الىپ، ارىپتەسىڭدى جالعىز قالدىرىپ قايدا كەتتىڭ دەگەن سۇراقتاردى جاۋدىردى. قىلمىسقا قاتىسىمنىڭ جوقتىعىن دالەلدەۋ وڭايعا سوقپادى. ناتيەجەسىندە جازىقسىز بولسام دا جوعارىداعى باستىقسىماقتار ءوز ەركىڭمەن جۇمىستان كەت دەپ بۇيرىق بەردى. ماسەلەلەر مەن كەلەڭسىز كەدەرگىلەر پوليتسەيلىك كارەرامنىڭ تىم ءساتسىز باستالۋىنا سەبەپ بولدى. وكىنىشتى...
پوليتسەي اڭگىمەسىن وسىلاي ساباقتاي بەرگەندە تاپسىرىسىمىزدا كەلدى. ول بالىقتان ءبىر-ەكى كەسىم جەدى دە، سۋدان ۇرتتاپ اڭگىمەسىن قايتا جالعادى.
- قىركۇيەك ايىنىڭ العاشقى اپتاسى ەدى،- دەپ ماڭدايىنان كوزىنە دەيىن سىرعىعان تەرىن ءبىر ءسۇرتىپ قويادى. بولىمشەگە قارۋلى شابۋىل دەگەن قوڭىراۋ كەلىپ ءتۇستى. ءبىر كوماندامەن وقيعا ورنىنا جەدەل جەتكەنىمىزدە ارىپتەسىم وققا ۇشقان تۇيىق كوشەگە تاپ بولدىق. وتكەن اپتادا قىلمىس بولعان ءۇي قارسى بەتتە. بىرنەشە پوليتسەي ۇيگە كىرىپ كەتكەندە مەن اۋلا سىرتىندا كۇزەتكە قالدىم. الدەن ۋاقىتتا قارسى بەتتەگى ءۇيدىڭ اۋلاسىنان كىشكەنتاي قىز جۇگىرىپ شىقتى دا، قاراڭعى كوشەگە قيىپ وتەتىن جولمەن جۇگىرە جونەلدى. ەرىپ كەلەمىن. سىيلىقتار دۇكەنىنە كىرە بەرگەندە مەن دە قىزدىڭ سوڭىنان شىنى ەسىكتى سىڭعىرلاتا دۇكەنگە باس سۇقتىم. قىز سۋعا مالىنعان قارا كۇرتەسىن سىلكىپ ورىندىعىنا جايعاسىپ الدى.
- مەن پوليتسەيدەنمىن، ءسىزدىڭ قىزىڭىز قىلمىس بولعان ورىننان وسى دۇكەنگە قاراي قاشتى،- دەدىم اق بۋرىل شاشتى قارتقا.
- يزوبەللا، پوليتسەيدىڭ ايتقانى راس پا؟- دەدى.
- دوستارىممەن ويناپ جۇرگەندە تاپانشانىڭ داۋسى شىقتى. ءبىز بىتىراي جان-جاققا قاشتىق. مەن اۋلاعا جاسىرىندىم دا، اينالا تىنىشتالعان سوڭ دۇكەنگە قايتىپ كەلدىم،- دەدى كىشكەنتاي كۇدىكتى.
- ەستىپ تۇرمىسىڭ، ال ەندى ەشتەڭە ساتىپ الماساڭ شىق دۇكەننەن،- دەپ شال زەكىپ تاستادى.
قاراڭعى كوشەنى قيىپ ءوتىپ قىلمىس ورنىنا كەلدىم. وفيتسەرلەر مەن دەتەكتيۆتەر جۇمىستارىمەن اينالىسىپ ءجۇرىپ مەنىڭ كەلەسى كوشەگە بارىپ كەلگەنىمدى اڭعارمادى. قانشا كۇنىمىزدى ءتۇنىمىزدى سارپ ەتسەك تە تۇيىق كوشەدە بولعان قارۋلى قاقتىعىس جابۋلى كۇيىندە قالدى. قىلمىسكەرلەر تابىلعانىمەن جاريالاۋعا بولمايدى دەگەن بۇيرىق كەلىپ، جۋرناليستەرگە ەشكىم ۇستالمادى، ءتارتىپ بۇزۋشىلاردى تاپپادىق دەپ اقپارات بەردىك. قارۋلى قاقتىعىس ۇيىمداستىرعان پروكۋروردىڭ، زاڭگەردىڭ، قالتالى شەنەۋنىكتەردىڭ ۇلدارى مەن اۋمەسەر ىنىلەرىن بوساتىپ جىبەردىك. ءبىزدىڭ قالاداعى زاڭ ۇرىلاردىڭ كىشىسى مەن جازىقسىز ۇستالعان ادامدار ءۇشىن عانا قۋاتتى. زاڭ قاتاڭ بولعانىمەن ءبىز كوپ جاعدايدا "اعاسى" بار قىلمىسكەرلەردىڭ قانىپەزەر ىستەرىنە كوز جۇما قارادىق. اياۋشىلىقتان ەمەس، شاراسىزدىقتان قولىمىزدان ەشتەڭە كەلمەي جوعارىدان كەلگەن بۇيرىققا باعىندىق. وسى ارەكەتتىڭ بارىنە قاتىسقاننان كەيىن قىزمەتىمە، ماماندىعىما دەگەن سەنىم مەن سۇيىشپەنشىلىك جوعالدى. ادىلدىكتىڭ ۇرانىن شىرقايتىن پوليتسەيمىن دەپ ويلاسام مەن بارىپ تۇرعان قىلمىسكەر ەكەنمىن، الدانىپپىن. كۇننەن كۇنگە كوشەدەگى ادامدى تونايتىن ۇرى، السىزگە قىلمىس جابا سالاتىن وزبىر بولىپ بارامىن. قالاعانىمىزشا زاڭدى وزگەرتە سالىپ، ءوز قۇقىعىن بىلمەيتىن حالىققا قويعا شاپقان قاسقىرداي تيدىك، تونادىق، ايىپپۇل سالدىق. ەسەڭگىرەتكەن جۇيەنىڭ ادىلەتسىز ارەكەتتەرىن كورە تۇرا بۇل قىزمەتتەن وپا تاپپاسىمدى ءبىلىپ، ءوز ەركىممەن جۇمىستان كەتۋىم جونىندە ارىز جازىپ تاپسىردىم. جۇمىستاعى سىلبىرلىعىمنىڭ پايداسى ءتيدى. قايدا باراسىڭ، نە ءۇشىن دەپ قىستاپ جاتپاي بىرنەشە كۇندە بوساتتى.
ەلدەگى قىزمەتىم ءساتسىز باستالىپ جۇمىسسىز كۇندەرىم مەڭىرەۋ قالىپتا جىلجي بەردى. ۇزىننان ۇزاق شولدە ءبىر تامشى سۋعا زار بولعان اداسقان جانداي مەن دە قالادان تارىداي مەيىرىمگە شولدەپ، جانىما جاعاتىن ءبىر جىلىلىق كۇتتىم. ءۇمىتتىڭ تاتتىلىگىن سەزىنبەسەم دە كەلەر كۇنگە دەگەن سەنىمنەن جاماندىق كورمەيمىن دەپ ويلاپ، جىگەرىمدى قايراي ءتۇستىم. شولدە اداسقان ادامنىڭ قارسى الدىنان قۇدىق نە كول شىعا كەلۋى مۇمكىن عوي. مەنىڭ دە سەنىمىم ىزگى قاسيەتتەردى بويىما قايتا قايتارا السام، جاقسىلىققا كەزىگەرىمدى ءبىلدى. عاجايىپ بولسا قىزىعى باسىم ال قيىندىعى جوق دەپ ساناپپىن.
ايدىڭ سوڭعى كۇندەرى. دالىرەك قىركۇيەكتىڭ جيىرما سەگىزى. قالانى كۇڭگىرت قاراڭعىلىق باسىپ سۇرەڭسىز كۇزدىڭ اككى ءادىسى توقتاۋسىز جەلمەن شاتىرلاردى شايقايدى. ەلدەگى قيىندىقتار، زاڭسىزدىق پەن قىزمەتتەگى كەلەڭسىزدىك مەنى شەت ەلگە كەتۋگە ءماجبۇر ەتتى. قانداي قيىندىق كەلسە دە، مەنىڭ شەت مەملەكەتتە جاعدايىم جاقسارىپ، ىشكى جالعىزدىق كۇيزەلىسىمدى ارىلتادى دەپ ەسەپتەدىم. قالعان ءومىرىمدى شاتتىققا تولى وتكىزۋ ءۇشىن نورۆەگيانىڭ ترومسە قالاسىن تاڭداپ جولعا دايىندالدىم. وزىمە ەسەپ بەرگەندە ار الدىندا ۇيالا المادىم. وتاندى ساتىپ بارامىن، قوعامنان قاشىپ بارامىن دەگەن وي مەنى مازالاعان ەمەس، سەبەبى ادام بولعاندىقتان باقىتتى بولۋىما قاقىم دا بار. اۋەلى ۇزاق ۋاقىت وي قاماۋىنا قالۋعا تۋرا كەلدى. ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمسىزدىگىم مەن ومىرگە قۇشتارلىعىمنىڭ اراسىندا وي مايدانى بولىپ، ناتيەجەسىندە قايراتىمدى كۇشەيتە ءتۇستىم. قۇلاماي اياققا تۇرۋ الدىمداعى مىندەت دەپ سانادىم. قورداعى اقشام مەن اكتسيالارىمدى ساتىپ قوسقاندا ترومسەگە جەتىپ جۇمىسقا ورنالاسقان ۋاقىتقا دەيىن جەتەتىن قارجىنى قۇرادى. قونىس اۋدارۋ تۋرالى ويىمدى نىقتاعاندا مەنى ەرتەڭگى كۇنگە اداستىرماي اپاراتىن، ادام قالپىمنان ايىرمايتىن سەنىم مەن ەڭبەك ەكەنىن ەسكەردىم.
