Jańa jyldan bastap janarmaı taǵy sharyqtaıdy. Dollardan bólek, alty aı saıyn qubylyp qoıatyn benzın baǵasy da qazir jurtty alańdatyp otyrǵan jaıy bar. Benzın qymbattady degenshe, elde barlyq taýar, azyq-túlik baǵasy qosa qymbattap, ınflıaııa ıekteıtini daýsyz.
Soǵan qaramastan keshe Úkimet Jańa jyldan bastap benzın akıziniń mólsherlemesi 4 500 teńgeden 10 500 teńgege qymbataıtynyn resmı málimdep, arnaıy qaýly da shyǵardy. Úkimet músheleriniń aıtýynsha, «benzın qymbattap jatsa da, elde qymbatshylyqtyń oryn alýyna eshkim jol bermeıdi». Árıne, sengimiz-aq keledi.
Eń qyzyǵy, elimizdiń Ulttyq ekonomıka mınıstri Rýslan Dálenov janarmaı salyǵynyń ósýin «kóp balaly analarǵa tólenetin áleýmettik kómektiń kesirinen ósti» dep aıdy aspanǵa biraq shyǵardy.
Oqyrmanǵa túsinikti bolý úshin aıtsaq, akız degenimiz memlekette óndirilgen keıbir taýarlardyń baǵasyna qosylatyn qosymsha qun. Osy somma bıýdjetke tólenedi. Iaǵnı akız salyqtyń bir túri. Akızdi dúkenge barǵanda baıqamaı qalýymyz da múmkin, óıtkeni akız taýarlardyń baǵalaryna qosylǵan.
Osylaısha Jańa jyldan bastap janarmaıdyń salyǵy qymbattamaq. Janarmaı akıziniń 4500 teńgeden, 10500 myń teńgege deıin kóterýge ne sebep? Bul eldegi ónim óndirýshilerge salmaq salmaı ma? Elde odan ári ınflıaııa órship ketpeı me? «Adyrna» ulttyq portalynyń atynan mamandarǵa habarlasyp talqylap kórdik.
Járdemaqy bıýdjetke salmaq bop jatyr
Bul arada Ulttyq ekonomıka mınıstri Rýslan Dálenov janarmaı salyǵynyń ósýin «kóp balaly analarǵa tólenetin áleýmettik kómektiń kesiri» dep aıtýynda qandaı negiz bar? Buǵan qatysty qarjyger Arman Mýsın «ras, halyqqa tólenetin áleýmettik kómekter, járdemaqylar bar, túrli memlekettik baǵdarlamalar bar osynyń barlyǵy bıýdjetke salmaq bolyp otyr. Sondyqtan másele ádette osylaı sheshiledi. Bul bıýdjetke túsken salmaqty sál de bolsa jeńildeter, biraq munyń artynda túrli máseleler týyndaıdy» dedi.
Aıtalyq ol qandaı máseler?! Mamandar janarmaı salyǵy qymbattaǵannan keıin birinshi kezekte ózinen ózi onyń baǵasy da qymbattaıtynyn alǵa tartty. «Al janarmaı qymbattady degenshe, azyq-túlikten bastap barlyǵy qymbattaıdy» deıdi mamandar.
«Janarmaı salyǵy óskennen keıin janarmaıdyń naryqta satylý qunyn da qymbattatýǵa týra keledi. Árbir óndirýshi salyqtyń qunyn taýar baǵasyna qosady. Óıtkeni ol da óz shyǵynyn solaı shyǵarýy kerek. Janarmaı qymbattasa, ınflıaııa da sharyqtaıdy. Tranzıttik shyǵyn óskennen keıin kez kelgen óndiris orny ol shyǵyndy jabýy kerek. Sondyqtan bul arada Jańa jyldan keıin bizde ınflıaııa órshıdi»,-deıdi Arman Mýsın.
Áleýmettik talondar máseleni sheshe me?
