اقش-يران جانجالىنا سەبەپ بولعان كاسەم سۇلەيماني كىم ەدى؟

بۇگىن، 5 قاڭتاردا يراندا، مەشحەد قالاسىندا يسلام ساقشىلارى كورپۋسىنىڭ ارنايى ەليتالىق ءبولىمى – «قۇدس كۇشتەرىنىڭ» قولباسشىسى گەنەرال كاسەم سۇلەيمانيدى جوقتاۋ ءراسىمى باستالادى. بۇل ارنايى جاساق ەلدەن سىرتتاعى اسكەري ارەكەتتەرمەن اينالىسادى. تەك جاساق باسشىسى عانا ەمەس، ءىرى ستراتەگ، تاياۋ شىعىس ايماعىنداعى ىقپالدى اسكەري تۇلعا رەتىندە تانىمال سۇلەيماني سەيسەنبى كۇنى تۋعان جەرى كەرمان پروۆينتسياسىنا جەرلەنبەك.

كەشەدەن باستاپ يران ءباسپاسوزى گەنەرالدىڭ ءىرى سۋرەتتەرىمەن كولەمدى-كولەمدى قازاناما جاريالاپ جاتىر. ول 3 قاڭتاردا باعدات اۋەجايى اۋماعىنان كولىكپەن شىعا بەرگەندە اقش دروندارى شابۋىلىنا ۇشىرادى. گەنەرالدىڭ جاسى 63-تە بولاتىن.

ونىمەن بىرگە يران قولدايتىن يراكتىق "حاشد اش-شاابي" اسكەري ءبولىمى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى ءابۋ ماحدي ءال-مۋحانديس تە قازا تاپقان. وسى وقيعادان سوڭ يران ازا كۇنىن جاريالادى. سۇلەيمانيدىڭ كوزىن جويۋعا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ بۇيرىق بەرگەنى بەلگىلى بولدى. امەريكا باسشىسى بۇل تۋرالى ء"بىز سوعىس باستاۋ ءۇشىن ەمەس، سوعىستى توقتاتۋ ءۇشىن شارا قولداندىق" دەگەن. كونگرەسكە ەسكەرتىلمەي جاسالعان بۇل شابۋىلدى امەريكانىڭ وزىندە ايىپتاپ جاتقاندار بار.

31 جەلتوقساندا اقش-تىڭ باعداتتاعى ەلشىلىگى الدىندا نارازىلىق شاراسى بولىپ، شەرۋشىلەردىڭ الدى ەلشىلىك عيماراتىنا شابۋىلداعان. امەريكا بۇل نارازىلىقتىڭ ارتىندا يران تۇر دەپ ەسەپتەيدى. نارازىلىق اقش كۇشتەرىنىڭ يراكتاعى جانە سيرياداعى شابۋىلىندا شيت مۇسىلماندارى قازا تاپقانى تۋرالى مالىمەت تاراعان سوڭ تۇتانعان ەدى.

اۋەلدە بۇگىن، 5 قاڭتاردا اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەونىڭ قازاقستانعا ساپارى جوسپارلانعانى بەلگىلى. ونىڭ ۋكراينا، بەلارۋس، كيپر، قازاقستان جانە وزبەكستانعا ساپارى باعداتتاعى نارازىلىققا بايلانىسقا كەيىنگە شەگەرىلدى. پومپەو قازاقستانعا ساپارىندا اقش-تىڭ ورتالىق ازياعا ارنالعان جاڭا ستراتەگياسىن جاريالاماق ەدى. الايدا قازىر امەريكانىڭ تاياۋ شىعىستاعى قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى باستى ورىنعا شىعىپ، حالىقارالىق ساياساتتا الاڭداۋ سيپاتى بەلەڭ الدى.

كاسەم سۇلەيمانيدىڭ ءولىمىن «سوعىس جاريالاۋ» رەتىندە تانىپ، «كەك قايتاراتىنىن» مالىمدەگەن يران ناقتى قانداي ارەكەتكە باراتىنىن جاريالاعان جوق. الايدا تەگەراننىڭ امەريكانىڭ يراكتاعى اسكەري بولىمدەرى مەن اقش-تىڭ ايماقتاعى وداقتاسى يزرايل نىساندارىنا شابۋىلداۋى مۇمكىن ەكەنى ايتىلادى. تيىسىنشە، ۆاشينگتون تەگەراننىڭ قانداي دا ءبىر ارەكەتىن جاۋاپسىز قالدىرمايتىنىن اڭداتىپ وتىر. بۇۇ بولسا، امەريكا مەن يران اراسىن ۇستامدىلىققا شاقىرىپ، پارسى شىعاناعىندا تاعى ءبىر سوعىسقا جول بەرمەيتىنىن جاريالادى.

سۇلەيماني نەگە بەن لادەن نەمەسە ءال-باعدادي ەمەس؟

امەريكا سوڭعى جىلدارى حالىقارالىق تەرروريستىك ۇيىمدار جەتەكشىلەرىنىڭ كوزىن جويعاندا ماسەلە مۇنداي ەمەس ەدى. باراك وبامانىڭ پرەزيدەنتتىگى تۇسىندا 2011 جىلى مامىردا پاكىستاندا «ءال-قايدا» ۇيىمىنىڭ باسشىسى ۋساما بەن لادەننىڭ كوزى جويىلىپ، ءمايىتى تەڭىزگە تاستالدى. 2019 جىلى قازان ايىندا سيريادا «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى ءابۋ باكىر ءال-باعداديدىڭ كوزى جويىلىپ، ونىڭ دا دەنەسى تەڭىزگە تاستالعانى حابارلاندى.

بەن لادەن دە، ءال-باعدادي دا وزدەرى باسقاراتىن ۇيىم جەڭىلىسكە ۇشىراعاننان كەيىن ءولتىرىلدى. ياعني، بەن لادەن مەن ءال-باعداديدىڭ ولىمىنەن كەيىن ولاردى الدەبىر مەملەكەت دەڭگەيىندە جوقتاعاندار بولعان جوق. قارىمتا قايتارۋ تۋرالى دا ءسوز بولعان ەمەس.

ال كاسەم سۇلەيمانيدىڭ جاعدايى مۇلدە باسقاشا. امەريكا بىلتىر «تەرروريستىك ۇيىمدار» تىزىمىنە الىپ، سانكتسيا سالعانى بولماسا، سۇلەيماني قىزمەت اتقارعان ساقشىلار كورپۋسى - تۇتاس ءبىر مەملەكەتتىڭ اسكەري نىسانى. وسىنداي ۇيىمنىڭ وكىلىن ءولتىرۋدىڭ زاڭدىلىعى دا داۋلى ماسەلە. الايدا بۇل ۇيىمدى يراندا يسلام رەسپۋبليكاسى پايدا بولعان 40 جىلدان اسا ۋاقىتتىڭ ىشىندە مەملەكەت ىشىندەگى مەملەكەتكە اينالىپ ۇلگەردى دەۋگە دە بولادى. قۇرامىنا «قۇدس كۇشتەرى» ەليتالىق ءبولىمى كىرەتىن يسلام ساقشىلارى كورپۋسى ەلدەگى نەگىزگى سالانىڭ بارلىعىنا دەرلىك ارالاسادى. بۇل ۇيىم تىكەلەي باس قولباسشى اياتوللا حامەنەيگە عانا باعىنادى.

ديپلومسىز گەنەرال «قاجى كاسەم»

كاسەم سۇلەيماني - اياتوللا حامانەيدەن كەيىن اتالاتىن ەلدەگى ەكىنشى تۇلعا. ونى ۇكىمەتتىڭ ۇستىندەگى ۇكىمەتتىڭ، اسكەردىڭ ۇستىندەگى اسكەردىڭ باسشىسى دەۋگە دە بولادى. ساقشىلار كورپۋسىنىڭ ەليتالىق «قۇدس كۇشتەرى» جاساعى ەلدە عانا ەمەس، تاياۋ شىعىستا دا بەلگىلى ۇيىم. بۇل جاساق ەلدەن سىرتتا اسكەري ارەكەتتەرمەن جانە بارلاۋمەن اينالىسادى. ايماقتا قاقتىعىس جايلاعان نەمەسە شيتەر قونىستانعان ەلدەردە وسى ۇيىمنىڭ ءىزى ءجيى بايقالىپ وتىرادى.