ۇيدەگى ەسكى-قۇسقى زاتتاردى قوقىسقا تاستاپ، كەرەكتى قۇرالدار الۋ ءۇشىن دۇكەن ارالادىم. ادەتتەگى ساپارعا شىعاتىن ادامداي جايبىراقات ءجۇرىپ كوشەدە سامساي تىزىلگەن تۇرمىستىق دۇكەندەرگە بىرىنەن سوڭ بىرىنە كىرىپ شىقتىم. قالاعا، قوعامىما قايتىپ كەلمەيتىنىمدى ويلاسام كەۋدەمدى قۋانىش كەرنەپ، كوڭىلىم جادىراپ سالا بەرەدى. بار كۇنامدى تاستاپ بارامىن.
اۋە بيلەتتەرىن ساتاتىن ورتالىققا بارىپ نورۆەگياعا ۇشاققا بيلەت الدىم. ءبىرىنشى قازانعا بۇيىرىپتى. جۇرەگىم اتقاقتاپ قۋانعانىمنان قول سوعا سەكىردىم. كۇزدەي سۇرەڭسىز كوڭىلىم شۋاققا مالىنعان جايلاۋداي بولىپ جايناپ شىعا كەلدى. كوكىرەگىمدە ءان شالقىپ، ادام قۇقىعىن تاپتاۋدان تارتىنبايتىن قوعامعا العاش رەت كۇلە قارادىم. مەن ازاتپىن.
جيىرما توعىزىنشى قىركۇيەكتە قۇجاتتارىمدى رەتتەپ ۇيگە كەشتەۋ كەلە جاتقانىمدا، تۇيىق كوشەگە ءبىر سوققىم كەلدى. قارسى ورنالاسقان ەكى ءۇيدىڭ اراسىنان وتە بەرگەنىمدە كىشكەنتاي قىز يزوبەللانى تاعى كەزدەستىردىم. كەش قاراڭعىسىندا جالعىز جۇرۋگە بولمايتىنىن ەسكەرتكىم كەلدى دە:
- سەنىڭ اتىڭ يزوبەللا عوي؟- دەدىم.
- ءيا،- دەدى دە، سىيلىقتار دۇكەنىنە باعىت الدى.
- كەشكى ۋاقىتتا جالعىز جۇرۋگە بولمايتىنىڭ بىلەسىڭ بە؟ ۇلكەن قالا ءارى تۇيىق كوشە ساعان قاۋىپتى،- دەدىم دە ونىمەن قاتارلاسا ءجۇردىم.
- مەن جالعىز ەمەسپىن،- دەدى.
- جالعىزسىڭ،- دەدىم. داۋسىمدى جۇمسارتا كۇلە سويلەۋگە تىرىسىپ كەلەمىن. كىشكەنە قىزدىڭ قورقىنىشىن سەيىلتىپ سىيلىقتار دۇكەنىنە دەيىن شىعارىپ سالۋدى ويلادىم.
- جالعىز ەمەسپىن، جانىمدا انام بار،- دەدى. باستىرا كيگەن باس كيىمىنىڭ استىنان سىعالاپ.
- ال مەن اناڭدى كورىپ تۇرعان جوقپىن،- دەپ ۇرەيلەنە ءتىل قاتتىم. يزوبەللا جانىنا بۇرىلىپ الدەكىممەن سويلەسكەندەي كۇبىرلەپ تۇردى دا:
- ءسىز مەنى نەگە قۇتقارمادىڭىز،- دەپ شاعىمدانا سويلەدى.
- كىمنەن؟
- جارايدى قۇتقارماساڭىز دا مىنا كۇنتىزبەنى انام سىزگە سىيلاعىسى كەلەدى،- دەپ كۇرتەسىنىڭ قالتاسىنان الاقانداي ءارى تىعىز قاعاز الىپ شىقتى. ونىڭ ءموپ-ءمولدىر جانارى وزبىرلاردان جاپا شەككەن بەيكۇنا جاننىڭ مومىن بەينەسىن كوز الدىما اكەلدى. كىشكەنتاي قىزدىڭ ءجۇزى الدە بىرەۋدەن ۇنەمى قورقىپ تۇراتىن ۇركەك ادەتتى داعدى قىلىپ العانداي. اينالاعا قاراعىشتاپ ۋايىمنىڭ تۇمانىندا قالعان سەكىلدى.
- اناڭ ماعان كورىنبەي تۇر، سەن كورىپ تۇرمىسىڭ؟- دەدىم، قورقىنىشىمدى جاسىرعىم كەلسە دە داۋسىمنىڭ ءدىرىلى باسىمىراق بولىپ كەتتى.
- سىيلىعىمدى الماسا ءومىرى ءمانسىز وتەدى، قابىل السا جانىن جەگىدەي جەگەن بار قايعى قاسىرەتتەن قۇتىلادى، ازات بولادى دەدى انام،- دەپ قىز مەنىڭ الاقانىما كۇنتىزبەنى ۇستاتتى. مەنىڭ ويىمداعى سان سۇراقتى ءدوپ باسقان قارشاداي قىزعا تاڭ قالىپ تۇرعانىمدا ونىڭ كوزدەن قالاي عايىپ بولعانىن بايقامادىم دا. الاقانداي كۇنتىزبەنى الىپ ۇيگە كىردىم. پاراق قاعاز كۇنتىزبەنى كەرۋەتىمنىڭ جوعارعى جاعىندا ورنالاسقان تارتپانىڭ ۇستىنە شامعا تىرەپ تىگىنەن ورنالاستىردىم. ءوزىم ترومسەدە كۇتىپ تۇرعان عاجايىپتاردى ويلاپ، قيال قۇشاعىندا تەربەلىپ ۇيقىعا جاتتىم.
وسى تۇسقا كەلگەندە ءستيۆتىڭ اڭگىمەسىن ءبولىپ جىبەردىم.
- كۇنتىزبە ۋايىم-قايعىدان ازات ەتتى مە؟- دەدىم.
- شەشۋسىز قالعان بار جۇمباقتى ايقىنداپ بەردى،- دەپ ستيۆ اڭگىمەسىن جالعاستىردى.
ۇيقىمنان سەرگەك وياندىم. ورنىمنان تۇرا بەرگەندە كوزىم كۇنتىزبەگە ءتۇسىپ، ءبىر پاراعىن اۋداردىم. وتىزىنشى قىركۇيەك دەگەن قىزىل ءتۇستى قوس تسيفر شىعا كەلدى. تاڭعى اسقا وتىرا بەرگەنىمدە قوڭىراۋ سىڭعىرلادى. سالىق كوميتەتىنەن كەلگەن حات ەكەنىن بىلە تۇرا ەسىك اشتىم. قارسى الدىمدا جۇقا كۇرتە كيگەن كوزىلدىرىكتى ورتا جاستاعى ەر ادام تۇر.
- سالىق كوميتەتىنەن ينسپەكتورسىز بە؟- دەدىم قول بەرىپ امانداسىپ جاتىپ.
- ميستەر ستيۆ؟
- ءيا، ءدال ءوزى.
- ۇيگە كىرسەم قارسى ەمەسسىز بە؟- دەدى كۇلىمسىرەي.
- ارينە، تورلەتىڭىز.
قوناق بولمەگە جايعاسقان ينسپەكتورعا كوفە اپارىپ بەردىم دە:
- ايتا بەرىڭىز،- دەدىم.
- قىزمەت تاريحىڭىزدى بىلەمىن. پوليتسەيلىك جۇمىستان ءوز ەركىڭىزبەن كەتكەنىڭىزدى ارىپتەستەرىڭىز ايتقان بولاتىن،- دەپ، كوفەگە ەرنىن تيگىزدى دە ۇستەلگە قويدى.
- ءساتسىز كەزەڭدەر بولعانىمەن مەنىڭ ەندى جاڭا ءومىرىم باستالعالى تۇر. پوليتسەي كەزىمدى ويلاسام وكىنگەن ەمەسپىن. مەن ءۇشىن ماڭىزى جوق،- دەدىم، ءوزىمدى ەركىن ۇستاپ.
- جاڭا ءومىرىڭىز ساتتىلىكپەن باستالۋىنا تىلەكتەسپىن. كەلگەن سەبەبىم سىزگەقىزمەت ۇسىنعالى وتىرمىن. تۇرمىسىڭىزدى تۇزەيسىز، جاقسى تابىس تاباسىز، ءارى ءوزىڭىزدىڭ سۇيىكتى ءىسىڭىز. قىلمىس الەمىندەگى شەشۋسىز قالعان جۇمباقتاردىڭ جاۋابىن تاباسىز،- دەدى.
- كەشىرىڭىز، كەشىكتىڭىز. ءبىرىنشى قازاندا ترومسەگە قونىس اۋدارامىن.
- ءبىرىنشى قازان؟- دەدى دە سەلك-سەلك ەتىپ كۇلدى.
- سىزبەن ازىلدەسىپ وتىرعان جوقپىن،- دەپ شامدانىپ قالدىم.
- ساندىراقتى قويىڭىز ميستەر ستيۆ. مىنەكەي، بۇل مەنىڭ تەلەفون ءنومىرىم جانە كەڭسەمنىڭ مەكەن-جايى. وتىز ەكىنشى قىركۇيەك كۇنى كەڭسەمە كەلىڭىز،- دەپ ءنومىر جازىلعان ەسىم حات قاعازىن ۇستەلگە قويدى.
- وتىز ەكىنشى قىركۇيەك؟ ءبىرىنشى قازان دەسەڭىز دە بولار ەدى. ءازىلىڭىز كۇلكىمدى كەلتىرمەدى،- دەپ، وعان سالقىنقاندىلىق تانىتىپ، جاراتپاعان كەيىپپەن شىعارىپ سالدىم.
سۇيىكتى ءىسىم قىلمىس الەمىندەگى شىم-شىتىرىق جۇمباقتى شەشۋ بولسا دا، ترومسەگە قونىس اۋدارۋ تۋرالى ويىمدى وزگەرىتكەن ەمەسپىن. ەكى كۇننەن سوڭ كۇندەلىكتى اۋدارعانىمدا جاسىل ءتۇستى وتىز ەكى سانىن كوردىم. مەنىمەن جۇمىس بەرۋشى ەمەس يزوبەللانىڭ سىيلىعى دا ازىلدەسكەن سەكىلدى. جۇك سومكەمدى الىپ ۇشاقتىڭ ۋاقىتىنا تاياعاندا اۋەجايعا جەتتىم. اۋەجايعا كىرگەن بەتتەگى ەكران وتىز ەكىنشى قىركۇيەك تاڭعى ساعات وندى كورسەتىپ تۇر. تۇسىنىكسىزى ۇشاق كەستەسىندە نورۆەگياعا جولاۋشىلار تاسىمالدايتىن ۇشاقتىڭ ءنومىرى كورسەتىلمەپتى. تىركەۋشىگە بيلەتىمدى بەرىپ:
- مەن وتىراتىن ۇشاق كەستەدە جازىلماپتى،- دەدىم.