Mamannyń paıymynsha, janarmaı akızin qymbattatpasa taǵy bolmaıdy. Sebebi qazir kórshi Reseıdiń ózinde janarmaı tapshy bolyp, bizge benzın jetkize almaı, kerisinshe olar bizden arzan benzındi bizden alyp jatqan tus. Al bulaı arzan benzındi syrtqa jibere bersek, ózimizde tapshylyq ornaıdy. Qalaı desek te, biz janarmaıdyń qymbattaýynan qashyp qutyla almaıdy ekenbiz. «Sondyqtan aldaǵy ýaqytta qarapaıym halyq qınalmasyn dese Úkimet naqty ári saýatty sheshimder qabyldaýy kerek» deıdi mamandar.
«Reseıdiń munaı gaz óndirýshileriniń prezıdenti Genadıı Shmal naryqta janar-jaǵarmaıdy barynsha únemdep paıdalaný kerektigin jıi aıtyp jatyr. Tipti keler jyly Reseıde janarmaı baǵasy 10-15 paıyzǵa qymbattaıtynyn da jasyrmady. Sondyqtan Reseı munaı ónimderin paılanýǵa áleýmettik norma engizýdi de josparlap otyr. Áleýmettik az qamtylǵan otbasylarǵa arnap talondar shyǵarý, kúnine 50 shaqyrym júretin kólikterge 150 lıtrge deıin ǵana janarmaı berý máselesi qazir Reseıde qatty talqylanyp jatqan tus. Jalpy, Qazaqstan janar-jaǵarmaı naryǵyndaǵy 40 paıyz tapshylyqty Reseı arqyly tolyqtyryp keledi. Biraq qazir olardyń ózinde tapshylyq. Kórshi eldiń janar-jaǵarmaıyn ózine jetkize almaı únemdeı bastaýy bizge de áser etetini daýsyz. Bul da ónim tapshylyǵy men qymbatshylyǵyna aparatyn qubylys»,-dedi ekonomıst-ǵalym Jańabaı Aldabergenov.
Ne isteý kerek?
«Biraq bizge tapshylyq oryn alady. «Ónim qymbattaıdy» dep otyrýǵa taǵy bolmaıdy» desedi mamandar.
Buǵan qatysty ekonomıst-ǵalym Beısenbek Zııabekovtiń aıtýynsha, bizdegi munaıdan janar-jaǵarmaı alýdyń tehnologııalyq ádisi jetilýi kerek.
«Qazaqstanda munaı óńdeý tehnologııasynyń eskirgeni sonshalyqty, biz 1 tonna munaıdan 300-350 lıtr ǵana janarmaı ala alamyz. Al kórshi Reseıde 1 tonna munaıdan 600 lıtr janarmaı alady. AQSh-ta bul kórsetkish 800 lıtrge deıin barady. Biz munaımen ilesip shyǵatyn ilespe gazdy da durys uqsata almaı otyrmyz. Eger sol ilespe gazdy uqsata alǵanymyzda «kógildir otyn ber» dep Ózbekstanǵa nemese Qyrǵyzstanǵa jaltaqtamas edik. Biz únemi janarmaı tapshylyǵymen betpe-bet kelemiz. Qazir álemdik naryqta munaı baǵasy túsip jatqanymen, Qazaqstandaǵy janarmaı ónimi sol qymbat kúıinshe qalyp otyr. Sebebi bizdiń munaıdan ónim alý tehnologııalyq áleýetemiz tómen. Osy tehnologııalyq bazamyzdy jetildirgende benzın baǵasy da turaqtalatyn edi. Sondyqtan aldaǵy úsh jylda osy modernızaııa jaıy tolyqqandy sheshilgeni abzal. Olaı etpesek jyl saıyn qymbatshylyq meńdep, halyqtyń jaıyn aýyrlatyp alamyz»,-dedi ǵalym.
.
Qarlyǵash ZARYQHANQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly
