تۇرمەدەگى سوڭعى كۇن: قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ولىمىنە كىم كىنالى؟

4637
Adyrna.kz Telegram

جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قۇرباندارىنىڭ ءبىرى، "حالىق قاھارمانى" قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ءومىربايانىن Sputnik قازاقستان دەرەكقورىنان وقىڭىز

بيىل كسرو-نىڭ ىدىراۋىن جەدەلدەتكەن جەلتوقسان وقيعاسىنا 33 جىل تولىپ وتىر. 1986 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىندا الماتىداعى بۇرىنعى برەجنەۆ الاڭىنا مىڭداعان جاس جينالىپ، "قازاقتى قازاق باسقارسىن" دەپ، كولبيننىڭ ورنىنان كەتۋىن تالاپ ەتكەن بولاتىن. كەڭەس بيلىگى جاستاردى الاڭنان كۇشپەن قۋىپ، اسقان قاتىگەزدىكپەن باسىپ-جانىشتادى. ۇلتىنىڭ ازاتتىعى مەن تەڭدىگى جولىندا شىبىن جانىن قۇربان ەتكەن اتپال ازاماتتىڭ ءبىرى قايرات رىسقۇلبەكوۆ بولاتىن.

بالا قايرات قانداي ەدى؟

قايرات رىسقۇلبەكوۆ 1966 جىلى 13 ناۋرىزدا جامبىل وبلىسى مويىنقۇم اۋدانىنا قاراستى بىرلىك دەگەن شاعىن اۋىلدا دۇنيەگە كەلدى. 1973-1981 جىلدارى شۋ اۋدانى، تولە بي اۋىلىنداعى ءسادۋ شاكىروۆ اتىنداعى مەكتەپ-ينتەرناتتا ءبىلىم العان. بالا كەزىندە كۇرەسپەن شۇعىلدانعان.

باۋىرمال، شىندىقتى بەتكە تۋرا ايتاتىن تىك مىنەزدى، كوپشىل، شىنشىل ەدى. ساباقتان قولى بوساي قالسا، كىتاپحاناعا اسىعىپ، كىتاپ وقيتىن. سوزگە شەشەن بولاتىن.

"ونىڭ تاعى ءبىر قاسيەتى – قولىندا بارىن ءبولىپ بەرەتىن جومارتتىعى مەن اق كوڭىلدىگى. ءبىر جاعىنان، قايرات ادام بالاسىنا، اسىرەسە جاپا شەككەن، ءزابىر كورگەندەرگە جانى اشىپ، قولىنان كەلگەن جاردەمىن ايامايتىن. ءوزىم كىشكەنتايىمنان اكەمنىڭ تۋعان اپايىنىڭ قولىندا ءوستىم. ول كىسىنىڭ قايتىس بولعانىنا كوپ ۋاقىت بولا قويعان جوق ەدى. مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ باسشىلارى ءبىر كۇنى وقۋشىلارعا كيىم ۇلەستىرە باستاعاندا، ماعان پالتو مەن ەتىك ءتيدى. سوندا مۇعالىمدەر مەنى شەشەسى جوق دەپ، مۇسىركەپ بەرىپ وتىرعان شىعار دەپ، كوڭىلىم ابدەن قۇلازىپ، مۇڭايىپ قالدىم. بۇل 6-سىنىپتا بولاتىن. سول كەزدە قايرات مەنىڭ قاسىما كەلىپ: ء"ساليما، سەن بۇعان رەنجىمە، بۇل كيىمدەردى تۇسىنە بىلسەڭ، اتا-اناڭا كومەك رەتىندە بەرىپ وتىر عوي", دەپ جۇباتقانى ءالى ەسىمنەن كەتەر ەمەس", - دەگەن ەدى ءبىر ەستەلىگىندە قايراتتىڭ سىنىپتاس قۇربىسى ءساليما يساەۆا.

قايراتتىڭ اناسى دامەتكەن اسانباەۆا ساۋىنشى، ال اكەسى نوعايباي باقتاشىلىق جۇمىستارمەن اينالىستى.

"قايراتتىڭ مىنەزىنىڭ قاڭداي ەكەنىن تۋعان اناسى مەن تۇرماق، جورا-جولداستارى جانە ۇستازدارمەن قاتار بۇكىل اۋىلىمىزدىڭ حالقى بەس ساۋساقتاي بىلەدى. باسقا ۇل-قىزدارىمنان ەرەكشەلىگى: ول اق جارقىن دا اق پەيىلدى، ەشكىمنىڭ كوڭىلى قالماسا ەكەن دەپ وسكەن ۇل ەدى. ونىڭ ۇستىنە ءوز زامانداستارىنىڭ اراسىڭدا ۇلگىلى دە قادىرلى بولاتىن", - دەگەن ەدى قايراتتىڭ اناسى دامەتكەن اسانباەۆا.