- بيلەتىڭىزدى تەكسەرەيىن،- دەپ تىركەۋشى جول ءجۇرۋ قۇجاتىما ءۇڭىلدى دە، تاڭدانىسىن جاسىرماي: - ءسىزدىڭ ۇشاعىڭىز التى جىل بۇرىن نورۆەگياعا ۇشىپ كەتكەن،- دەپ، تەرەزەنى جابا سالدى.
- مۇمكىن ەمەس، بيلەتتى ءۇش كۇن بۇرىن الدىم،- دەپ تەرەزەنى قاققىلاسام دا جاۋاپ بەرمەدى. كەلەسى تەرەزەدەنى تىركەۋشىگە بيلەتىمدى بەرگەنىم دە:
- ەسىڭىز اۋىسقان با؟ التى جىل بۇرىنعى بيلەتتى اكەلىپ بىزبەن ويناعىڭىز كەلە مە؟ بۇگىن وتىز ەكىنشى قىركۇيەك،- دەپ ايقايعا باستى.
اۋەجايدان شىعا تاكسيگە وتىرىپ بيلەت ساتىپ العان كاسساعا تارتتىم. ءۇش كۇن بۇرىن ماعان بيلەت ساتقان قىزدىڭ ورنىندا جۋان قارىندى ەركەك وتىر. القىنىپ باردىم دا:
- وسى ورىنداعى قىز قايدا؟ ماعان بيلەت ساتقان بويجەتكەن قايدا؟- دەدىم، دەمىمدى باسا الماي.
- مىرزا، توقتاڭىز. قانداي قىز؟ بۇل جەردە جالعىز كاسسا، مەنىڭ جۇمىس جاساپ جۇرگەنىمە التى جىل بولدى،- دەدى دە، مەلشيە قاراپ وتىرا بەردى. ەسىم اۋىسقانداي باسىمدى قىسا ۇستاپ سەلكىلدەي بەردىم.
- سىزدە ءبارى جاقسى ما؟- دەدى كاسساداعى ەركەك.
- بيلەتتى كورىڭىزشى، پايداعا جاراي ما؟- دەدىم.
- قانە،- دەپ مەنىڭ بيلەتىمدى قاراپ شىقتى دا: - مۇنداي ەسكى بيلەتتى العاش رەت كورىپ تۇرمىن. ءبىرىنشى قازان دەگەنى كۇلكىلى ەكەن. مىرزا بۇگىن وتىز ەكىنشى قىركۇيەك،- دەپ مەنى كاسسادان شىعارىپ جىبەردى.
كوشەنى بويلاي ايانداپ كەلەمىن. كەزدەسكەن ادامنىڭ ءبارى ماعان ۇركە قارايتىنداي، سەلك ەتىپ شوشىنا ءوتىپ جاتتى. ءۇمىتىم كۇمانعا اينالىپ، وزگە الەمگە ءتۇسىپ كەتكەندەي جالعىزسىراي باستادىم.
- ميستەر ستيۆ؟! بيلەتتىڭ مەرزىمى ءوتىپ كەتتى. نورۆەگياعا جەتە المادىڭىز. ال ادامدار وتىز ەكىنشى قىركۇيەككە اۋىسقاندا ءسىز ءبىرىنشى قازان دەپ ويلادىڭىز. كەيىن نە بولدى؟- دەپ كوكەيىمدەگى سۇراقتى قويدىم. سىراحانادا ەكەۋمىزدەن باسقا جان قالماپتى، ەركىن اڭگىمەگە كىرىسىپ كەتتىك.
- جۇمىس بەرۋشى تاستاپ كەتكەن قاعازدا جازۋلى مەكەن-جايعا بەت الدىم،- دەپ اڭگىمەسىن جالعاي ءتۇستى.
ەسىمحاتتاعى نومىرگە تەلەفون سوقتىم. جۇمىس بەرۋشى تۇتقانى بىردەن كوتەردى.
- ميستەر ستيۆ؟! قوڭىراۋ سوعاتىنىڭىزدى بىلگەن ەدىم، قايداسىز، كورىسە الامىز با؟- دەدى.
- كەڭسەڭىزدىڭ الدىندا تۇرمىن،- دەدىم مەڭ-زەڭ كۇيدە ارەڭ ءتىل قاتىپ.
از ۋاقىتتا ۇستەل باسىنا ەكى شىنى اياق كوفە اكەلگەننەن كەيىن جۇمىس بەرۋشى سويلەي جونەلدى.
- تۇيىق كوشەدەگى ەلۋ سەگىزىنشى ءۇي ەسىڭىزدە مە؟- دەدى جاۋاپقا تارتقالى وتىرعان ادامداي.
- ارينە، ەسىمدە،- دەدىم ءوزىمدى ەركىن ۇستاپ.
- قانداي ەستەلىكتەرىمەن ەسىڭىزدە؟- دەدى. ونىڭ كوفەنى سوراپتاپ وتىرعانى ماعان تۇك ۇنامادى.
- ارىپتەسىم وققا ۇشقان ءۇي. ودان سوڭ قارۋلى قاقتىعىس بولعان جەر،- دەپ بار بىلگەنىمدى ايتا باستادىم.
- تاعى ءبىر قۇپيا جاسىرىپ تۇرسىز، ەسىڭىزگە ءتۇسىرىپ كورەرسىز،- دەدى جايبىراقات. كۇتپەگەن سۇراققا اشۋىم لەزدە كەلدى دە، قولىمداعى ستاكاندى ۇستەلگە سارت ەتكىزىپ تاستادىم.
- ءسىز جۇمىس ۇسىنعالى وتىرسىز با، مەنى تەرگەۋ ءۇشىن شاقىردىڭىز با؟- دەپ داۋىس كوتەردىم. بىراق ول ۇستامدى قالپىنان اۋىتقىماستان سۇراعىن جالعاستىرا بەردى.
- التى جىل بۇرىن نورۆەگياعا نەلىكتەن كەتپەك بولدىڭىز،- دەدى.
- قۇدايىم-اۋ، التى جىل بۇرىن ەمەس، مەن نورۆەگياعا بۇگىن كەتپەك بولدى، تاپ بۇگىن. بيلەتىمدە قاتەلىك بولىپ ساپارىما كەدەرگى جاسادى.
- جوق، مۇلدە ولاي ەمەس، ەندەشە مەن باياندايىن. ءسىز وسىدان التى جىل بۇرىن ءبىرىنشى ۇازاندا نورۆەگياعا اتتانباق بولدىڭىز. ال ءبىر كۇن بۇرىن وتىزىنشى قىركۇيەكتە تۇيىق كوشەنىڭ ەلۋ سەگىزىنشى ۇيىندە نە بولعانىن بىلەسىز. ەسىڭىزگە ءتۇسىرىڭىز، تۇنگى ساعات ون بىردە قورعانسىز جۇكتى ايەلگە قيانات جاساپ، بۋىندىرىپ ءولتىردىڭىز.
- توقتات ساندىراعىڭدى!- دەپ ايقاي سالدىم.
- جالعاستىرايىن، جۇكتى ايەلدىڭ ىشتەگى بالاسىنا قاراماي قاساقانا ءولتىردىڭىز،- دەدى سابىرلى قالپىنان تانباي.
- مۇنداي ايۋاندىقتى ماعان جابا سالۋدىڭ نە كەرەگى بار ەدى؟ مەن ءسىز ويلاعانداي قىلمىسكەرگە ۇقسايمىن با؟ قانىشەر دەپ ەسەپتەسەڭىز دالەلدەر كەلتىرىڭىز،- دەپ اقىلعا سالۋعا تىرىستىم. جۇمىس بەرۋشى دەگەنىم تەرگەۋشى بولىپ شىعىپ مەنى قىسپاققا العان سايىن ءوزىمدى قىلمىسكەر سەزىنىپ، ماڭدايىمنان تەر ساۋلاي باستادى. ول كىنا ارتقان سايىن بۇلتارىپ شىعاتىن جول تاپپاي قينالا ءتۇستىم. وتكىر كوزى مومىندىعىمدى پايدالاناتىن سەكىلدى، وڭمەنىمنەن ءوتىپ بارادى.
- ءيا، تۇنگى ون ءبىر... قورلىقپەن ءولتىردىڭىز... ايامادىڭىز... ەرتەسىنە قاشپاق نيەتىڭىز بولدى. قىلمىس ورنىن ءتۇنى بويى سىرتتان باقىلاپ بايىز تاپپاي جۇرگەنىڭىزدى كوردىك.
- ساندىراق، سول ساتتە نەگە قۇرىقتامادىڭ،- دەدىم.
- ول قىلمىسقا كوشەدە سەڭدەلىپ جۇرگەن ناشاقوردىڭ قاتىسى بار دەپ ۇيعاردىق،- دەپ وقيعانى كەڭىرەك اشا ءتۇستى. قانشا اقتالايىن دەسەم دە تەرگەۋشىنىڭ سۋىق ءجۇزى مەنى كىنالاپ وتىرعانداي.
- مەنى نەلىكتەن كىنالايسىز، قىلمىسكەر تابىلعان بولسا،- دەدىم.
- ءسىز جابىلعان قىلمىستى قايتا قوزعاپ جارانىڭ بىتەۋ اۋزىن تىرنادىڭىز. بۇگىن اۋەجايدا ساندىراقتاپ التى جىل بۇرىنعى بيلەتىڭىزدى كورسەتىپ نورۆەگياعا كەتپەك بولعانىڭىزدى ارنايى وكىلدەر حابارلادى.
- بيلەتتى بۇگىنگى كۇنگە العان بولاتىنمىن. اۋەجايداعىلار مەنى ەسۋاسقا تەلىدى. كاسساداعى ەركەك تە زەكىپ تاستادى. كوشەدەگى ادامدار بۇگىنگى كۇن وتىز ەكىنشى قىركۇيەك دەۋدەن باسقا ەشتەڭە ايتپايدى،- دەپ بار شىندىقتى اقتاردىم.
