جۋىردا يگيل (ەلىمىزدە تيىم سالىنعان) تەرروريستىك ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى ءابۋ باكىر ءال-باعداديدىڭ ولگەندىگىنە قاتىستى اقش باسشىلارى مالىمدەمە جاسادى. سوڭعى توعىز جىلدىق لاڭنان كەيىن سيريا ەلى ءالى ەس جيار ەمەس. بۇل جاڭالىق از دا بولسا تاياۋ شىعىستاعى جاعدايدىڭ تۇراقتانۋىنا ءبىر قادام جاسالعاداي بولعانىمەن، ەل ءىشى ءالى"سيىردىڭ بۇيرەگىندەي" ءبولىنىپ تۇر. سەبەبى، بۇل ەلدە كىم جوق؟! ءبارى سوندا. جەمتىككە ۇيمەلەگەن قۇزعىنداردى ەلەستەتەدى. بىرەۋگە ەل قايعى، بىرەۋگە مۇناي، بىرەۋگە قارۋ-جاراق ساۋداسى قايعى دەگەندەي...
ايتپاعىمىز جوعارىدا ايتىلعان پەندەنىڭ قولىمەن جاسالعان جالعان ۇران مەن جالاڭ «حاليفاتتىڭ» قيالىمەن ءبىراز ازاماتتار سيريا اسقان ەدى. "بالەن جەردە التىن بار، بارساڭ باقىر دا جوق" - دەگەندەن ويى ورىندالماعان، تۇمسىعى تاسقا تيگەن ءبىراز توبىر قازىر لاگەرلەردە كۇن كەشىپ جاتىر. بولماسا الپاۋىتتاردىڭ اتقان وعىنان مەرت بولدى. تىنىشتىقتى كۇپىرلىككە بالاپ، اتا-اناسىنىڭ اسىن ارامعا شىعارىپ، تۋىسىن ءدىنسىز ساناپ، قاعىنان جەرىگەن ءبىراز بەزبۇيرەك «دىنشىلدەر» جاۋتەڭدەپ ءوز ەلدەرىنەن كومەك كۇتكەنىمەن كوبىنىڭ ەلى ازاماتتارىنان تەرىس اينالدى. قازىر دە سيريا، تۇركيا، يراك جەرىندە باس ساۋعالاپ قاشىپ جۇرگەندەر جەتەرلىك. بولماسا كۇرتتەردىڭ، سيريالىق رەجيم كۇشتەرىنىڭ، تۇرىكتەردىڭ قولىندا قاماۋدا وتىرعاندار دا از ەمەس.
ال قازاقستاننىڭ ۇستانىمى باسقاشا بولىپ شىقتى. وسى جىلى ەل باسشىلىعىنىڭ بۇيرىعىمەن بىرنەشە مارتە «جۋسان-1,2,3,4» وپەراتسياسى شەڭبەرىندە سيرياداعى قاقتىعىس اۋماعىنان ازاماتتار ەلگە اكەلىندى. بۇل شەشىمگە قاتىستى قوعامدا ەكىۇداي پىكىرلەردىڭ دە ايتىلعاندىعىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى. دەگەنمەن، ازاماتتار اكەلىنگەن سوڭ ولاردى وڭالتۋ باستى تاقىرىپقا اينالدى. ولاردى ايلىق وڭالتۋ شارالارى دا جۇزەگە اسىرىلدى. وڭالتۋ جۇمىسىنا تارتىلعان مامانداردىڭ باسىم كوپشىلىگىن پسيحولوگتار مەن تەولوگتار قۇراۋى دا قازىرگى دەراديكاليزاتسيا جۇمىسىنداعى باسىم ماماندىق يەلەلەرى ەكەندىگىن كورسەتەدى. پسيحولوگ ماماندار ولاردىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىن زەردەلەپ، كەڭەس بەرسە، باستى جۇك تەولوگتاردا بولدى. سەبەبى، ول ازاماتتاردىڭ ءاۋ باستا ەلىمىز تەرريتورياسىنان قاقتىعىس ايماعىنا كەتۋىنە ىقپال ەتكەن دۇنيە ولاردىڭ ءدىني كوزقاراستارى ەدى. ۋلانعاندى ۋمەن ەمدەۋ حالقىمىزدىڭ بايىرعى ۇستانىمى. سونداي-اق، دىنمەن اداسقانداردىڭ ءدىني كوزقاراستارىن ساراپقا سالۋ دا ولاردى وڭالتۋدىڭ جاقسى تاسىلدەردىڭ ءبىرى.