تەگەران بۇل ۇيىمدى يراك، سيريا، ليۆان، اۋعانستان، پالەستينا، باحرەين، يەمەن ءتارىزدى ەلدەردەگى «قارسىلاسۋ» مايدانىنا نەمەسە قوزعالىسىنا ات سالىسىپ وتىر دەپ تانىتقىسى كەلەدى. حامەنەي گەنەرال سۇلەيمانيدى «قارسىلاسۋ مايدانىنىڭ حالىقارالىق بەينەسى» دەپ، كەيدە «ءتىرى ءشاھيد» دەپ تە اتاپ كەلگەن.

قاراپايىم شارۋا وتباسىنان شىققان، جوعارى ءبىلىم الماعان ديپلومسىز گەنەرال جاس كەزىندە سۋ شارۋاشىلىعىندا جۇمىس ىستەگەن. يران-يراك سوعىسى سۇلەيمانيدىڭ اسكەرباسى رەتىندە قالىپتاسىپ، وسۋىنە سەبەپ بولادى. مايدان كەزىندە ول باسقارعان قوسىن جەڭىلمەيتىندىگىمەن تانىلادى. سۇلەيماني يران-يراك شەكاراسىنداعى كۇردەلى وپەراتسيالارعا قاتىسىپ وتىرعان. سوعىس كەزىندە ونى قاتارلاستارى «حابيب» دەپ اتاپتى. ودان كەيىنگى كەزەڭدە سۇلەيمانيدى ەل «قاجى كاسەم» اتاندىرىپ جىبەرگەن.

1998 جىلى ول «قۇدس» جاساعىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ تاعايىندالادى. كاسەم سۇلەيمانيدىڭ 2002 جىلى جانە 2010 جىلى امەريكانىڭ تاياۋ شىعىستاعى وكىلدەرىمەن كەزدەسكەنى تۋرالى ايتىلادى. امەريكا وكىلدەرىمەن كەزدەسۋدىڭ بىرىندە ونىڭ حامەنەيدەن رۇقسات الماعانى تۋرالى دا ءسوز بار. ول امەريكانىڭ تاياۋ شىعىس ايماعىنداعى اسكەرباسىلارى مەن ديپلوماتيالىق وكىلدەرىنە حات جولداپ، بايلانىسقا شىعىپ وتىرعان.

گەنەرال سۇلەيماني اۋعانستانداعى تاليبان ۇيىمىنا قارسى جانە يراك پەن سيرياداعى «يسلام مەملەكەتى» ۇيىمىنا قارسى ارەكەتتەرگە دە ات سالىسقان. ونى «يسلام مەملەكەتى» باعداتتى قورشاۋعا العاندا يراكتى ىدىراپ كەتۋدەن ساقتاپ قالدى دەپ ەسەپتەيتىندەر جانە «كۇردىستاندى قۇتقارۋشى» دەپ اتايتىندار بار. ال سيرياداعى اسكەري ارەكەتكە رەسەيدى تارتۋدا دا كاسەم سۇلەيمانيدىڭ اتى اتالادى. گەنەرالدىڭ 2015 جىلى ماسكەۋگە ساپارىندا پرەزيدەنت پۋتينمەن كەزدەسىپ، 140 مينۋت بويى سويلەسىپ، رەسەيدى سيرياعا بارۋعا كوندىرىپ قايتقانى تۋرالى ايتىلادى. كاسەم سۇلەيماني كەيدە «الەمدەگى قاتەرلى تۇلعا» رەتىندە اتالسا، كەيدە «سوعىسامىن دەسە، سوعىسقا جەتكىزە الاتىن، بەيبىتشىلىك دەسە، بەيبىتشىلىككە جەتكىزە الاتىن جەتەكشى»، كەيدە «تاياۋ شىعىستاعى ەڭ قۇدىرەتتى ويىنشى» دەپ تە سيپاتتالادى.