- ەرتەڭ تاعى وسى مەكەن-جايعا كەلىڭىز. قالادان كەتەمىن دەپ ويلاماڭىزدا،- دەدى دە، مەنى كەڭسەدەن شىعارىپ جىبەردى.
ۇيگە كەلە جاتىپ بۇگىنگى كۇننىڭ قازان ايىنا اۋىسپاعانىنا تاڭدانۋمەن بولدىم. التى جىل بۇرىنعى قىلمىسقا قاتىسىڭ بار دەپ ايىپتالعانىمدى ويلاسام، كوڭىلىم سۇرەڭسىز كۇزدەي قۇبىلىپ، كوڭىلسىزدىك باسادى. بىرىنەن سوڭ ءبىرى جوسپارلى قۇرىلعان ارماندارىم جەلگە ۇشتى. ەۋروپا، نورۆەگيا، ازاماتتىق قوعام، باقىتتى ءومىر، ءبارى ءبارى ەلەس كۇيىندە جوعالدى. كۇيزەلىس پەن قۇلازۋ جىگەرىمدى بورداي ەزدى. وتكەن كۇندەرگە دەگەن مۇنار ساعىنىش كوز الدىمدا كولبەڭدەپ، سۋرەتتەي كەسكىندەلە بەردى. قانداي ءمانسىز بولسا دا، ادىلەتسىز بولسا دا، قياناتى كوپ بولسا دا پوليتسەي كۇندەرىمدى العاش رەت اڭسادىم. مەنى قىلمىسكەر دەپ ساناعاندا تۇڭعىش رەت ءوزىم جەك كورەتىن ماماندىعىمدى ساعىندىم. وتكەن كۇندەر اسىل قازىناعا تولى كەرۋەندەي سىرعىپ بارادى. مەن سول كەزدە ءبىرىنشى رەت سۇيكىمسىز ماماندىعىمدى ءسۇيدىم.
بار كيكىلجىڭ الگى قارعىس اتقىر كۇنتىزبەدە دەپ ويلاپ ۇيگە جۇگىرە باستىم. قاس قارايىپ توبەت ءىڭىر تونە باستاعان ۋاقىت ەدى. قاراڭعىلىق باسقان بولمەنىڭ جارىعىن جاقتىم دا، كۇنتىزبەگە جارماستىم. قوقىس شەلەگىنە كۇنتىزبەنى اپارىپ وتتىقپەن جاعىپ جىبەرۋگە وقتالا بەرگەنىمدە، بولمە ىشىنەن كىشكەنە قىزدىڭ ساڭق ەتكەن داۋسى شىقتى.
- ورتەمەڭىز مىرزا. كۇنتىزبەنى ورتەسەڭىز بار مۇمكىندىكتەن ايرىلىپ ءوزىڭىزدى اقتاي المايسىز،- دەدى. وتتىقتى تاستاي سالىپ داۋىس شىققان جاققا بۇرىلعانىمدا كەرۋەرتتە وتىرعان يزوبەللانى كوردىم. قارا كۇرتەسىن جامىلعان قىزدىڭ ءجۇزى سۋىق، ۇرەيلى كورىندى.
- سەن قايدان ءجۇرسىڭ، ۇيىمە قالاي كىردىڭ؟- دەدىم، قول-اياعىم قالشىلداپ.
- كۇنتىزبەنى ورتەمەڭىز، ءوزىڭىزدى قۇتقارىڭىز. ءسىز ۇىلمىسكەر ەمەسسىز، مەن بىلەمىن،- دەدى قارشاداي قىز.
- مەن قىلمىسكەر ەمەسپىن. سول ءتۇن ەسىمدە بولماعانىمەن مەن ەشقانداي ايەلگە تيىسكەن ەمەسپىن،- دەپ كىشكەنتاي قىزدىڭ الدىندا قالاي جىلاپ جىبەرگەنىمدى بىلمەي قالدىم.
- انامدى بۋىندىرىپ ولتىرگەندە مەن ونىڭ قۇرساعىندا ەدىم،- دەدى يزوبەللا ماعان تىك قاراپ. سەنەر سەنبەسىمدى بىلمەي ءتىلىم كۇرمەتىلدى.
- كۇنتىزبەنى نە ءۇشىن بەردىڭ؟- دەگەننەن باسقا اۋزىما ءسوز تۇسپەدى.
- انام ەكەۋمىزدى ولتىرگەن قىلمىسكەردى ءسىز عانا تاباسىز، ءسىز عانا ونى كورە الاسىز. سوندىقتان دا انام كۇنتىزبەنى سىزگە سىيلادى،- دەدى ورنىنان قوزعالماعان قالپى.
- جوق، يزوبەللا، سەن ولگەن بولساڭ مىنا كۇيىڭ شىنايى ەمەس، ولگەندەر مەنىڭ كوزىمە كورىنۋى مۇمكىن ەمەس،-دەپ كوزىمدى تارس جۇمىپ الدىم.
- كۇنتىزبەنى ءدال قازىر وتىزىنشى قىركۇيەككە اۋدارىڭىز دا تۇيىق كوشەدەگى ەلۋ سەگىزىنشى ۇيگە بارىڭىز. ەسىڭىزگە ساقتاڭىز " قوڭىر بۇتا جاسىل جاپىراق جامىلىپ، مالىنىپ نۇر ساۋلەگە. قوڭىر كۇزدى ۇمىتار، تەك ماڭگىلىك كوكتەم ورناپ بار تىرشىلىك كوگەرەر، بار تىرشىلىك ءبۇر جارار"- دەپ يزوبەللا كوزدەن عايىپ بولدى. بىرنەشە سەكۋندتا وزىمە كەلىپ، كۇرتەمدى قولىما الدىم دا كوشەگە جۇگىرىپ شىقتىم. كۇنتىزبەنى وتىزىنشى قىركۇيەككە اۋىستىرا بەرگەندە جاڭا دۇكەندەر، جاڭا عيماراتتار التى جىل بۇرىنعى ەسكى قالپىنا ءتۇسىپ شىعا كەلدى. مەن التى جىل بۇرىنعى ۋاقىتقا تۇسكەنىمدى سەزدىم. تاڭقالعانىمنان ايقايلاپ جىبەردىم. ماڭىمداعى ادامداردىڭ بىرەۋى دە مەنىڭ داۋسىمدى ەستىمە دە، مەنى كورمەدى دە. نازار اۋدارماستان ءوز تىرلىك سوقپاقتارىمەن كەتە بەردى. تۇيىق كوشەدەگى ەلۋ سەگىزىنشى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا كىرىپ ءۇي تۇتقاسىن قانشا بۇراسام دا ەسىك اشىلمادى. جارىق جانىپ تۇرعان تەرەزەگە جۇگىردىم دە ءۇڭىلىپ قاراسام، جۇكتى ايەلدى قارا بەتپەردە كيگەن بىرەۋ بۋىندىرىپ جاتىر ەكەن. ايقايعا باسىپ تەرەزەنى قاققىلاپ ەدىم، قۇلاعىنا دا ىلمەدى. مەنىڭ بار ەكەنىمدى بايقامادى. امالسىز قىلمىستىڭ قالاي جاسالعانىن قاراپ تۇرۋدان باسقا قولىمنان ەشتەڭە كەلمەدى. قارا بەتپەردەلى ەركەك ايەلدى بۋىندىرعان سايىن ىشتەگى نارەستەسى بۇلكىلدەپ اجالمەن ارپالىسىپ جاتقانى كورىنىپ تۇردى. كوز الدىمدا قوس ادامنىڭ اقىرعى دەمى، جان تاپسىرعانى كينو لەگىندەي ءجۇرىپ جاتتى. كومەيىمە تاس تىعىلعانداي اۋا وتپەي ءوزىمدى جايسىز سەزىندىم. ارقامدى قابىرعاعا تىرەپ تەرەزەگە تاعى قاراعانىمدا ايەل جان تاپسىرعان ەكەن. قيمىلسىز ەدەندە جاتىر. قان ىشەر اۋلاعا شىعا كەلدى. ىزىنە تۇسپەك بولىپ ءۇيدى اينالا سىرتقى قاقپاعا قاراي بەرگەنىمدە، كىسى ءولتىرۋشى كوشەدەن تالتىرەكتەگەن الدەكىمدى اۋلاعا كىرگىزدى دە، ءوزى جوعارعى كوشەگە قاراي جونەلدى. اۋلادا تالتىرەكتەپ ەس جيا الماي جۇرگەن ادامدى ناشاقور ەكەنى ەسىمە تۇسكەن سوڭ ايالداپ تۇرۋدىڭ قاجەتى جوعىن ءتۇسىندىم.دەرەۋ قانىشەردىڭ ىزىنە ءتۇستىم.ول تۇيىق كوشەنى قيىپ ءوتتى دە،يزوبەللا قاشىپ تىعىلاتىن سىيلىقتار دۇكەنىنە كىرىپ كەتتى.دۇكەننىڭ شىنى ەسىگىنەن ىشكە قاراسام،كىسى ءولتىرۋشى بەتپەردەسىن شەشىپ قالدى.ونى كورگەندە كوزىم شاراسىنان شىعارداي بولدى.ول ايناعا قارادى دا اق بۋرىل شاشىن رەتكە كەلتىردى.دۇكەنگە كىردىم دە:
-سەن كىسى ءولتىرۋشىسىڭ،-دەدىم.ول مەنىڭ كىرگەنىمدى كورمەي،ايتقانىمدى ەستىمەدى.امالىم تاۋسىلعاننان كەيىن،بار شىندىقتىڭ كۋاسى بولىپ ۇيگە قايتتىم.
