Jaŋa jyldan bastap janarmai taǧy şaryqtaidy. Dollardan bölek, alty ai saiyn qūbylyp qoiatyn benzin baǧasy da qazır jūrtty alaŋdatyp otyrǧan jaiy bar. Benzin qymbattady degenşe, elde barlyq tauar, azyq-tülık baǧasy qosa qymbattap, infliasiia iekteitını dausyz.
Soǧan qaramastan keşe Ükımet Jaŋa jyldan bastap benzin aksizınıŋ mölşerlemesı 4 500 teŋgeden 10 500 teŋgege qymbataitynyn resmi mälımdep, arnaiy qauly da şyǧardy. Ükımet müşelerınıŋ aituynşa, «benzin qymbattap jatsa da, elde qymbatşylyqtyŋ oryn aluyna eşkım jol bermeidı». Ärine, sengımız-aq keledı.
Eŋ qyzyǧy, elımızdıŋ Ūlttyq ekonomika ministrı Ruslan Dälenov janarmai salyǧynyŋ ösuın «köp balaly analarǧa tölenetın äleumettık kömektıŋ kesırınen östı» dep aidy aspanǧa bıraq şyǧardy.
Oqyrmanǧa tüsınıktı bolu üşın aitsaq, aksiz degenımız memlekette öndırılgen keibır tauarlardyŋ baǧasyna qosylatyn qosymşa qūn. Osy somma biudjetke tölenedı. Iаǧni aksiz salyqtyŋ bır türı. Aksizdı dükenge barǧanda baiqamai qaluymyz da mümkın, öitkenı aksiz tauarlardyŋ baǧalaryna qosylǧan.
Osylaişa Jaŋa jyldan bastap janarmaidyŋ salyǧy qymbattamaq. Janarmai aksizınıŋ 4500 teŋgeden, 10500 myŋ teŋgege deiın köteruge ne sebep? Būl eldegı önım öndıruşılerge salmaq salmai ma? Elde odan ärı infliasiia örşıp ketpei me? «Adyrna» ūlttyq portalynyŋ atynan mamandarǧa habarlasyp talqylap kördık.
Järdemaqy biudjetke salmaq bop jatyr
Būl arada Ūlttyq ekonomika ministrı Ruslan Dälenov janarmai salyǧynyŋ ösuın «köp balaly analarǧa tölenetın äleumettık kömektıŋ kesırı» dep aituynda qandai negız bar? Būǧan qatysty qarjyger Arman Musin «ras, halyqqa tölenetın äleumettık kömekter, järdemaqylar bar, türlı memlekettık baǧdarlamalar bar osynyŋ barlyǧy biudjetke salmaq bolyp otyr. Sondyqtan mäsele ädette osylai şeşıledı. Būl biudjetke tüsken salmaqty säl de bolsa jeŋıldeter, bıraq mūnyŋ artynda türlı mäseleler tuyndaidy» dedı.
Aitalyq ol qandai mäseler?! Mamandar janarmai salyǧy qymbattaǧannan keiın bırınşı kezekte özınen özı onyŋ baǧasy da qymbattaitynyn alǧa tartty. «Al janarmai qymbattady degenşe, azyq-tülıkten bastap barlyǧy qymbattaidy» deidı mamandar.
«Janarmai salyǧy öskennen keiın janarmaidyŋ naryqta satylu qūnyn da qymbattatuǧa tura keledı. Ärbır öndıruşı salyqtyŋ qūnyn tauar baǧasyna qosady. Öitkenı ol da öz şyǧynyn solai şyǧaruy kerek. Janarmai qymbattasa, infliasiia da şaryqtaidy. Tranzittık şyǧyn öskennen keiın kez kelgen öndırıs orny ol şyǧyndy jabuy kerek. Sondyqtan būl arada Jaŋa jyldan keiın bızde infliasiia örşidı»,-deidı Arman Musin.
Äleumettık talondar mäselenı şeşe me?
