يسلام الەمىندەگى تاتۋلاستىق باستاماسى: يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى مەملەكەتتەرىندەگى بەيبىتشىلىك پەن شيەنەلىستەردى رەتتەۋ مۇمكىندىكتەرى» اتتى حالىقارالىق سەمينارىندا يىۇ باس حاتشىلىعىنىڭ بەيبىتشىلىك، قاۋىپسىزدىك جانە جانجالداردى رەتتەۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى اسقار مۋسينوۆپەن تىلدەسىپ، بىرقاتار ساۋلدارعا جاۋاپ الدىق.
–اسقار مىرزا، «يسلام الەمىندەگى تاتۋلاستىق باستاماسى: يىۇ مەملەكەتتەرىندەگى بەيبىتشىلىك پەن شيەنەلىستەردى رەتتەۋ مۇمكىندىكتەرى» سەمينارىنىڭ پلەنارلى ماجىلىسىندە ءال –قۋددۋس ىستەرى جونىندەگى يىۇ باس حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى، ەلشى سامير ب. دياب مىرزانىڭ «پالەستيندا ءدىني شەكتەۋلەر ورىن الىپ جاتىر. حالىقارالىق زاڭدار بارلىق ەلدەر ءۇشىن پارمەندى بولۋى كەرەك» دەدى. ءسىز نە دەيسىز؟
- يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنداعى باس حاتشىلىعى ءۇشىن پالەستينا ماسەلەسى ەرەكشە نازاردا. 1969 جىلى پالەستينادا ءال-اقسا مەشىتىندەگى ورتتەن كەيىن مۇسىلمان الەمىنىڭ سەركەلەرى پالەستينا ماسەلەسىن بىرىگىپ شەشەمىز دەگەن باتۋاعا كەلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە يىۇ قۇرىلدى. بۇل ماسەلە جارتى عاسىردان بەرى يىۇ ەمەس، بۇكىل حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ نازارىندا. بىزدىڭ ۇيىمدا تەك پالەستينا ماسەلەسىمەن اينالىساتىن دەپارتامەنت بار. قابىلدانعان رەزوليۋتسيا بار. دەمەك بۇل باعىتتا جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر.
–يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنداعى قازاقستاننىڭ باستامالارى جايلى ايتىڭىزشى.
-قازاقستان يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنداعى جۇمىسىنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جانە مادەني قىرلارىنىڭ مودەراتورى رەتىندە يسلام قاۋىمداستىعىنىڭ وزەكتى پروبلەمالارىن ءتيىمدى شەشۋگە، ۇيىم الەۋەتىن حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتى، ەكونوميكالىق بايلانىستى نىعايتۋعا شوعىرلاندىرىپ، وركەنيەتتەر ۇنقاتىستىعىن دامىتۋعا باعىتتايدى.
2017 جىلى يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ استانا قالاسىندا وتكەن عىلىم-تەحنولوگيالار سامميت ءوتتى. وندا ايتىلعان جايتتار ورىندالىپ كەلە جاتىر. يسلام مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىلىم سالاسىنا بولگەن قارجىسىن قوسىپ ەسەپتەسەك، باتىس ەلدەرىنىڭ 5-تەن ءبىرىن قۇرايدى. ياعني ەۋروپالىقتار جالپى ۇلتتىق ءونىمىنىڭ 5,1 پايىزىن، ال بىزدەر 1,1 پايىزىن ءبىلىم مەن تەحنولوگياعا جۇمسايمىز. بۇل وتە تومەن كورسەتكىش جانە ول سايكەسىنشە ارتتىرىلۋى ءتيىس. قازاقستاننىڭ باتىسپەن دە، يسلام ەلدەرىمەن دە بايلانىسى بەكەم. مىسالى ول OIC-15 شەڭبەرىندە عىلىمي-تەحنولوگيالىق ماسەلەلەردى شەشۋدە ماڭىزدى ءرول اتقارا الادى، دەپ ەسەپتەيمىن. يسلام مەملەكەتتەرى عىلىمنىڭ دامۋىنا باسا ءمان بەرۋى كەرەك. بىرقاتار ماڭىزدى باستامالاردىڭ قولعا الىنىپ، جوعارى دەيگەيدە حالىقارالىق كەزدەسۋلەردىڭ ۇيىمداستىرىلۋى، وسىنىڭ جارقىن ايعاعى.
– فيزيكا مەن حيميا سەكىلدى تەرەڭ عىلىم بويىنشا مۇسىلمان ەلدەرىنەن تەك ەكى ادام نوبەل سىيلىعىنا يە بولعان. يسلام مەملەكەتتەرىنىڭ وسى سالاعا ءبولىپ جاتقان قاراجاتى ولاردىڭ جالپى ىشكى ءونىمىنىڭ 0,8 پايىزىن عانا قۇرايدى.
–سالىستىرا قاراساق، اقش-تا بۇل كورسەتكىش 2,9 ، ال يزرايلدە 4,4 پايىز. ءساميتتىڭ وزەكتىلىگى دە سوندىقتان. قازاقستان وزىنە باۋىرلاس ەلدەردىڭ باسىن قوسىپ، ماڭىزدى باعىتقا باستاماق. قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ دجي 20 فورماتىنا بالاما قۇرۋ تۋرالى جوسپارى دا ماڭىزدى. بۇل ءتىلى مەن ءدىنى جاعىنان جاقىن وداقتاس ەلدەردى بىرىكتىرەتىنى انىق. «يسلام الەمىندەگى تاتۋلاستىق باستاماسىنىڭ» سىندارلى ديالوگقا اينالدى:
– سەمينار بارىسىندا شەتەلدىك ساراپشىلار تاراپىنان «يىۇ –نىڭ مانداتىن كۇشەيتۋ كەرەك، كەڭەس قۇرامىنا بەدەلدى تۇلعالاردى تارتۋ كەرەك» دەگەن پىكىرلەر ايتىلدى: ۇيىمنىڭ مانداتى ىشكى ماسەلەلەردى شەشۋگە ءالسىز بە؟
- ول ۇسىنىستاردىڭ ءبارىن قولداۋعا بولادى. ۇسىنىستىڭ ايتىلۋىنا سالماقتى سەبەپتى بار. بىراق يىۇ حاتشىلىعى تەك ورىنداۋشى قۇرىلىم.. مۇنداي سالماقتى شەشىمدەر مەملەكەتتەردىڭ پرەزيدەنتتەرى كەزدەسۋى، سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەزدەسۋىندە تالقىلانىپ، شەشىمىن تابۋى ءتيىس.
- يىۇ – مۇشە مەملەكەتتەردىڭ ءبىرازىنىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى ءماز ەمەس. «حالىقتىڭ 30 پايىزىنىڭ كۇن كورىس دەڭگەيى تومەن، جاعدايى تومەن ادامدار راديكاليزمگە بەيىم تۇرادى» دەگەن پىكىردى يىۇ حاتشىلىعىنىڭ وكىلدەرى ايتىپ جاتىر. بۇۇ نەمەسە حالىقارالىق ۇيىمدار يسلام ەلدەرىنە دونور تارتۋ، ينۆەستيتسيا تارتۋ ماسەلەسىن قانداي دەڭگەيدە كوتەرەدى؟ ناتيجە بار ما؟
ناتيجە بار. يىۇ –مۇشە ەلدەردە بۇۇ كومەگى بولماسا، جاعدايلارى ناشارلاپ كەتەر ەدى. بۇۇ-نىڭ ، حالىقارالىق ۇيىمداردان كومەك ءتۇسىپ جاتىر. بىراق يسلام الەمى 500 ملن حالىقتىڭ باسىن قوسىپ وتىر. ۇلكەن كۇش. الەۋەتى دە مىقتى. مۇسىلمان الەمى عىلىم مەن بىلىمگە، دۇنيەجۇزىلىك قوعامداستىققا ينتەگراتسيالانعا، پىكىر الۋاندىعى تۋرالى جاڭا تۇجىرىمدامالار مەن فيلوسوفياعا مۇقتاجدىق ايقىن سەزىلۋدە. بۇل ءۇشىن مۇشە مەملەكەتتەر ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى، وزگە وركەنيەتتەردىڭ جەتىستىكتەرىن قابىلداۋعا، جاڭا ءبىلىم مەن تەحنولوگيانى ۇيرەنۋگە نيەت تانىتۋى قاجەت. قازىرگى باستى پروبلەما كۇيزەلىستەن شىعۋ، كەدەيلىك ماسەلەلەرىن شەشۋ قوعامنىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن ءتالىم-تاربيەسىنە تىكەلەي بايلانىستى بولماق. وسىعان بايلانىستى جاھاندىققا قارسى تۇرۋ مەن قاقتىعىسقا ەمەس، جاھاندىق ينتەگراتسياعا باعىتتالعان ساياساتتى قالىپتاستىرۋ سالاسىندا ۇجىمدىق شارالار مەن كۇش-جىگەردى قابىلداۋ ءسوزسىز قاجەتتىلىك بولىپ تابىلادى.
الەمدە جانە سوڭعى كەزدەرى ءبىزدىڭ ەلدە دە ورىن الىپ وتىرعان ەكسترەميستىك پيعىلدار ءتىپتى حالىقتىڭ بولىگىندە يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا قاتىستى دا ۇرەي سەزىمىن تۋدىرىپ وتىرعان جوق پا?
مۇنداي ۇرەيلەردىڭ تولىعىمەن نەگىزسىز جانە يسلاموفوبياعا بەلشەسىنەن باتقان باتىستىڭ جاڭعىرىعى. اتاۋىنا قاراماستان، 1969 جىلى قۇرىلعان ۇيىم ءدىني ۇيىم بولىپ سانالمايدى. يىۇ زايىرلى پرينتسيپتەردى نەگىزگە الاتىن جانە ءۇش ءدىني توپتى - ازيالىق (15 ەل), ارابستاندىق (22 ەل) جانە افريكالىق، سونداي-اق سۋرينام (وڭتۇستىك امەريكا) مەن البانيانى (ەۋروپا) وكىلەت ەتەتىن 57 مەملەكەتتەن تۇرادى. يىۇ ەرەكشەلەيتىن وزگەشەلىكتەردى ونىڭ يسلام رۋحاني قۇندىلىقتارىنىڭ جالپىلاما تانىلعان يگىلىگىمەن باسشىلىق ەتەتىندىگىنەن بايقاۋعا بولادى.
اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان راۋان يلياسوۆ،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