قايرات مەكتەپ-ينتەرناتتا سەگىز جىل وقىپ، ۇزدىك ءبىتىردى. وسىدان كەيىن 1981 – 83 جىلى بىرلىك اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپكە كەلدى. ون جىلدىقتى تامامداعان سوڭ، ءبىر جىل كوكتەرەك سوۆحوزىندا مال باقتى. ال 1984 جىلى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلادى.  اسكەري بورىشىن ەكى جىل امۋر ولكەسىندەگى بەلوگور قالاسىندا وتەدى.

1986 جىلى مامىردا اسكەردەن اۋىلىنا ورالادى. سول جىلدىڭ تامىزىندا اسكەري بولىمشەنىڭ جولداماسىمەن الماتىداعى ساۋلەت-قۇرىلىس ينستيتۋتىنا وقۋعا ءتۇستى.

سوققىعا جىعىلعان قازاق قىزدارىنا اراشا ءتۇستى

1986 جىلدىڭ 18 جەلتوقسانى، ساعات تاڭعى سەگىز جارىم. قايرات رىسقۇلبەكوۆ ەكى مىڭعا جۋىق ستۋدەنتپەن الاڭعا كەلدى. 15 مينۋتتان كەيىن پوليتسيا جاساعى جاستارعا شابۋىل جاسايدى. جينالعاندار جان-جاققا بىتىراپ قاشقان.  قايرات رىسقۇلبەكوۆ باستاعان توپ بايسەيىتوۆا كوشەسىنىڭ بويىمەن اباي داڭعىلىنا تۇسەدى. جاستار قولدارىنا تاياق ۇستايدى، قايرات تا جەردە جاتقان ءبىر بۇتاقتى كوتەرىپ الادى. قولىنا تاياق ۇستاعان قايراتتى بازبىرەۋلەر سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العان.

ارادا بىرنەشە ۋاقىت وتكەننەن كەيىن، قايرات اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جاتاقحاناسىندا تۇراتىن تۋىسىنا بارىپ، تاماقتانىپ الماق بولادى. قايرات جاتاقحانا الدىنا كەلگەندە، ساعات تۇسكى ون بىردەن اسقان. ءدال سول كەزدە ءبىر پوليتسەي قازاق قىزىن سوققىنىڭ استىنا العانىن كورەدى. قايرات دوستارىمەن قۇتقارۋعا جۇگىرگەندە، ول قاشىپ كەتىپتى.18 جەلتوقسان، اباي-لەنين داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسى، ساعات 12.00.

قايرات پەن ەرتاي (جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسقان) ساعات ون ەكىدە بىرگە جۇرگەن دوستارىنان اداسىپ، لەنين داڭعىلىمەن سولتۇستىككە قاراي ءجۇرىپ كەلە جاتقان. سول ساتتە بىرەۋلەردى اڭدىپ تۇرعان پوليتسەيدى كورىپ، باس سالادى. ونى ءبىرىنشى قايرات ۇرادى، ارتىنان ەرتاي دا تەپكىلەگەن. تاياق جەگەن ساقشى تەك جەڭىل جاراقات العان. قايراتتىڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە جاساعان بار قىلمىسى وسى عانا ەدى.

قايرات رىسقۇلبەكوۆكە قانداي جالا جابىلدى

1987 جىلى 1 قاڭتار كۇنى ءتۇس كەزىندە پوليتسيا قايراتتى ناعاشى اعاسى مايدىبەك اسانباەۆتىڭ ۇيىنەن ۇستاپ اكەتەدى. كۋاگەر رەتىندە سۇرالادى دەگەن جەلەۋمەن ونى سول كۇنى الماتىعا الىپ كەتكەن.

"ۇيدەن شىعىپ بارا جاتقاندا، ورازاسىن اشسىن دەپ، ايران بەردىم. سونىڭ جارتىسىن ءىشتى دە، شىعىپ كەتتى", - دەپ ەسكە الدى ناعاشى جەڭگەسى رازكەن اسانباەۆا.

1987 جىلدىڭ 25 مامىرىندا قايرات رىسقۇلبەكوۆ، جامبىل تايجۇماەۆ، تۇگەلباي تاشەنوۆ پەن قايىركەلدى كۇزەمباەۆقا قاتىستى سوت پروتسەسى باستالدى. 16 ماۋسىمدا ءبىر-اق اياقتالدى.