بىراق ءدىني اداسۋشىلىققا ۇرىنعان ازاماتتاردى ءدىني وڭالتۋ، ياعني دەراديكاليزاتسيا جۇمىسىن اتقارۋ ءۇشىن دە بىرنەشە العىشارتتاردىڭ بولۋى كەرەك. الدىمەن، ءدىني وڭالتۋ جاسايتىن ادامنىڭ دىندارلىعى مەن ءدىني ءبىلىمىن دالەلدەۋى شارت. ويتكەنى، وڭالتۋ وبەكتىسى بولعان ادام الدىنداعى ادامنىڭ دىنيلىگىن مويىنداماسا وڭالۋى مۇمكىن بولمايدى. سەبەبى، راديكالدى باعىت وكىلدەرى وزدەرى ءدىندار، ءدىني ءبىلىمدى ساناماعان ادامدى مويىندامايدى.
ەكىنشىدەن، ءدىني ءبىلىمنىڭ دە ارنايى باعىتتا الىنعان بولۋى، ياعني راديكالدىڭ ءدىني ارگۋمەنتتەرىنە قارسى ءدىني ماتىندەردەن سەنىمدى دايەكتەردى كورسەتە الۋ شارت. ولاي بولماعاندا «تازا يسلام» تۇسىنىگىمەن اۋىرعان ادامدى وڭالتۋ وڭاي بولمايدى. ولاردىڭ ءداستۇرلى باعىتتى كىنالاۋشىلىعى ايقىندالا تۇسەتىندىكتەن وزدەرىنە، ءدىني كوزقاراستارىنا دەگەن سەنىمدىلىگى ارتا بەرەدى.
ۇشىنشىدەن، سيريادان اكەلىنگەن كەيبىر ازاماتتار (ايەلدەر) وزدەرىنىڭ بۇل جاعدايعا دۋشار بولۋىن ءدىني كوزقاراس قاتەلىگىننەن ەمەس. ساياسي قاتەلىكتەردەن دەپ سانايتىندىقتان ايماقتاعى ساياسات جايلى دا تەرەڭ تالداۋعا يە بولۋ كەرەك.
تورتىنشىدەن، قازاقستاننىڭ زايىرلىلىق ساياساتى مەن قازاقتىڭ ءداستۇرلى سالت-ساناسىن دا ءدىني تۇرعىدان نەگىزدەي ءبىلۋ ولاردى وڭالتۋعا وڭ ىقپال ەتپەك. دەگەنمەن ءاربىر مامانىڭ وزىندىك تۇسىنىگى، ءادىس-تاسىلدەرى، وڭتايلى باسىمدىقتارى بار. مەن جالپى وڭالتۋ جۇمىسىن وسى ءتورت باعىتقا نەگىزدەپ جۇرگىزۋگە تىرىستىم. ناتيجەلەرى دە كۇتكەنىمنەن جاقسى بولدى دەپ ايتۋعا نەگىز بار. سونىمەن قاتار، ولاردىڭ ءدىني ۇستانىمدارى بارىنشا قايشىلىقتى، ءارى كۇردەلى. ولاي بولاتىنى، سيريا جەرىنە كەتكەندەر قازىرگى ەلىمىزدە قاپتاپ جۇرگەن ءسالافي-ۋاحابيلەر سياقتى يسلامنىڭ راديكالدى توبىندا جۇرگەندەر ەدى. ال سەنىمى مەن ۇستانىمى ءسالافي-ۋاحابي بولعانداردىڭ بارلىعى سيرياعا قۇشتار ما، جوق. ولاردىڭ ىشىندە دە تاكفيريزم ء(ات-تاكفير ءۋال-حيجرا) كوزقاراسىنا جاقىندارى سيرياعا جول تارتقان. ال سيرياداعى كۇرەسكەرلەردىڭ ءومىر جولدارى يسلام تاريحىنداعى حاريجيلەردىڭ ۇستانىمدارىن ەلەستەتەدى. دەمەك، حاريجي-ۋاحابيلىك ۇستانىم باسقا مۇسىلماندار مەن ءدىن يەلەرىن كاپىر ساناۋ ولار ءۇشىن وڭتايلى پوزيتسيا بولدى. بۇل باعىتتا ساعاتتاپ ءسوز ايتۋعا، پاراقتاپ كىتاپ جازۋعا بولادى. تالاس-تارتىستىڭ باسى بۇگىن ەمەس، تاريحتا تالاي ۇلگىسى ورىن العاندىعى بەلگىلى. سيريادان ورالعان ازاماتتارمەن جۇمىس جاساۋدا باسقا وڭالتۋ جۇمىستارىنان ارتىقشىلىقتارى دا كەمشىلىكتەرى دە بولدى. قىسقاشا تۇجىرىمداعاندا تومەندەگىدەي.
جۇمىس جاساۋدىڭ ءتيىمدى تۇستارى:
- يدەولوگيالىق كوزقاراستاردىڭ اقتالماۋى;
- مامانداردىڭ وڭ قورىتىدىسىنا يە بولۋعا تالپىنىس;
- نەگىزىنەن ءدىني ساۋاتتىلىق دەڭگەيلەرىنىڭ تومەندىگى;
- وتانعا قارىزدارلىق سەزىمى;
- ءوزارا كىنالاۋشىلىقتىڭ (تاكفير) بولۋى.
