«ادىرنا» ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى مەن ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ بىرلەسىپ ۇيىمداستىرۋىمەن الماتى قالاسىنداعى ءو.جولداسبەكوۆ اتىنداعى ستۋدەنتتەر سارايىندا «ءبىرجان دەپ اتىم شىقتى التى الاشقا» اتتى كەش ءوتتى. كەشتە العاشقى بولىپ سويلەگەن اكادەميك، پروفەسسور تۇرسىنبەك كاكىشەۆ:
– ءبىزدىڭ كلاسسيكالىق انشىلەرىمىزدى جاستار ۇمىتا باستاعان كەزدە ونى قايتا جاڭعىرتىپ، كەيىنگى ۇرپاققا، مىنا زالدا وتىرعان ستۋدەنتتەرگە تاعىلىم ەتىپ، ءىس-شارانى كوتەرىپ وتىرعان «ادىرنا» ۇيىمىنىڭ باعىت-باعدارى وتە دۇرىس-دەپ، ءوزىنىڭ العىسىن ءبىلدىردى. ءسوز اياعىندا ۇيىمداستىرۋ ۇجىمىنا «ىستەرىڭدە ناتيجە كوپ بولسىن» دەگەن اقساقالدىق باتاسىن بەردى.تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا وراي ستۋدەنتتەر سارايىندا قازاقتىڭ ءبىرتۋما پەرزەنتى ءبىرجان قوجاعۇلۇلىنا ارنالعان بۇل كەشتە كەرەمەتتەي اندەرى ورىندالىپ، ومىرىنەن سىر شەرتىلدى.
كەيىندە ءبىرجاننىڭ شوبەرەسى مارال تەمىرتاسوۆ ءبىرجان سالدىڭ مۇرالارىن قايتا جانداندىرىپ، ءىس-شارا وتكىزىپ وتىرعان ۇيىمعا العىسى-تىلەگىن ايتتى. كوكشەتاۋلىق جىرشى-جىراۋ بايانعالي ءالىمجانوۆتىڭ قىزىقتى دا، اسەرلى اڭگىمەسى حالىقتى ءۇيىرىپ العانداي بولدى.
ءبىرجان سالدىڭ شىعارماشىلىعىنا توقتالىپ، تاريحي فاكتىلەردى قوزعاپ بايانداما جاساعان ونەرتانۋشى، ءدۇلدۇل ءانشى ەرلان تولەۋتاي بولدى. سونىمەن ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ءداستۇرلى ونەر ءوز كوگىنەن كورىنىپ، ەڭ العاش ساحنا ايقارا اشىلعان ۋاقىتتا قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فارابي سازى وركەسترىنىڭ ورىنداۋىندا قۇرمانعازىنىڭ كۇيى «بالبىراۋىن» ءوز كەزەگىن الدى. وركەستردىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى بولاتقالي ءامىرحان. كەشتىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى ءبىرجان سالدىڭ بۇرىن-سوڭدى ەل تىڭداماعان، ارحيۆتە قالعان جاڭا اندەرى ءوز تىڭدارمانىنا جول اشتى. ەركىن شۇكىمانوۆ «ايتباي»، «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»، «جانبوتا»، دوسحان ودامانوۆ «اقتەنتەك»، ناريمان ءابدىراحمانوۆ «ءلايلىم-شىراق»، ساۋلە جانپەيىسوۆا «بۋرىلتاي»، «جونىپ الدى»، ەربول ءبىلالوۆ «ءماتى-داۋلەن»، سايات نۇرتازين «اداسقاق»، جاسۇلان بازاربەكوۆ «جونىپ الدى 2 ءتۇرى»، «قۋاندىققا»، ەرلان رىسقالي «ءبىرجان سال – اقىن»، «جامباس سيپار»، تالعات ابىلعازى «سىرعاقتى»، گۇلشات تاكەجانوۆا «عاشىعىم»، ەرلان تولەۋتاي «اقسەركەش»، «ون ساۋساق»، گۇلسىم ارىسباەۆا «جالعىز ارشا»، «اقجورعاجان»، تولەۋتاي سەرىكوۆ «ماقپال قىز» جانە جوبا اۆتورى جولامان قۇجامانوۆ «مىنەزى جۇيرىكتەردىڭ سوقپا-سوقپا»، «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن»، جاسۇلان ساقاەۆ «كەركەكىل» اتتى ءبىرجان سالدىڭ اندەرىن شەبەرلىكپەن ايتىپ شىقتى. ءوزىم وسى كەشتە ء"بىرلان" دەگەن ءاندى ورىندادىم. ەرلان تولەۋتايدىڭ ورىنداۋىنداعى «ون ساۋساق» ءانى تىڭدارماننىڭ كوڭىلىن ءبىر سەرپىلتكەنى كەش اقساقالى تۇرسىنبەك كاكىشەۆتىڭ وعان ءوز شاپانىن شىن كوڭىلىمەن سىيلاۋىنان كورىندى. ءاندى باقسىداي قۇيقىلجىتقان ەرلان تولەۋتايدىڭ ونەرى جاستارعا ۇلگى بولسا يگى. تانىمال ءانشى تىلەۋلەس قۇرمانعاليەۆتىڭ ورىنداعان «تەمىرتاس» ءانىنىڭ اسەرىنەن جاسى ۇلكەن اعا-اپكەلەرىمىزدىڭ كوزىنە جاس ءۇيىرىلدى. سوڭىرا رامازان ستامعازيەۆتىڭ ورىنداۋىنداعى «القاراكوك»، «ون ەكى ۆزۆود»، «ايبوزىم» اندەرى كەشتىڭ ءسانىن ودان ارمەن قىزدىرىپ، قىزىقتىرا ءتۇستى.