قايرات رىسقۇلبەكوۆ وتباسىنا جازعان حاتىندا ءبىر ميليتسيونەردى قازاق قىزىن جىعىپ، شاشىنان سۇيرەگەنى ءۇشىن جابىلا ساباعاندارىن جازعان. بىراق، تەرگەۋشىلەر زىميان ارەكەتتەرىمەن رىسقۇلبەكوۆكە نەشە ءتۇرلى ايلا-شارعى قولدانىپ، ونى ادام ءولتىردى دەپ ايىپتايدى.

18 جەلتوقسان كۇنى تۇسكى ون ءبىر جارىم مەن ون ەكىنىڭ ارالىعىندا مەملەكەتتىك تەلەورتالىقتىڭ جاس ينجەنەرى سەرگەي ساۆيتسكي اۋىر سوققى الىپ، 19 جەلتوقساندا اۋرۋحانادا كوز جۇمدى. كۋاگەرلەر بۇعان قايراتتى كىنالاعان.

تەرگەۋشىلەردىڭ ايىپتاۋ قورىتىندىسى بويىنشا قايرات رىسقۇلبەكوۆ 18 جەلتوقسان كۇنى تۇسكى ون ەكىلەر شاماسىندا ساۆيتسكي دەگەن جاساقشىنى ءبىر توپ بالامەن تەپكىنىڭ استىنا الىپ، اياۋسىز ولتىرگەن. بىراق قايرات سوڭعى دەمى شىققانشا ءوزىنىڭ اقتىعىن ايتىپ، سوزىنەن تانعان ەمەس.

1987 جىلى 16 ماۋسىمدا الماتىدا سوت شەشىمى شىعادى. سوتتىڭ شەشىمى بويىنشا قايرات رىسقۇلبەكوۆ 18 جەلتوقسان كۇنى قالىڭ توپپەن بىرگە 9 اۆتوكولىكتى ورتەپ، 152 ماشينانى زاقىمداعان. تاعى 326 ميليتسيونەر مەن 196 سولداتتى جارالاپ، اۋرۋحاناعا تۇسىرۋگە قاتىسقان. مەملەكەتكە 302 مىڭ 644 سوم زيان كەلتىرگەن.

قايرات رىسقۇلبەكوۆ ءولىم جازاسىنا كەسىلدى. سوتتا سوڭعى ءسوز بەرىلگەندە:

"كۇنادان تازا باسىم بار،

جيىرما بىردە جاسىم بار،

قاسقالداقتاي قانىم بار،

بوزتورعايداي جانىم بار

الام دەسەڭ، الىڭدار.

قايرات دەگەن اتىم بار،

قازاق دەگەن زاتىم بار،

ەركەك توقتى قۇرباندىق.

اتام دەسەڭ اتىڭدار!" - دەپ سوت ۇكىمىن قاسقايىپ قارسى العان.

ارتىنشا 1988 جىلى 23 ساۋىردە اتۋ جازاسى وزگەرىپ، 20 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسىنا اۋىستىرىلدى.

تۇرمەدەگى جۇمباق ءولىم

قايرات رىسقۇلبەكوۆ 1988 جىلى 21 مامىردا سەمەي تۇرمەسىندە كوز جۇمدى.

سوت ۇكىمىنەن كەيىن قايرات رىسقۇلبەكوۆ سول كەزدەگى اۋىر قىلمىس جاساعاندار جازاسىن وتەيتىن سۆەردلوۆسكىدەگى تۇرمەگە بەت الادى. الايدا بەلگىسىز سەبەپتەرمەن سەمەيدىڭ تۇرمەسىنە جەتكىزىلگەن. قايراتتىڭ سەمەي تۇرمەسىندە قالاي كوز جۇمعانى ءالى كۇنگە دەيىن قۇپيا بولىپ كەلەدى.

كەڭەس تەرگەۋشىلەرى قايرات ءۇشىن 20 جىل تۇرمەدە وتىرۋ اتۋ جازاسىمەن پارا-پار كورىنىپ، ول وزىمەن كامەرالاس قىلمىسكەردىڭ جەيدەسىنە اسىلىپ ءولدى دەپ سەندىردى. بىراق كەيبىر ساياساتكەرلەر قايرات ءوز-وزىنە قول سالدى دەگەنگە ءالى كۇنگە دەيىن كۇمانمەن قارايدى.

"كامەرادا ءولىپ جاتقان بالانى ەڭ العاشقى كورگەن – ميليتسيونەر. كامەرانىڭ ەسىگىندە كىشكەنتاي تەرەزەشە بولادى. سول تەرەزەشەدەن قاراعاندا قايرات بۇك ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. ال ادام اسىلاتىن بولسا ول قاتىپ قالادى، سەرەيىپ. ال ول بالا ەكى تىزەسىن قۇشاقتاپ، ءبۇرىسىپ جاتىر دەگەن ەدى. ال ەندى سول ادام سول كەزدەگى سوزىنەن اينىپ قالدى", - دەگەن ەدى سۇقباتتارىنىڭ بىرىندە قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ ءومىرى مەن ءولىمىن زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبىرى سەيىتكەرىم قوجانازار.