Mamannyŋ paiymynşa, janarmai aksizın qymbattatpasa taǧy bolmaidy. Sebebı qazır körşı Reseidıŋ özınde janarmai tapşy bolyp, bızge benzin jetkıze almai, kerısınşe olar bızden arzan benzindı bızden alyp jatqan tūs. Al būlai arzan benzindı syrtqa jıbere bersek, özımızde tapşylyq ornaidy. Qalai desek te, bız janarmaidyŋ qymbattauynan qaşyp qūtyla almaidy ekenbız. «Sondyqtan aldaǧy uaqytta qarapaiym halyq qinalmasyn dese Ükımet naqty ärı sauatty şeşımder qabyldauy kerek» deidı mamandar.
«Reseidıŋ mūnai gaz öndıruşılerınıŋ prezidentı Genadii Şmal naryqta janar-jaǧarmaidy barynşa ünemdep paidalanu kerektıgın jiı aityp jatyr. Tıptı keler jyly Reseide janarmai baǧasy 10-15 paiyzǧa qymbattaitynyn da jasyrmady. Sondyqtan Resei mūnai önımderın pailanuǧa äleumettık norma engızudı de josparlap otyr. Äleumettık az qamtylǧan otbasylarǧa arnap talondar şyǧaru, künıne 50 şaqyrym jüretın kölıkterge 150 litrge deiın ǧana janarmai beru mäselesı qazır Reseide qatty talqylanyp jatqan tūs. Jalpy, Qazaqstan janar-jaǧarmai naryǧyndaǧy 40 paiyz tapşylyqty Resei arqyly tolyqtyryp keledı. Bıraq qazır olardyŋ özınde tapşylyq. Körşı eldıŋ janar-jaǧarmaiyn özıne jetkıze almai ünemdei bastauy bızge de äser etetını dausyz. Būl da önım tapşylyǧy men qymbatşylyǧyna aparatyn qūbylys»,-dedı ekonomist-ǧalym Jaŋabai Aldabergenov.
Ne ısteu kerek?
«Bıraq bızge tapşylyq oryn alady. «Önım qymbattaidy» dep otyruǧa taǧy bolmaidy» desedı mamandar.
Būǧan qatysty ekonomist-ǧalym Beisenbek Ziiabekovtıŋ aituynşa, bızdegı mūnaidan janar-jaǧarmai aludyŋ tehnologiialyq ädısı jetıluı kerek.
«Qazaqstanda mūnai öŋdeu tehnologiiasynyŋ eskırgenı sonşalyqty, bız 1 tonna mūnaidan 300-350 litr ǧana janarmai ala alamyz. Al körşı Reseide 1 tonna mūnaidan 600 litr janarmai alady. AQŞ-ta būl körsetkış 800 litrge deiın barady. Bız mūnaimen ılesıp şyǧatyn ılespe gazdy da dūrys ūqsata almai otyrmyz. Eger sol ılespe gazdy ūqsata alǧanymyzda «kögıldır otyn ber» dep Özbekstanǧa nemese Qyrǧyzstanǧa jaltaqtamas edık. Bız ünemı janarmai tapşylyǧymen betpe-bet kelemız. Qazır älemdık naryqta mūnai baǧasy tüsıp jatqanymen, Qazaqstandaǧy janarmai önımı sol qymbat küiınşe qalyp otyr. Sebebı bızdıŋ mūnaidan önım alu tehnologiialyq äleuetemız tömen. Osy tehnologiialyq bazamyzdy jetıldırgende benzin baǧasy da tūraqtalatyn edı. Sondyqtan aldaǧy üş jylda osy modernizasiia jaiy tolyqqandy şeşılgenı abzal. Olai etpesek jyl saiyn qymbatşylyq meŋdep, halyqtyŋ jaiyn auyrlatyp alamyz»,-dedı ǧalym.
.
Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
Ūqsas jaŋalyqtar