كەش سوڭىندا ءبىرجان سالدىڭ شوبەرەسى، تىكەلەي ۇرپاعى مارال تەمىرتاسوۆ بىلاي دەدى :
– بۇل كەشتىڭ ۇيىمداستىرۋ القاسىنا ۇلكەن العىسىمدى بىلدىرەمىن، ءبىرجان سال ءيسى قازاقتىڭ يگى مۇرالارىنىڭ جارقىن بەينەسى. ءبىرجان ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى قامتىلعان مۋزەيى قازىر بۋرابايدا ورنالاسقان. ۇرپاعىنان قازىر ءۇش شوبەرەسى بارمىز. ەكى باۋىرىم بار. ءبىرىنىڭ اتى ورال، ءبىرى ءشارىپ. كوكشەتاۋدا ستەپنياكتا تۇرامىز.
ءبىر مەزگىلدە ۇلى مۋزىكا تۇلعالارى مەن قازاقتىڭ ءان ونەرىن قاتار ناسيحاتتايىن جوبا تۋرالى العاش ءانشى جولامان قۇجيمانوۆ باستاما كوتەرگەن ەدى. ءبىرجان سال، اقان سەرى، مۇحيت، ۇكىلى ىبىراي، نارتاي، كەنەن، جاياۋ مۇسا، بالۋان شولاق ءتارىزدى دارىندى تۇلعالارىمىزدىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى جاسارعا وراسان زور ونەگە. بىلتىر جازۋشىلار وداعىنىڭ قولداۋىمەن «الاشتىڭ اقان سەرىسى» اتتى اقان اندەرىنەن ۇيىمداستىرىلدى. وندا دا ءالى كۇنگە دەيىن ۇلت مۇددەسى مايدانىندا اتتان تۇسپەي جۇرگەن تۇرسىنبەك كاكىشەۆ اقساقالىمىز اق باتاسىن بەرىپ، جاستاردىڭ قاسىنان تابىلعان بولاتىن. سول كەش ءجونىن قورعانبەك امانجولداي اقىن اعامىز «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە كولەمدى ماقالا جازىپ، ىستىق لەبىزىن جولدادى. ءبىرجان سال اندەرىنەن كەيىن «ادىرنا» ۇلتتىق-ەتنوگرافيالىق بىرلەستىگى مۇحيتتىڭ داۋىسىڭ بولسا، ايت دەيتىن اندەرىنەن كەش وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرعانىن جاسىرمادى.
اتاۋلى كەشتىڭ باستى ەرەكشەلىگى – ءبىرجان سالدىڭ ايتىلماي جۇرگەن اندەرىن حالىققا جەكىزۋىمىزدە بولىپ وتىر. مىسالى، «كەركەكىل»، «ءبىرلان»، «مىنەزى جۇيرىكتەردىڭ سوقپا-سوقپا» جانە تاعى باسقا اندەر. ءبىرجاننىڭ ابايدىڭ سوزىنە جازىلعان «جاسىمدا عىلىم بار دەپ ەسكەرمەدىم»، «مەن كوردىم ۇزىن قايىڭ قۇلاعانىن» اتتى اندەرى ءبىزدىڭ نازارىمىزدى بىردەن اۋداردى. ءبىرجاننىڭ ابايدى ىزدەپ بارعانى بارشاعا ايان. قازاق تاريحىنداعى العاشقى بىرلەسكەن شىعارماشىلىق جۇمىس وسى ەكى ۇلىلارىمىزدان باستاۋ العانداي. اباي ءبىرجاننىڭ ونەرىنە ءسۇيسىنىپ، «سەندەي ءانشى قايتا تۋماس-اۋ» دەگەندە، بىرجەكەڭ «مەندەي ءانشىنىڭ تالايى تۋار، بىراق، سەندەي تىڭداۋشى تۋماس» دەپتى. راسىندا دا، قازاق ءانى تىڭدارماندارىن جوعالتىپ العانداي كۇي كەشتى كەيىنگى كەزدەرى. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا تالپىنعان «ادىرنانىڭ» قادامىن قۋاتتاپ، مينيسترلىكتەر مەن قۇزىرلى مەكەمەلەر كوز قىرىن سالىپ قارايلاسسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
باحتيار اقىمجانوۆ