ونى «سىرتقى ىستەر ءمينيسترى» اتاندىرعان وقيعانىڭ ءبىرى بىلتىر بولدى. اقپان ايىندا سيريا پرەزيدەنتى باشار اساد اياق استىنان تەگەرانعا ساپارلاپ، حامەنەيمەن كەزدەسەدى. وقيعا سوڭىنان يران سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحامماد جاۆاد زاريف الەۋمەتتىك جەلىگە قىزمەتتەن كەتەتىنىن جاريالايدى. بىراق كەتۋ سەبەبىن تۇسىندىرمەيدى. سوڭىنان يران سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ باشار اساد ساپارىنان بەيحابار قالعانى بەلگىلى بولادى. الايدا پرەزيدەنت روۋحاني ءمينيستردىڭ ارىزىن قاناعاتتاندىرمايدى دا، جاۆاد زاريف ورنىندا قالا بەرەدى. ال باشار اسادتىڭ تەگەرانعا ساپارىن قۇپيا تۇردە ۇيىمداستىرعان كاسەم سۇلەيماني ەكەنى كەيىننەن بەلگىلى بولادى.

يراندىقتار «ساردار سۇلەيماني» اتايتىن گەنەرالدىڭ جەمقورلىق داۋىندا اتى ەستىلمەگەن، قاراپايىم ءومىر سۇرگەنى جانە باسقا اسكەرباسىلارعا ۇقساپ حامەنەيدى ماداقتاۋدان ادا ەكەنى ايتىلادى.

يران ءباسپاسوزى نە دەيدى؟

سەنبى كۇنى يران ءباسپاسوزى ءبىرىنشى بەتىنە كاسەم سۇلەيمانيدىڭ ءىرى سۋرەتتەرىن باسىپ، كولەمدى قازاناما جاريالادى. ءتىپتى سپورتتىق باسىلىمدار دا وسىنداي سيپاتتا جارىق كوردى. باسىلىمداردىڭ بارلىعى يران كوسەمى ءالي حامەنەيدىڭ سۇلەيمانيدىڭ ءولىمى ءۇشىن امەريكادان كەك قايتاراتىنى تۋرالى ايتقاندارىنان دايەكسوز كەلتىرگەن. يران پرەزيدەنتى دە كەك قايتارۋ تۋرالى مالىمدەگەن بولاتىن.

«كەيحان» گازەتى سۇلەيماني تۋرالى ماقالاسىن «سۇلەيماني ترامپتىڭ ۇيقىسىن قاشىرادى» دەگەن تاقىرىپپەن باستاسا، «سەداي-ە ەسلاحات» گازەتى ماقالا تاقىرىبىن «يراننان جولداۋ: كەك الۋ» دەپ ولەڭدەتە قويىپتى. «ارمان-ە ميللي» گازەتى «سەن ماڭگىلىك سۇلەيمەن بولىپ قالاسىڭ» دەگەن ماقالا جاريالاسا، «افتاب» گازەتى باس ماقالاسىن «كەك قايتارۋعا كەلىپ قالدىق» دەپ اتاپتى. ەكونوميكاعا ارنالعان «ءدۇنياي-ە ەقتەساد» گازەتىنىڭ ءبىرىنشى بەتىندەگى ماقالاعا «يسلامنىڭ ۇلى ساردارى اسپانعا كەتتى» دەگەن تاقىرىپ قويىلعان. سپورت گازەتى «ابرار-ە ۆارزەش» كاسەم سۇلەيماني تۋرالى ءبىرىنشى بەتتەگى ماقالاسىن «بۇكىل تاريحقا ارنالعان ساردار» دەگەن تاقىرىپپەن جاريالادى.

كاسەم سۇلەيماني باسقارعان «قۇدس» ەليتالىق ءبولىمى قارايتىن يسلام رەۆوليۋتسياسى ساقشىلارى كورپۋسى 1979 جىلى قۇرىلعان. كورپۋس قارۋلى كۇشتەردىڭ قۇرامداس بولىگى بولىپ ەسەپتەلەدى. ساقشىلار كورپۋسىنىڭ اسكەري قۋاتىنا قوسا يدەولوگيالىق جانە ساياسي سيپاتى باسىم. ونىڭ قۇرامىنداعى اسكەر سانى ناقتى ايتىلمايدى. الايدا «ءباسيدج» - ەرىكتىلەر جاساعىنا مۇشەلەردىڭ سانى شامامەن 10 ميلليون دەپ ەسەپتەلەدى.

"ازاتتىق" راديوسى