جۇمىس جاساۋدىڭ كۇردەلى تۇستارى:
- ساياسي-يدەولوگيالىق كىنالاۋشىلىق (تاعۋت، كۇپىرلىك);
- وتىرىك ايتۋ (اباقتىعا قامالۋدان قورقادى نەمەسە كاپىرگە وتىرىك ايتۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيدى);
- سالت-ءداستۇردى مويىنداماۋشىلىق (قازاقتاعى ءداستۇرلى يسلامدىق تۇسىنىكتەردى «تازا يسلام» قاعيداسىنا قايشى ساناۋ);
- ءدىني «ادالدىق» («حاليفقا» بەرىلگەن انت);
- ءدىني ءبىلىمنىڭ تومەندىگى، بىربەتكەيلىك.
مىنە، وسى جاعداياتتاردى نازاردا ۇستاۋ وڭالتۋ جۇمىستارىندا ناتيجەگە تەز جەتۋدىڭ شارتى بولماق. سەبەبى، ءبىر ايلىق ۋاقىت ءدىني-كوزقاراستىق وڭالتۋ ءۇشىن كوپ ۋاقىت ەمەس. ءدىني راديكالدى باعىتتا ورتاشا العاندا 4-12 جىل ارالىعىندا جۇرگەندىكتەن، جىلدار بويى قالىپتاسقان تۇسىكتى سيىرىپ تاستاۋ از ۋاقىت ىشىندە وتە قيىن. ءارى كوزقاراسى جۇمسارعان، ءتىپتى وڭالۋعا بەت العانداردىڭ وزدەرىن وڭالدى دەپ باسا ايتۋ وڭايعا تۇسپەيدى. سەبەبى، ادامنىڭ الاسى ىشىندە. بىراق بۇل ولقىلىقتىڭ ورنىن پسيحولوگ ماماندار ارقىلى تولتىرۋعا بولاتىندىعىنا وسى شارا بارىسىندا كوز جەتتى. قارسىڭىزداعى ادامنىڭ شىنايىلىعى مەن جالعاندىعىن سالا ماماندارى از ۋاقىت ىشىندە ايقىنداپ بەرە الادى. كوپ بولماسا دا مۇنداي ماماندار ەلىمىزدە بار.
سيريادان اكەلىنگەندەر تۋرالى ءسوز بولعاندا ەڭ كۇردەلى تاقىرىپ بالالار بولۋى ءتيىس دەپ ويلايمىن. سەبەبى، اكەلىنگەن بالالاردىڭ سانى كوپ. شامامەن كەلگەندەردىڭ 4/3 ىنە جۋىعى. ونىڭ ۇستىنە بالالىقتىڭ بال داۋرەنىن تاتپاعان، وق پەن وتتىڭ، ءولىم مەن قاننىڭ ءتۇر ءتۇرىن كورگەن، قاتىگەز بالا جۇرەك. بۇل بالالار ەرتەڭ قوعامدا قانداي ورىندا بولادى. ءبىلىمدى قالاي الادى دەگەندەي سۇراق كوپ. 2-3 جاسقا دەيىنگى بالالاردىڭ ۇمىتۋى، قوعامعا ءسىڭۋى تەز بولار. بىراق 5-12 جاس ارالىعىنداعى بالالاردىڭ پسيحولوگياسى مەن دۇنيەتىنىمى ومىرلىك باقىلاۋدى قاجەت ەتەدى دەسەم قاتەلىك بولماس. سەبەبى، بۇل بالالاردىڭ كوزقاراسى قاراپايىم بالالاردان بولەك. بۇلار ءشاھيد، جيھاد، كاپىرلەر دەگەن سوزدەرمەن اۋىزدانعان. ءارى كوبىنىڭ اعالارى مەن اكەلەرى «كاپىرلەردىڭ» قولىنان قازا بولعان. سوندىقتان، جۇرەكتەرىن ءجىبىتۋ، زاماناۋي ءبىلىم مەن تاربيەگە باۋلۋ، كوز الدىنداعى سوعىستىڭ، قاتىگەزدىكتىڭ كورىنىسىن ءوشىرۋ ۇزاق ۋاقىتتى قاجەت ەتەدى.
"اداسقانىڭ الدى ءجون، ارتى سوقپاق" - دەگەندەي كەلگەن ازاماتتار قالعان ومىرىندە قاتەلىكتەرىن ءتۇسىنىپ، ەلىنە پايدالى بولسا يگى. ارالارىنان قوعامدا بەلسەندىلىك تانىتىپ، وزدەرى تۇسكەن وردان باسقالاردى ساقتاندىرۋعا ۇلەس قوسۋشىلار دا تابىلۋدا. بