قازىر الەمدىك نارىقتا مۇناي باعاسى ءوسىپ جاتىر. سوڭعى التى ايدان بەرى كەشە تۇڭعىش رەت Brent مۇناي باعاسى ءبىر باررەلى 69-70 دوللاردى قۇرادى. ەكونوميكاسى مۇنايعا بايلانعان ەلدەردىڭ ءبىرازى بۇعان قۋانىپ قالعانىمەن، ماماندار مۇنىڭ ارتى اسا جاقسى بولا قويمايتىنىن ايتۋدا. سەبەبى ساراپشىلار «مۇناي نارىعىندا بۇل جايت تىكەلەي اقش پەن يران قاقتىعىسىنىڭ اسەرى» دەپ وتىر.
مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، الداعى ۋاقىتتا الەمدىك مۇناي نارىعىندا تۇراقسىزدىق ودان ءارى ءورشيدى. تىپتەن ساراپشىلار «يراننىڭ ستراتەگيالىق جانە ترانزيتتىك ماڭىزى زور اۋماعى ورمۋز بۇعازىنىڭ جابىلىپ قالۋ قاۋپى كۇشەيىپ تۇر» دەگەندى دە العا تارتتى.
ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆتىڭ پايىمداۋىنشا، «ناق قازىر الەمدىك نارىقتا مۇناي باعاسى ءوسىپ جاتىر» دەپ جاقسىلىقتان ۇمىتتەنۋگە بولمايدى. سەبەبى بۇل راسىمەن دە جاقسى نىشان ەمەس. الداعى ۋاقىتتا اقش پەن يران تەكەتىرەسى ءورشي بەرەتىن بولسا، ءبىراز ەلدەردىڭ ەكونوميكاسى كەرى كەتە باستايدى.
«ءبىز ءتارىزدى ەكونوميكاسى مۇنايعا بايلانعان ەل ءۇشىن مۇناي باعاسىنىڭ ءوسۋى ارينە جاقسى. دەگەنمەن، بۇل ۋاقىتشا قۇبىلىس. بىلەسىزدەر ساياسي جاعدايعا بايلانىستى ساياساتتانۋشىلار «يران مەن اقش اراسىندا سوعىس بولىپ كەتۋى دە ىقتيمال» دەپ وتىر. ارينە، ونىڭ بەتىن اۋلاق قىلسىن، ەگەر سوعىس بولعان جاعدايدا يراننىڭ ورمۋز بۇعازىن ءوز قالاۋلارىنا قاراي پايدالانۋلارىنا قۇقىقتارى بار. ورمۋز بۇعازى ارقىلى پارسى شىعاناعىنداعى مۇناي وندىرەتىن مەملەكەتتەردىڭ مۇنايى تاسىمالدانادى. ورمۋز بۇعازى ارقىلى يران ءبىراز ەلدەرگە قىر كورسەتە الادى»،-دەيدى ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ.
جالپى، ورمۋز بۇعازى الەمدەگى ەنەرگيا تاسىمالداۋدا قولايلى سۋ جولى ورمۋز بۇعازى ارقىلى ورتا ەسەپپەن كۇندىگىنە 18,5 پايىز الەم مۇنايى تاسىمالدانادى. پارسى شىعاناعىندا ورنالاسقان ورمۋز بۇعازىنىڭ بۇل ەرەكشەلىكتەرىن يران كوشباسشىسى يران كوشباسشىسى حاسان رۋحاني جاقسى بىلەدى. ول 2018 جىلدان بەرى «امەريكا قۇراما شتاتىنىڭ سانكتسيالارى جالعاسا بەرسە، ورمۋز بۇعازى ارقىلى وتەتىن شيكى مۇناي تاسىمالىنا توسقاۋىل قويامىز» دەپ مالىمدەمە جاساپ كەلەدى.
بۇل رەتتە ەكونوميست-عالىم ءجۇمادىلدا باياحمەتوۆ «ەگەر يران كوشباسشىسىنىڭ ءسوزى ىسكە اسار بولسا، وندا اقش تاراپى ءىرى كۇش قولدانۋعا دا بارۋى مۇمكىن. نەگىزى وسى جاعداي 1980-1988 جىلدارداعى يران مەن يراك اراسىنداعى سوعىستىڭ باستاماسىنا ۇقساپ بارادى. 1980 جىلى تەڭىز جولىندا باستالعان سوعىس كەزىندە ورمۋز بۇعازى ارقىلى قاتىنايتىن كەمەلەردىڭ ەركىن قاتىناۋىنا قيىندىق تۋعىزعان بولاتىن. مىنە سودان بەرى يران-يراك سوعىسىنىڭ اياقتالعانىنا 30 جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە اقش پارسى شىعاناعىنان اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىن اكەتپەي ورمۋز بۇعاسىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي قورۋدا. ال يران تاراپى اقش-تىڭ ورمۋز بۇعازىنا قۇقىعى جوقتىعىن ۇنەمى مالىمدەپ كەلەددى. اتاپ وتەيىك، 2012 جىلدىڭ شىلدەسىندە يران پارلامەنتى ەۋروپا ەلدەرىنىڭ يرانعا سالىنعان ەكونوميكالىق سانكتسياعا قارسىلىق رەتىندە مۇناي تانكەرلەرى ءۇشىن ورمۋز بۇعازىن جاۋىپ تاستاۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن ماقۇلداعان ەدى. ەگەر بۇعاز جابىلىپ، مۇناي تاسىمالىنا توسقاۋىل قويىلاتىن بولسا، الەمدەگى مۇناي ەكسپورتىنىڭ 40 پايىزى ورىندالماي قالادى. ال بۇل دەگەنىڭىز ءبىراز ەلدەردىڭ ەكونوميكاسىنىڭ شاتقاياقتايتىنىن كورسەتەدى. بولاشاقتا ەكونوميكاسى مۇنايعا تاۋەلدى ەلدەرگە قيىن بولادى. سەبەبى مۇناي ەكسپورتى تومەندەيدى. بيۋدجەتكە كىرىس ازايادى. ەكونوميكالىق داعدارىس ۇلعايادى»،-دەدى.
قارلىعاش زارىققانقىزى،
«ادىرنا» پورتالى