جارىق الەمدە ادام مەن ادامنىڭ باۋىرمالدىلىعى عالامدى ودان ءارى سۇلۋلاندىرا تۇسەرى انىق.قۇندىلىقتار،ىزگى قاسيەتتەر ادامزات اراسىنا سۇيىسپەنشىلىكتەن باسقا ورناتارى جوق. ال،قىلمىس شە؟ قىلمىس قاشان،نەدەن پايدا بولدى؟ ادام ءۇشىن قان توگۋدىڭ قانداي ماڭىزى بار. ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن بىرەۋدى ءولتىرۋ شارت پا؟ايۋانعا ءتان ىستەر مەن جاعىمسىز،سۇيكىمسىز قىلىقتاردى ادام بالاسى نەگە جاسايدى ەكەن. جۇكتى ايەلدى بۋىندىرىپ ولتىرۋگە قانداي جۇرەكتىلىك، قانداي باتىلدىق كەرەك. ول ارەكەتتەردى باتىلدىق،جۇرەكتىلىك دەيمىز بە؟جوق، قانىشەرلىك، ايۋاندىق دەپ باعالاعان دۇرىس بولار. دۇنيە جارالار ساتتە ۋاتى ەسەپسىز جارىلىس بولىپ، تىرشىلىك پايدا بولعالى ايۋان مەن ايۋان اراسىندا تىرشىلىك ءۇشىن كۇرەس باستالعانىمەن، ادامدار اراسىندا بىرلەسۋ، تاتۋ ءومىر ءسۇرۋ قالىپتاسقان جوق پا؟ قانىشەرلىك قايدان شىقتى؟ كىم ويلاپ تاپتى؟ ءتۇنى بويى وسىنداي جاۋاپسىز سۇراقتاردى وزىمە قويىپ، كوز الدىمدا بولعان قىلمىستىڭ ەلەسىنەن ارىلا الماي، ىشكى تۇيسىگىممەن ارپالىسىپ جاتتىم.
ەرتەڭىنە ۇستەلدەگى كۇنتىزبەگە قاراسام، وتىز ءۇشىنشى قىركۇيەكيى كورسەتىپ تۇر. كەلەسى ايعا اۋىسپايتىن كۇندەرگە بويىم ۇيرەنە باستادى. ماعان اي مەن ايدىڭ كۇن مەن كۇننىڭ ايىرماشىلىعى جوق سەكىلدى. سەبەبى بارلىق ادامنىڭ ءومىرى بىركەلكى ەدى. وتىز ءۇشىنشى قىركۇيەك بولسىن، مەيلى ءۇشىنشى قازان بولسىن، كورشىم سول باياعى جولىمەن سول باياعى تاڭنان كەش باتقانشا بەل جازباستان جاسايتىن جۇمىسىنا كەتىپ بارا جاتتى. ايالداماداعى ادامدارعا دا كۇننىڭ ماڭىزى جوق، كۇندەلىكتى مىنەتىن اۆتوبۋستارىنا وتىرىپ ءىڭىر قاراڭعىلىعىنا دەيىن جاسايتىن ەش ناتيەجەسىز جۇمىستارىنا اسىعىپ تۇردى. كۇن مەن كۇننىڭ ۇقساستىعى سونداي كورشىنىڭ ءيتى دە ادەتتەگىدەي اعاش ءتۇبىن يىسكەلەي ءجۇرىپ شارۋاسىن ءبىتىردى دە، ءتىلىن سالاقتاتىپ قوقىس جاشىگىنە اسىقتى. كۇنتىزبەمنىڭ ەرەكشەلىگى بايقالا قويمادى. كۇنى وزگە دەمەسەڭ، ادامداردىڭ قيمىل قوزعالىسى، تىرشىلىگى ءوز قالپىندا. ايتىلعان ۋاقىتتا ەسىم xاتتاعى مەكەن جايعا باردىم. تەرگەۋشى كەڭسەسىندە وتىر ەكەن . كەشەگى كۇنگىدەي ماعان تاعى دا ايىپ ارتسا، تۇندە كورگەن بار شىندىقتى بايانداپ ، سىيلىقتار دۇكەنىندەگى قىلمىسكەرگە ەرتىپ بارۋدى ۇيعاردىم. كەڭسەگە كىرىپ ورنالاسا بەرگەندە تەرگەۋشى ەكى كوفە الدىردى. مەنىمەن امانداسقان سوڭ ۇزاق تەلمىرىپ قاراپ وتىردى دا:
-يا، مىرزا شارۋاڭىزدى ايتا بەرىڭىز، ەكەۋمىز تانىسپىز با؟- دەدى.
-كەشە عانا مەنەن جاۋاپ الىپ بۇگىن قايتادان كەلىڭىز دەگەن بولاتىنسىز، نەمەسە الدە بىرەۋگە ۇقساتىپ وتىرسىز ،-دەدىم.
-كەشىرىڭىز مىرزا، بىراق كەشە مەن ەشكىمدى جاۋاپقا تارتپاعان ەدىم، - دەدى، مەنى تانىمايتىن كىسىدەي كەيىپ تانىتىپ.
-جاقسى وندا، مەن قالادان كەتە بەرەمىن،- دەدىم جاۋاپتان قۇتىلعانىما قۋانىپ.
- قايدا ؟
- نورۆەگياعا.
- ءسىزدى بىرەۋگە ۇقساتىپ تۇرمىن. ءسىرا ، مەنىڭ الدىمدا تەرگەۋدە بولعان شىعارسىز ، - دەپ ەسىنە تۇسىرە باستادى .
- ءيا ، 58 - ءشى ءۇي تۇيىق كوشە ، جۇكتى ايەلدىڭ ولىمىنە قاتىسىڭ بار دەپ مەنى ابىگەرگە ءتۇسىرىپ ەدىڭىز ، - دەدىم.
- مىنە ، مىنە ءدال ءوزى . كەرەمەت ، قازىر قايدا ءجۇرسىز ، نەمەن اينالىساسىز ، اڭگىمەڭدى ايتا وتىر ، - دەپ كوفەسىن ۇرىتتادى .
- قايدا ءجۇرسىز دەيسىز بە ؟ قۇدايىم-اۋ، مىرزا، كەشە عانا الدىڭىزدا جاۋاپقا تارتىلدىم دەيمىن . وتىز ەكىنشى قىركۇيەك كۇنى ، -دەپ ءمان جايدى انىق تۇسىندىرە باستادىم . تەرگەۋشى كەشەگى كۇنى ەمەس بىرنەشە جىل بۇرىن كورگەن ادامداي ماعان باجىرايا قارادى دا :
- ءبىرىنشى قازان كۇنى ، يا ءبىرىنشى قازاندا وسىدان تۋرا التى جىل بۇرىن سەنى كۇدىكتى رەتىندە ۇستادىق ، - دەدى . ءوزىنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىنە ءماز بولىپ قوس قولىن ءبىر-بىرىنە سوقتى .
- تۇسىنبەدىم .
- تۇسىنبەيتىن نەسى بار ، التى جىل بۇرىن ەلۋ سەگىزىنشى ءۇيدىڭ ماڭىنان سەنى بايقاعان كۋاگەرلەر بولىپ ، كۇدىكتى دەپ سانادىق . ەسىڭدە جوق پا ؟ -دەدى تاڭىرقاپ .
- ەسىمدە جوق ، مۇمكىن بولسا جالعاستىرا بەرەسىز بە ؟ - دەدىم تەرگەۋشىنىڭ سوزىنە قۇلاق ءتۇرىپ .
-قىلمىسقا قاتىستى دەپ جاۋاپقا تارتقانىڭىزبەن تولىق دالەل كەلتىرە الماي ، سول اۋلادا جۇرگەن ناشاقورعا بار قىلمىستى جابا سالدىق . بۇل كىسى ءولىمى جاۋاپسىز قالعان كۇردەلى جۇمباق . ناشاقوردىڭ ونى ولتىرمەگەنى بەلگىلى ، ءۇي ىشىندە ءىزى دە جوق ، سەنىڭ دە ءىزىڭ جوق ، سوندا كىم بولعانى دەپ ءبىز باس اۋىرتىپ تا جاتپادىق ، - دەپ ءوز تاپقارلىعىنا ريزا كەيىپ تانىتىپ ، ءتىپتى بۇل قىلمىسقا قىزىقپايتىنىن دا اڭعارتىپ قويدى .
كەڭسەدەن شىعا وي تۇمانىنا قامالدىم . كەشەگى تۇندە كورگەنىمنىڭ بارلىعى التى جىل بۇرىنعى كوز الدىمنان وتكەن بەينە قايتالاۋ ەكەن دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم . تۇستەي زۋلاعان كورىنىستەردىڭ اراسىندا ءبىر گاپ بار ەكەنىن ءبىلىپ ەدىم ، بىراق ونى قايتالاپ كورۋدىڭ نە ءۇشىن قاجەت بولعانىن تۇسىنە الماي دال بولدىم . باستىسى تەرگەۋشىنىڭ كەشەگى قاھارىنان قۇتىلدىم . قىلمىسقا قاتىسىم مۇلدە جوق ەكەن . ءبىر جاعى قۋانىپ ەندى ءومىرىمدى قايتا باستاۋعا شەشىم قابىلداپ ، اۋەجاي كاسسالارىنىڭ بىرىنە سوقتىم . كاسسادا وتىرعان جۋان قارىن ەركەككە نورۆەگياعا بيلەت تاۋىپ بەرىڭىز دەپ ءوتىندىم .
- ءبىرىنشى قازانعا ءبىر ورىن بار ، - دەدى .
- الامىن ، -دەدىم دە ، قۇجاتىمدى قولىنا ۇستاتتىم . كومپيۋتەرگە الگى ەركەك ۇزاق تەلمىرىپ وتىردى دا ، ماعان تەسىلە قاراپ تاڭ قالىسىن جاسىرا الماي :
- نە؟ ءسىز كىمسىز؟ - دەپ ورنىنان قالشىلداي تۇرە كەلدى . ونىڭ سەلكىلدەگەنىنەن ۇستەل ۇستىندەگى كەڭسە زاتتارى ، كومپيۋتەر دە قوزعالىسقا ءتۇستى . مەن تۇك تۇسىنبەگەن قالپىمدا :
- نە بولدى سونشا قورقىپ ؟ - دەدىم .
- نە كورگەنىمدى وزىمدە بىلمەي تۇرمىن . بىراق ءسىزدىڭ قۇجاتىڭىز بازادا جوق ، تىركەۋدەن الىنعان.
- الىنعانى قالاي؟ بيلەت الا المايمىن با؟- دەپ اشۋعا بۋلىقتىم.
- ءسىز وسىدان التى جىل بۇرىن وتىزىنشى قىركۇيەكتە قايتىس بولعانسىز. الدە ولگەن ادامنىڭ قۇجاتىن اكەلىپ مەنىمەن ازىلدەسىپ تۇرسىز با؟- دەپ ءوز-وزىنە كەلە المادى.
- ءوزىمنىڭ قۇجاتىم،- دەپ اتى-ءجونىمدى قايتالادىم دا كاسسادان شىعىپ كەتتىم. شىم-شىتىرىق تۇسىنىكسىز وقيعالار مەن سۇراقتار مەنى قاراڭعىلىققا، قۇردىمعا قۇلاتا بەردى.
ۇيگە كىرگەن مەزەتتە كومپيۋتەرىمدى ىسكە قوسىپ، "GOOGLEدەن" اتى-ءجونىمدى تەرىپ قارادىم. كۇتتىرمەي ۋكيپەديادان بار مالىمەت مونيتورعا شىقتى. "ستيۆ 1980 جىل 16- ماۋسىم، ورتا بىلىمنەن سوڭ كولەدج، ۋنيۆەرسيتەت تامامداعان. بىلىكتى زاڭگەر، پوليتسەي. 2014 - جىلدىڭ 30- قىركۇيەگىندە سىيلىقتار دۇكەنىندە وققا ۇشىپ قازا تاپتى." وسىنداي اقپارات كوز الدىمدا ءوز-ءوزىمدى تىرىلەي جەرگە كومدى. مەن التى جىل بويى ءوزىمدى ءتىرىمىن دەپ ەسەپتەپ كەلسەم، مەنى قۇجات بويىنشا كومىپ تە تاستاپتى. جۇيكەم سىر بەرگەندىكتەن بولار دەگەنىممەن ءبارى اقيقات سەكىلدى. ەسەڭگىرەپ وتىرىپ بار قازىرەت يزوبەللا سىيلاعان كۇنتىزبەمەن كەلدى دەپ ويلاپ، كۇنتىزبەدەن قۇتىلۋدى جولىن ىزدەدىم.
مەن شىنىمەن ۆيكيپەديادا كورسەتىلگەندەي ولگەن بولسام شە ؟ ولگەننەن بەرگى ءومىرىمنىڭ ءبارى ءولىم تابالدىرىلدىعىنداعى ناتيجەسىز ارەكەتتەر مە ؟ ءتىرى ، كەۋدەسىندە جانى بار ادام بولسام مەنىڭ كوزىمە نەلىكتەن قۇرساقتا شەتىنەگەن يزوبەللا كورىنەدى . نەگە ءدال سول كۇنگى قىلمىس كوز الدىمدا بوياماسىز كورىنىس تابادى . راسىمەن ، مەن ولىك شىعارمىن . ءيا ، مەن ولىكپىن ، ءتىرى بولسام مەنى ادامدار ەلەۋى كەرەك ەدى ، كورىپ داۋسىمدى ەستۋى كەرەك ەدى . كورىنگەن ادامعا جاعى تالعانشا ۇرەتىن كورشىنىڭ ءيتى مەنى بايقاسا ءۇنى وشەدى دە قالادى . ءۇستى باسىڭدى اياعىنا دەيىن تىنتە قارايتىن ايالداماداعى ادامدار شە ، نەگە مەنى كوزگە ىلمەيدى ؟ مەن ولىكپىن ...بولاشاقۇا ءۇمىت تۇرماق ، ءومىر ساۋلەسى سانامنان ءوشتى دە قالدى . سىزدە مۇنداي كۇيزەلىس وسىنشا قۇلازۋ ومىرىڭىزدە بولىپ كورمەگەن شىعار . ءوزىڭدى ولىكپىن دەپ ەسەپتەۋ ناعىز قاسىرەت ەكەنىن سول كۇنى ۇقتىم . مەن ءتىرى ادام ەمەسپىن .
-ميستەر ستيۆ، كەيىن نە بولدى؟- دەدىم مەن ونىڭ كوڭىل كۇيىنىڭ بۇزىلعانىن بايقاپ. ەكى سىرا الدىردىم دا سۋىپ قالعان بالىقتى الدىمنان ىسىرىپ تاستادىم.
- جالعاستىرا بەرەيىن بە؟- دەدى دە سىرادان ءبىر-ەكى جۇتىم ءىشتى.
مەن ءتىرى ەمەسپىن، مەن ءتىرى ەمەسپىن دەپ قايتالاي بەردىم. وتىز ءۇشىنشى قىركۇيەك ساعات ون ءبىر كۇيىندە توقتادى دا قالدى. قول ساعاتىم دا جەلىدەگى ساعات تىلشەسى دە ون ءبىردى كورسەتىپ جىلجىمادى. نە بولعانىڭ تۇسىنبەي كۇرتەمدى كيىپ كوشەگە شىقتىم. اياعىم ىرقىما كونبەي مەنى تۇيىق كوشەگە اپاردى. ەلۋ سەگىزىنشى ءۇيدىڭ الدىنان تانىس ادامدى كەزىكتىردىم. مەن ونى تولىق تانيتىن سەكىلدىمىن. قارسى ۇشىراستى دا ماعان كوز اۋدارماستان اۋلا ىشىنە كىردى. تىم جاقىن تانىسىمداي، قاسىمدا جۇرگەن جانداي. اۋلاعا سوڭىنان كىردىم دە تەرەزەگە قاراپ تۇرعان تانىسىمنىڭ جۇزىنە انىقتاپ قاراسام، قۇدايىم-اۋ، ول ءوزىم ەكەنمىن. وتىزىنشى قىركۇيەك كۇنى تۇندە وسى ۇيدە بولعان وقيعانى شاراسىز قاراپ شىققان ءوزىمدى كورىپ تۇرمىن. ونى بارىپ تۇرتپەك بولدىم دا ويىمنان لەزدە اينىپ قالدىم. وعان قاراسام تەرەزەگە تەلمىرگەن كۇيى جانىن قويارعا جەر تاپپاي قينالىسقا تۇسكەنىن اڭعارامىن. تاعى دا شىم-شىتىرىق وقيعالار باستالىپ، ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىندا سەڭدەلدىم. الدەن ۋاقىتتا ۇيدەن قارا بەتپەردە كيگەن ادام شىقتى دا، تەڭسەلگەن ناشاقوردى اۋلا ىشىنە كىرگىزدى. ءوزى تۇيىق كوشەدەن اۋلاق جوعارعى كوشەگە قاراي اسىعا ادىم باسادى. وتىزىنشى قىركۇيەك كۇنگى بەينەم قارا بەتپەردەلى كىسىنىڭ ىزىنە ءتۇستى. ەكىنشى بەينەم مەن كىسى ءولتىرۋشىنىڭ سوڭدارىنان مەن دە كەلەمىن. كوپ ۇزاماي بەتپەردەلى سىيلىقتار دۇكەنىنە كىردى دە، بەينەم سىرتتا قالدى. مەنىڭ ۇعا الماعانىم قاي بولمىسىم، قاي بەينەم شىنايى، قايسىسى ەلەس ەكەندىگى. ءۇش كۇن بۇرىن سىرتتا قالعان بەينەمنىڭ ساناسىمەن ويلانا العانىممەن، بۇگىن ونىڭ نە ىستەگەلى تۇرعانىنان بەيحابارمىن. سىرتتا قالعان بەينەم سىيلىقتار دۇكەنىنىڭ ەسىگىن اشا بەرگەندە مەن دە جۇگىرە باسىپ شىنى ەسىككە قاراپ قالدىم. بەتپەردەسىن شەشكەن اق بۋرىل شاشتى شال مەنىڭ بەينەممەن بىرنەشە مينۋت سويلەستى دە، كۇرتەسىنىڭ ىشكى قالتاسىنان قارۋ الىپ شىقتى. جانجال ۋشىعىپ بارادى، بەينەم ونى الدەنەگە كىنالاعانداي سۇق ساۋساعىن شوشايتا تەرىسىنە سىيماي اشۋلاندى. اق شاشتى شال بولسا ءوزىنىڭ شاراسىز ەكەنىن تۇسىندىرە الماي دال بولۋدا. شىدامى تاۋسىلعان مەزەتتە شال قارۋ قولدانۋعا ءماجبۇر بولىپ ،مەنىڭ ەكىنشى بەينەمە بىرنەشە مارتە وق اتتى. تاپانشادان ۇشقان وق ونى ەكى بۇكتەپ ءتۇسىردى. شال ولىكتى سۇيرەي دۇكەننىڭ ەكىنشى بولىگىنە ءوتىپ كەتتى. ولگەنىمە كوزىم انىق جەتتى. سىيلىقتار دۇكەنىنە شالدىڭ ىزىنە تۇسكەن مەنىڭ شىنايى بەينەم، ال سىرتتا ءمان-جايدى باقىلاعان ەلەسىم. شىنىمەن مەن وققا ۇشىپ قازا بولىپپىن. ءتىرى ادامدار ءبىرىنشى قازانعا اۋىسقاندا مەن وتىز ەكىنشى، وتىز ءۇشىنشى قىركۇيەك دەپ جارىق دۇنيەنى تاستاپ كەتۋگە قيماي جەردە قالىپپىن. ءومىردى اياقتاعان رۋحپىن با، ەلەسپىن بە، ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلمەي تۇيىق كوشەگە تاعى تىرەلدىم. ەلۋ سەگىزىنشى ءۇيدىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتقانىمدا الدەبىر اۋەندى قۇلاعىم شالدى. اۋەن بويعا ەنىپ ۇرەي مەن مازاسىزدىقتى قىزدىرا ءتۇستى. جانىم قاتتى قينالىپ سول ءتۇنى كوز جۇمعان ايەلدى، ونىڭ ىشىندە شەتىنەگەن يزوبەللانى كوردىم. قاراڭعى اۋلاداعى اتكەنشەكتە تەربەلە ءان سالىپ وتىرعان ايەل، جانىندا سەكىرە بيلەپ ويناپ جۇرگەن قىزىنا قۋانىشتى جۇزبەن قارايدى. ايەلدىڭ يىعىنا توگىلگەن شاشى بۇل الەمنىڭ ادامى ەمەس ەكەندىگىن كورسەتىپ تۇرعانداي، تىم ۇرەيلى. مۇڭسىز قامسىز بارىنەن ازات رۋحتىڭ يەسىندەي. مەن ولارعا جاقىن بارىپ سويلەسكىم كەلدى.
- قوڭىر بۇتا، جاسىل جاپىراق، مالىنىپ نۇر ساۋلەگە،- دەي بەرگەنىمدە الگى ايەل:
- قوڭىر كۇزدى ۇمىتار، تەك ماڭگىلىك كوكتەم ورناپ، بار تىرشىلىك جاڭارار، بار تىرشىلىك ءبۇر جارار،- دەپ، ورنىنان تۇرىپ قولىن سوزا ماعان قاراي جاقىنداي ءتۇستى. يزوبەللا بولسا كۇلىمسىرەي ءاندى جالعاستىرا شىرقادى.
- سەن كىمسىڭ، مەنىڭ ءانىمدى قايدان بىلەسىڭ؟- دەدىم ايەلگە.
- ستيۆ، بۇل ءبىزدىڭ ءانىمىز، ەكەۋمىزدىڭ ءانىمىز. ۇمىتقانىڭ با؟- دەپ جاقىنداي بەردى.
- مەنىڭ تانىسىمسىڭ با؟- دەدىم، ەسىمە ەشتەڭە تۇسپەي.
- ستيۆ، ءبىزدى نەگە قۇتقارمادىڭ؟ سول ءتۇنى نەگە كەشىكتىڭ؟ كەشىكپەگەنىڭدە ءبىز ماڭگى وسى ءاندى شىرقاپ وتەر ەدىك،- دەپ سولقىلداپ جىلاپ جىبەردى.
- سەن كىمسىڭ؟- دەپ ونىڭ ەكى قولىنان ۇستاپ جۇزىنە ءۇڭىلدىم.
- ستيۆ، بۇل مەن مارتامىن، ءوزىڭنىڭ مارتاڭمىن، ءبىزدى نەگە قۇتقارمادىڭ؟- دەپ ەڭكىلدەي ءتۇستى.
- جوق، مارتا، سەن شىنايى مارتا ەمەسسىڭ، ەلەسسىڭ. ونى ناشاقور ولتىرگەن،- دەپ مارتانى سىلكىلەي بەردىم. جانارىمنان توقتاۋسىز سىرعىعان جاس بەتىمدى جۋىپ جاتتى.
- ستيۆ، دۇنيەگە قىز اكەلسەم اتىن يزوبەللا قويامىز دەگەن ەدىك، سەن قىزىمىزدى دا قۇتقارا المادىڭ.
- مىنە، كەلدىم عوي، ەندى ءبىزدى ەشكىم دە ەكىگە بولە المايدى. جانىڭدامىن مارتا،- دەپ ونى قۇشاعىما قىسا جەرگە وتىرا كەتتىم.
مارتا سول ءتۇنى كەشكى اس ازىرلەپ جۇمىستان كەش قايتاتىن مەنى كۇتىپ وتىرعان بولاتىن. ءبىز تاتۋ ءتاتتى وتباسى بولىپ، تۇيىق كوشەدەگى ەلۋ سەگىزىنشى ۇيدە تۇردىق. وتىزىنشى قىركۇيەكتە جۇمىستان كەش شىعىپ ۇيگە كەلگەنىمدە مارتانىڭ ەدەندە جاتقان جانسىز دەنەسىن كوردىم. مەن ايەلىم مەن قىزىمنان ايرىلعاننان كەيىن ءوزىمدى ولدىگە ساناپ ادام ساناتىنان شىعارىلدىم. ءار ءتۇن سايىن قىلمىسكەردى ىزدەپ، قيالمەن تاۋىپ الىپ، ونىڭ قولىنان ءوزىمنىڭ دە مەرت بولاتىنىمدى ويلاي بەردىم. اياعى وسى وقيعالارعا تاپ بولىپ، اق بۋرىل شاشتى شالدىڭ قولىنان وققا ۇشتىم.
- ميستەر ستيۆ، ءسىز ءتىرى ادامسىز با، الدە ءوزىڭىزدىڭ ايتقانداي ەلەسسىز بە؟- دەپ توقتاۋسىز كۇلدىم. سىراحانانىڭ ءىشى جاڭعىرىققا تولىپ، مەنىڭ داۋسىمنان ۋ-شۋ بولدى.
- ءوزىڭ كىم دەپ ەسەپتەيسىڭ؟ مەن سولاي بولايىن. قالاعان ۋاقىتىمدا قالاعان جەرىمە بارىپ كەلە الامىن. مەندەگى ەرەكشەلىك وسى بولعانىمەن جانىم كۇيزەلىستەن جاي تاپپادى،- دەدى مەنىمەن دامدەس بولعان ستيۆ.
- ودان ءارى جالعاستىرىڭىز ميستەر ستيۆ،- دەدىم اڭگىمەگە قۇنىعا ءتۇسىپ.
- مەنىڭ تىرىلگىم كەلمەدى،- دەپ قايتا جالعادى.
مارتانىڭ ءانى قۇلاعىمدا جاڭعىرىپ بويىمدى شالعاي جاققا اكەتىپ بارا جاتقانداي. تارس جۇمعان كوزىمدى اشسام، اۋلاداعى ءمۇسىندى قۇشاقتاپ وتىرعانىمدى كوردىم. بوس تەربەلگەن اتكەنشەك شيىق-شيىق ەتىپ، بوساعان بۇراندالارىنىڭ داۋسى جۇيكەمە ءتيدى. يزوبەللا دا كوزدەن عايىپ بولدى. ءولىم مەن جارىق الەمنىڭ اراسىندا جۇرگەنىمدى سەزىپ، ەكى الەمنىڭ بىرىنە ءوتۋدى ويلادىم. مەنى قوس الەمنىڭ قوس مەكەندىسى ەتكەن تاعدىرعا وكپە-رەنىش ارتپادىم. تاعدىرعا جالا جاپقاننان قولىمنان كەلگەنشە ارەكەت قىلۋدى كوزدەدىم دە، جازمىشىما نە جازعانىن ءبىلۋ ءۇشىن قالتامنان كۇنتىزبەنى تاۋىپ الدىم دا، بەتىن پاراقتاپ وتىزىنشى قىركۇيەككە تىرەدىم. قول ساعاتىمدى كوشەدەن تۇسكەن جارىققا توسسام تۇنگى ساعات ون ءبىردى كورسەتىپ تۇر. اۋلاعا قارا بەتپەردەلى قىلمىسكەر كىرىپ، ءۇيدىڭ ەسىگىنە جاقىنداپ بارادى. بۇل جولى بار كۇشىمدى جينادىم دا وعان تاپ بەردىم. كۇتپەگەن جەردەن شىعا كەلگەنىمدە ءبىر ءسات قوزعالىسسىز قالدى دا، كوشەگە قاراي قاشا جونەلدى. ءتىرى ەكەنىمدى سەزدىم، وعان كورىندىم، داۋسىمدى ەستىرتتىم، مەن ءتىرى ەكەنمىن. سىيلىقتار دۇكەنىنە قاشىپ تىعىلعان ونىڭ سوڭىنان مەن دە كىرىپ باردىم. بەت پەردەسىن شەشكەن اق بۋرىل شاشتى شال ماعان قارۋ كەزەپ تۇرا قالدى.
- مەنىڭ وتباسىمدا قانداي كەگىڭ بار ەدى، كارى يت،- دەدىم اشۋلانا ءتىل قاتىپ.
- جازىقسىز ايەلىڭ ءولىم قۇشقانشا سەنىڭ ولگەنىڭ الدەقايدا جاقسى،- دەپ تاپانشاسىن نىعارلاي ۇستادى.
- اتساڭ مەنى ات، كەگىڭ مەندە مە؟
- مەنىڭ ۇلىما نە ىستەدىڭدەر؟ ونىڭ جانىن قالاي الدىڭدار؟ ايت، مەن دە سەنى سولاي جاھانامعا اتتاندىرايىن،- دەپ تۇتىگىپ كەتتى.
- سەن مەنى وزگە بىرەۋگە ۇقساتىپ تۇرسىڭ،- دەدىم.
- جوق سەنسىڭ، جازىقسىز ۇلىما ايىپ ارتىپ ەڭ اقىرىندا بەسىنشى قاباتتان لاقتىرىپ جىبەردىڭدەر،- دەپ شالدىڭ ەكى كوزىنە ىزادان جاس تولدى.
- سابىر ەت، مەن سەنىڭ ۇلىڭدى تانىمايمىن دا، مەنىڭ وتباسىمنان اۋلاق ءجۇر،- دەپ دۇكەننەن شىعۋعا ىڭعايلانا بەرگەنىمدە ول مەنى بىرنەشە رەت اتتى. بۇكتەلىپ ءتۇسىپ كوز الدىم قاراۋىتىپ بولعانشا كۇنتىزبەنى الىپ وتىز ءۇشىنشى قىركۇيەكتى اشىپ ۇلگەردىم. تۇيىق كوشەدەن جاراقاتسىز ساۋ كۇيىمدە ءبىر-اق شىقتىم. مەن ءولدىم دە تاعى دا ەلەسكە اينالدىم دەپ ويلادىم. ەندىگى ارەكەتتەرىمنىڭ ءبارى ماڭىزسىزدىعىن ءبىلىپ ءۇمىت ءۇزدىم. ەلەسكە ءۇمىتتىڭ، كەلەر كۇننىڭ، ءومىردىڭ، ءتىپتى وتباسىنىن نە كەرەگى بار؟
تىرى ادامدار جايىندا ويلانسام، تۇڭعيىق قارا تۇنەكتەن مەنى قىلت ەتكەن ءبىر نازىك ساۋلە ىزدەپ تابارداي كوڭىلىم جەر بەتى تۇرماق عارىشتى كەزىپ كەتەدى. تىرشىلىكتىڭ اعىمىنا ىلەسكەن ادامدار ەشكىمنەن مۇلدە جاپا شەكپەيتىن سىڭايلى. ولار ءومىر سۇرۋگە داعدىلانعان، وتە بەيىم، جىگەرلەنىپ قايراتىنا قايتا ءمىنۋ دەگەن تۇسىنىك جاي ادامداردا بولمايدى. سەبەبى ولار سۇرىنبەيدى، سۇرىنبەگەن سوڭ قايراتتانۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ءتىرى جاندار اعاشتىڭ سارعايعانىڭ، جاپىراقتىڭ جەردى جاپقانىن، كۇن بەتىن بۇلت پەردەلەگەنىڭ، تاڭداعى ءموپ-ءمولدىر شىقتىڭ تازالىعىن، تابيعاتتىڭ قايتالانباس كارتينالارىن نەگە كورمەيدى؟ كوكتەمنەن ءۇمىت كۇتە سۋىق جەلگە شىداس بەرىپ ۇيەڭكىدە ىلىنگەن سوڭعى جاپىراق نەگە كوكەيلەرىڭە وي سالمايدى. ەگەر مەن ءتىرى بولسام الەمنىڭ قۇبىلمالىعى مەن ىشكى سىرلارىنا ءۇڭىلىپ ولە-ولگەنشە تاڭقالىپ وتەر ەدىم. ولمەگەنىمدە مارتا مەن يزوبەللانى باقىتقا بولەپ، تاماشا اكە بولاتىن شىعارمىن.
تىرىلەر؟! ەرتەلى-كەش جۇمىستان باس المايتىن شاراسىز بەيباقتار. سەندەرگە ولىلەردىڭ اتىنان جانىم اشيدى. كورەتىندەرىڭ تاس جول مەن كوشە بويىندا ورنالاسقان جىلتىراق دۇكەندەر عانا. كوزىڭدى بيىك ۇيلەردەن اسىرىپ جوعارى قاراساڭ اسپاندى كورەر ەدىڭ. اسپان شەكسىز عالام، بار قيالدىڭ، ارماننىڭ باستاۋ بۇلاعى. ءبىزدى شەكسىزدىككە ، ماڭگىلىككە قانات ءبىتىرىپ سامعاتاتىن دا سول اسپان. كىرشىكسىزدىكتى، تازالىقتى ادامنان ەمەس اسپاننان ۇيرەنۋ پاراساتتىلىقتىڭ شىڭى شىعار. ەگەر مەن ولمەگەنىمدە كۇش جىگەرىمدى جيناپ مىنا قوعامدى تاستاپ كەتەر ەدىم. السىزدەردىڭ جانى كۇشتىلەردىڭ تىرناعىندا كەتەتىن ىزگىلىكتىڭ شامى وشكەن قوعامنان بەزىنەر ەدىم. زاڭى السىزگە قىسىم كورسەتەتىن، قارۋى بار قالاعان اسىل ادامدى، ارداقتىنى اتا سالاتىن ، ادالعا قاس بولاتىن، ءبىلىمدىنى جەك كورەتىن قوعامدى... ۋا، تىرىلەر، قالايشا سۇيۋگە بولادى؟!
ولى دەنەمدى اۋلادان كىم الىپ كەتەدى دەپ كۇتىپ جاتقاندا كەنەت ورنىمنان قوزعالىپ كورسەم بە دەگەن اقىرعى ءۇمىت سانامدى تىلگىلەي ءوتتى. جاتقان جەرىمنەن تۇرۋعا ىڭعايلاندىم دا، دەنەم اۋىرسىنباي ورنىمنان وڭاي كوتەرىلدىم. اياققا نىق تۇرعان سوڭ ەندىگى ارەكەتىم نە بولادى دەي بەرگەنىمدە اۋلاعا قارا بەتپەردەلى قىلمىسكەر كەلىپ كىردى. ودان كەيىنگى وقيعالار ادەتتەگىدەي ءوربىدى. مەنى كوردى دە، تۇرا قاشتى. دۇكەنگە ىزىنەن قۋىپ بارىپ كىردىم. اتىپ تاستايتىنىن بىلسەم دە ۇرەيلەنبەستەن قىلمىسكەردى قابىرعاعا سوققىلاپ قۇلاتتىم. ول ەسىن جيعانشا ىشكى قالتاسىنان قارۋدى سۋىرىپ الدىم.
- وتباسىمنان اۋلاق ءجۇر،- دەدىم قارۋدى كەزەپ.
- مەنىڭ ۇلىمدى سەن ءولتىردىڭ،- دەپ اشۋعا بۋلىعىپ جاتتى. -ۇلىمدى ۇرىپ سوعىپ بەسىنشى قاباتتان لاقتىرىپ جىبەردىڭدەر.
- قايعىڭا ورتاقپىن، بىراق مەنىڭ وتباسىمنان اۋلاق ءجۇر، كەگىڭدى مەنەن داۋلاما،- دەدىم دە، قارۋدى ۇستەل ۇستىنە قالدىرىپ دۇكەننەن شىعىپ كەتتىم.
التى جىل بۇرىن مارتادان ايرىلعاننان سوڭ تۇيىق كوشەدەن كوشكەن بولاتىنمىن. ءۇي، ۇيدەگى زاتتار، فوتو سۋرەتتەر وتكەن كۇندەردىڭ ەلەسىن كوز الدىما اكەلىپ تىنىم بەرمەيتىن. مەن سوڭعى رەت تۇيىق كوشەدەگى ۇيىمە ءبىر سوققىم كەلدى. ءۇي جانىنان وتە بەرگەندە ءان ەستىلدى. كىرگەنىمدە جارىق بولمەلەر، سونداي ىستىق سەزىلدى. ءان ەستىلگەن بولمەگە كىرسەم، كەشكى استىن قامىمەن جۇرگەن مارتانى كوردىم. ءبىر قولىندا كوفە دەمدەگەن قۇمانى، ءبىر قولىندا ستاكان. ونىڭ جۇزىندە نۇر ويناپ، جانارى جالىن شاشاتىنداي. ساعىنعانىمدى جاسىرا الماي كوزىمە كەپتەلگەن ىستىق جاستىڭ قالاي اققانىن بايقاماي دا قالىپپىن. ول دا مەنى كوردى.
- كەشىكتىڭ ستيۆ. ۇنەمى كەشىگەسىڭ دە جۇرەسىڭ، تاعى جۇمىستى سىلتاۋ قىلماقسىڭ،- دەپ ۇرسا جونەلدى. قۇرساعىنداعى نارەستەمىز دە ءوسىپ، مارتانىڭ ءىشى ۇلكەيە ءتۇسىپتى. مەن قۋانىشتان كۇلىپ جىبەردىم دە:
- كەلدىم مارتا، ەندى كەتپەيمىن،- دەدىم.
- ستيۆ، بىلەسىڭ بە؟ سەن التى جىلعا كەشىكتىڭ، التى جىلعا،- دەپ كوفەنى ۇستەلگە سارت ەتكىزىپ قويدى. مەن باقىتتان ۇشىپ كەتە جازداپ ارەڭ تۇردىم.
- مارتا، بۇگىن سەندەردى كىسى ولتىرۋشىدەن قورعاپ قالدىم،- دەدىم، اشۋلانىپ تۇرعان ايەلىمە.
- التى جىل بۇرىن قورعاۋىڭ كەرەك ەدى، ەندى كەش، ءبارى كەش،- دەپ كوڭىل كۇيىمدى ءتۇسىرىپ جىبەردى.
- قالايشا، ەندى ءبارىمىز دە ولگەنبىز بە، سەن دە، مەن دە، يزوبەللامىز دا،- دەپ وعان جاقىنداي ءتۇستىم.
ول مەنىڭ سوڭعى سۇراعىمدى ەستىمەسە كەرەك، لەزدە جۇزىنە شاتتىق ءۇيىرىلدى دە:
- كەل، كوفەڭدى ءىش. مەن ساعان ءان سالىپ بەرەيىن،- دەپ كوفەنى الدىما قويدى دا، ءوزى بيلەي ءجۇرىپ ءبىزدىڭ ءانىمىزدى شىرقادى.
" قوڭىر بۇتا، جاسىل جاپىراق،
مالىنىپ نۇر ساۋلەگە، قوڭىر كۇزدى ۇمىتار...
تەك ماڭگىلىك كوكتەم ورناپ، بار تىرشىلىك جاڭارار...
بار تىرشىلىك ءبۇر جارار..."
ۇيقىمنان قوڭىراۋدىڭ سىڭعىرى وياتتى. ەرىنە باسىپ ەسىكتى اشسام سالىق كوميتەتىنەن قىزمەتكەر كەلىپ تۇر ەكەن. دايىنداپ قويعان قارجىنى قولىنا ۇستاتىپ قۇجاتتاردىڭ ءبىر-ەكى پاراعىنا قول قويدىم دا:
- بۇگىن ايدىڭ نەشەسى ؟- دەپ سۇرادىم.
- ءبىرىنشى قازان مىرزا،- دەدى دە، قۇجاتتاردى جيناپ كەتىپ قالدى.
بيلەتىمدى، جول سومكەمدى الىپ اۋەجايعا بارسام، ۇشاقتار كەستەسىندە نورۆەگياعا اتتاناتىن ۇشاق بار ەكەن. مىنە وسىلاي ترومسەگە دە جەتتىم دەپ ستيۆ اڭگىمەسىن اياقتادى.
- كەرەمەت! ستيۆ مىرزا، اڭگىمەڭىز ماعان قاتتى ۇنادى،- دەدىم تاڭقالىسىمدى جاسىرماي.
- ۇنايتىنىڭ بىلگەنمىن، ال ەندى مىنا سىراحانادان كەتەيىك،- دەپ قالپاعىن كيىپ ورنىنان تۇردى.
- توقتاڭىز، كۇنتىزبە قايدا قالدى ستيۆ مىرزا؟- دەپ سۇرادىم. ول ىشكى قالتاسىنان الاقانداي كۇنتىزبەنى الىپ شىقتى دا:
- ساعان سىيلايمىن. ءتىرى كەزىڭدە باعالاي الماعان ادامىڭمەن جولىق. كۇنتىزبە ساعان مۇمكىندىك بەرەدى، شىداي ءبىل، مىقتى بول،- دەپ سىراحانادان شىعىپ كەتتى.
كوشەگە شىقسام ترومسە جاستارى سولتۇستىك شۇعىلاسىن كورۋ ءۇشىن قالا شەتىنە اسىعا باسىپ بارادى.
قولىمداعى ءبىر جاپىراق كۇنتىزبەنى قاراسام 41- قاڭتاردى كورسەتىپ تۇر.