قايرات رىسقۇلبەكوۆ سەمەيدە جەرلەنگەن.

جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قۇربانى ەلىمىز ەگەمەندىك العاننان كەيىن 1992 جىلى تولىعىمەن اقتالدى. وعان "حالىق قاھارمانى" اتاعى بەرىلدى.

قايرات رىسقۇلبەكوۆتىڭ حاتى

ء"…يا، مەن سiزدەردەن ەش جاسىرمايمىن، مەن 18 جەلتوقسان 1986 جىلى الاڭعا باردىم، كوپشiلiكپەن بiرگە. بارعاندا دا قوناەۆتىڭ كۇيiن كۇيتتەپ بارعان جوقپىن. تەك قانا، ول جەرگە بارعان سەبەبiم، بار ماقساتىم، بiرiنشiدەن، ول جەردە نە بولىپ، نە iستەپ، نە قويىپ جاتقانىن ءوز كوزiممەن كورۋ بولدى. ەكiنشiدەن، الاڭدا قازاقتىڭ ۋىزداي جاس قىزدارىن ۇرىپ-سوعىپ، ءولتiرiپ جاتىر دەگەندi ەلدەن ەستiگەن سوڭ، ءوز باسىم قولىمدى جايىپ "كۇل بولماساڭ، ءبۇل بول" دەپ وتىرۋعا ەركەكتiك ار-نامىسىم ەش جەتپەدi. ەر قاتارىندا ەر قارا بوپ، سانى بار، ساپاسى جوق بوپ، ەربەڭدەپ جۇرگەن نامىسسىز ەركەك مەن ەمەسپiن، قۇدايعا شۇكiرشiلiك، مەنiڭ دە كوركەيگەن كەۋدەمدە ناعىز ەرگە لايىق "نامىس" بارشىلىق. ونىڭ ۇستiنە "قىزدىڭ جولى جiڭiشكە" دەگەن. مەنiڭ تۇسiنiگiمشە، ايەل ادامعا ەر ادامدار تۇرماق، اڭ ەكەش اڭداردىڭ، حايۋانداردىڭ ەركەگi دە ۇرعاشىسىنا ءمۇيiز، يا بولماسا تۇياعىن كوتەرمەيدi. ال، بiز ءبارiمiز دە اڭ ەمەس، ادامزاتتىڭ ۇلى – ادامبىز، سوندىقتان، ەر ادام ايەل زاتىنا قول كوتەرiپ، قول جۇمساۋعا تيiس ەمەس، اۋەلi ەش پراۆوسى جوق. مiنە، قىسقاشا ايتقاندا، وسىنداي تۇسiنiكپەن، ايەل زاتىنا ەر بولىپ ءوز قولۇشىمدى بەرiپ، كومەكتەسۋگە، ولاردى اراشالاپ-قورعاۋ ءۇشiن بارعانىم راس. سول جەردە قولىمنان كەلگەنشە بiر كومەگiمدi بەرگەنiم دە راس. ول ءۇشiن ءالi كۇنگە دەيiن ەش وكiنبەيمiن، كەرiسiنشە، ۇلكەن ماقتانىش تۇتامىن.

تاعى وقىڭىز: الاش يدەياسى تىعىرىققا تىرەلدى: بايتۇرسىنۇلى كەڭەس وكىمەتى جاعىنا نە ءۇشىن ءوتتى

بiراق تا، بiر قۇداي ءوزi كۋا، ادام بالاسىن ەش ولتiرگەنiم جوق. مۇنداي ايۋاندىق جاساۋدىڭ ءوزi, سورماڭداي مەنiڭ قولىمنان كەلمەيدi. ەش ۋاقىتتا، ەشقاشان دا… ال، ايەل زاتىنا ايۋاندىقپەن قول كوتەرiپ، شاشىنان تارتىپ، كوكپارشا سۇيرەگەنi ءۇشiن بiر ميليتسيانى ۇرىپ-سوققانىم وتە راس. ول ادام كۇنi بۇگiنگە دەيiن امان-ەسەن زىر جۇگiرiپ ءجۇر. ءوز قولىممەن جاساعان بار تەرiس قىلىق، بار قىلمىسىم وسى عانا".

https://sputniknews.kz/spravka/20191216/12312494/Qairat-Rysqulbekov-omirbayan.html

پىكىرلەر