جاڭا جىلدان باستاپ جانارماي تاعى شارىقتايدى. دوللاردان بولەك، التى اي سايىن قۇبىلىپ قوياتىن بەنزين باعاسى دا قازىر جۇرتتى الاڭداتىپ وتىرعان جايى بار. بەنزين قىمباتتادى دەگەنشە، ەلدە بارلىق تاۋار، ازىق-تۇلىك باعاسى قوسا قىمباتتاپ، ينفلياتسيا يەكتەيتىنى داۋسىز.
سوعان قاراماستان كەشە ۇكىمەت جاڭا جىلدان باستاپ بەنزين اكتسيزىنىڭ مولشەرلەمەسى 4 500 تەڭگەدەن 10 500 تەڭگەگە قىمباتايتىنىن رەسمي مالىمدەپ، ارنايى قاۋلى دا شىعاردى. ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ ايتۋىنشا، «بەنزين قىمباتتاپ جاتسا دا، ەلدە قىمباتشىلىقتىڭ ورىن الۋىنا ەشكىم جول بەرمەيدى». ارينە، سەنگىمىز-اق كەلەدى.
ەڭ قىزىعى، ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى رۋسلان دالەنوۆ جانارماي سالىعىنىڭ ءوسۋىن «كوپ بالالى انالارعا تولەنەتىن الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كەسىرىنەن ءوستى» دەپ ايدى اسپانعا بىراق شىعاردى.
وقىرمانعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن ايتساق، اكتسيز دەگەنىمىز مەملەكەتتە وندىرىلگەن كەيبىر تاۋارلاردىڭ باعاسىنا قوسىلاتىن قوسىمشا قۇن. وسى سومما بيۋدجەتكە تولەنەدى. ياعني اكتسيز سالىقتىڭ ءبىر ءتۇرى. اكتسيزدى دۇكەنگە بارعاندا بايقاماي قالۋىمىز دا مۇمكىن، ويتكەنى اكتسيز تاۋارلاردىڭ باعالارىنا قوسىلعان.
وسىلايشا جاڭا جىلدان باستاپ جانارمايدىڭ سالىعى قىمباتتاماق. جانارماي اكتسيزىنىڭ 4500 تەڭگەدەن، 10500 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋگە نە سەبەپ؟ بۇل ەلدەگى ءونىم وندىرۋشىلەرگە سالماق سالماي ما؟ ەلدە ودان ءارى ينفلياتسيا ءورشىپ كەتپەي مە؟ «ادىرنا» ۇلتتىق پورتالىنىڭ اتىنان ماماندارعا حابارلاسىپ تالقىلاپ كوردىك.
جاردەماقى بيۋدجەتكە سالماق بوپ جاتىر
بۇل ارادا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى رۋسلان دالەنوۆ جانارماي سالىعىنىڭ ءوسۋىن «كوپ بالالى انالارعا تولەنەتىن الەۋمەتتىك كومەكتىڭ كەسىرى» دەپ ايتۋىندا قانداي نەگىز بار؟ بۇعان قاتىستى قارجىگەر ارمان مۋسين «راس، حالىققا تولەنەتىن الەۋمەتتىك كومەكتەر، جاردەماقىلار بار، ءتۇرلى مەملەكەتتىك باعدارلامالار بار وسىنىڭ بارلىعى بيۋدجەتكە سالماق بولىپ وتىر. سوندىقتان ماسەلە ادەتتە وسىلاي شەشىلەدى. بۇل بيۋدجەتكە تۇسكەن سالماقتى ءسال دە بولسا جەڭىلدەتەر، بىراق مۇنىڭ ارتىندا ءتۇرلى ماسەلەلەر تۋىندايدى» دەدى.
ايتالىق ول قانداي ماسەلەر؟! ماماندار جانارماي سالىعى قىمباتتاعاننان كەيىن ءبىرىنشى كەزەكتە وزىنەن ءوزى ونىڭ باعاسى دا قىمباتتايتىنىن العا تارتتى. «ال جانارماي قىمباتتادى دەگەنشە، ازىق-تۇلىكتەن باستاپ بارلىعى قىمباتتايدى» دەيدى ماماندار.
«جانارماي سالىعى وسكەننەن كەيىن جانارمايدىڭ نارىقتا ساتىلۋ قۇنىن دا قىمباتتاتۋعا تۋرا كەلەدى. ءاربىر ءوندىرۋشى سالىقتىڭ قۇنىن تاۋار باعاسىنا قوسادى. ويتكەنى ول دا ءوز شىعىنىن سولاي شىعارۋى كەرەك. جانارماي قىمباتتاسا، ينفلياتسيا دا شارىقتايدى. ترانزيتتىك شىعىن وسكەننەن كەيىن كەز كەلگەن ءوندىرىس ورنى ول شىعىندى جابۋى كەرەك. سوندىقتان بۇل ارادا جاڭا جىلدان كەيىن بىزدە ينفلياتسيا ءورشيدى»،-دەيدى ارمان مۋسين.
الەۋمەتتىك تالوندار ماسەلەنى شەشە مە؟
ماماننىڭ پايىمىنشا، جانارماي اكتسيزىن قىمباتتاتپاسا تاعى بولمايدى. سەبەبى قازىر كورشى رەسەيدىڭ وزىندە جانارماي تاپشى بولىپ، بىزگە بەنزين جەتكىزە الماي، كەرىسىنشە ولار بىزدەن ارزان بەنزيندى بىزدەن الىپ جاتقان تۇس. ال بۇلاي ارزان بەنزيندى سىرتقا جىبەرە بەرسەك، وزىمىزدە تاپشىلىق ورنايدى. قالاي دەسەك تە، ءبىز جانارمايدىڭ قىمباتتاۋىنان قاشىپ قۇتىلا المايدى ەكەنبىز. «سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا قاراپايىم حالىق قينالماسىن دەسە ۇكىمەت ناقتى ءارى ساۋاتتى شەشىمدەر قابىلداۋى كەرەك» دەيدى ماماندار.
«رەسەيدىڭ مۇناي گاز وندىرۋشىلەرىنىڭ پرەزيدەنتى گەنادي شمال نارىقتا جانار-جاعارمايدى بارىنشا ۇنەمدەپ پايدالانۋ كەرەكتىگىن ءجيى ايتىپ جاتىر. ءتىپتى كەلەر جىلى رەسەيدە جانارماي باعاسى 10-15 پايىزعا قىمباتتايتىنىن دا جاسىرمادى. سوندىقتان رەسەي مۇناي ونىمدەرىن پايلانۋعا الەۋمەتتىك نورما ەنگىزۋدى دە جوسپارلاپ وتىر. الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىلارعا ارناپ تالوندار شىعارۋ، كۇنىنە 50 شاقىرىم جۇرەتىن كولىكتەرگە 150 ليترگە دەيىن عانا جانارماي بەرۋ ماسەلەسى قازىر رەسەيدە قاتتى تالقىلانىپ جاتقان تۇس. جالپى، قازاقستان جانار-جاعارماي نارىعىنداعى 40 پايىز تاپشىلىقتى رەسەي ارقىلى تولىقتىرىپ كەلەدى. بىراق قازىر ولاردىڭ وزىندە تاپشىلىق. كورشى ەلدىڭ جانار-جاعارمايىن وزىنە جەتكىزە الماي ۇنەمدەي باستاۋى بىزگە دە اسەر ەتەتىنى داۋسىز. بۇل دا ءونىم تاپشىلىعى مەن قىمباتشىلىعىنا اپاراتىن قۇبىلىس»،-دەدى ەكونوميست-عالىم جاڭاباي الدابەرگەنوۆ.
نە ىستەۋ كەرەك؟
«بىراق بىزگە تاپشىلىق ورىن الادى. «ءونىم قىمباتتايدى» دەپ وتىرۋعا تاعى بولمايدى» دەسەدى ماماندار.
بۇعان قاتىستى ەكونوميست-عالىم بەيسەنبەك زيابەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، بىزدەگى مۇنايدان جانار-جاعارماي الۋدىڭ تەحنولوگيالىق ءادىسى جەتىلۋى كەرەك.
«قازاقستاندا مۇناي وڭدەۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەسكىرگەنى سونشالىقتى، ءبىز 1 توننا مۇنايدان 300-350 ليتر عانا جانارماي الا الامىز. ال كورشى رەسەيدە 1 توننا مۇنايدان 600 ليتر جانارماي الادى. اقش-تا بۇل كورسەتكىش 800 ليترگە دەيىن بارادى. ءبىز مۇنايمەن ىلەسىپ شىعاتىن ىلەسپە گازدى دا دۇرىس ۇقساتا الماي وتىرمىز. ەگەر سول ىلەسپە گازدى ۇقساتا العانىمىزدا «كوگىلدىر وتىن بەر» دەپ وزبەكستانعا نەمەسە قىرعىزستانعا جالتاقتاماس ەدىك. ءبىز ۇنەمى جانارماي تاپشىلىعىمەن بەتپە-بەت كەلەمىز. قازىر الەمدىك نارىقتا مۇناي باعاسى ءتۇسىپ جاتقانىمەن، قازاقستانداعى جانارماي ءونىمى سول قىمبات كۇيىنشە قالىپ وتىر. سەبەبى ءبىزدىڭ مۇنايدان ءونىم الۋ تەحنولوگيالىق الەۋەتەمىز تومەن. وسى تەحنولوگيالىق بازامىزدى جەتىلدىرگەندە بەنزين باعاسى دا تۇراقتالاتىن ەدى. سوندىقتان الداعى ءۇش جىلدا وسى مودەرنيزاتسيا جايى تولىققاندى شەشىلگەنى ابزال. ولاي ەتپەسەك جىل سايىن قىمباتشىلىق مەڭدەپ، حالىقتىڭ جايىن اۋىرلاتىپ الامىز»،-دەدى عالىم.
.
قارلىعاش زارىقحانقىزى،
«ادىرنا» ۇلتتىق پورتالى
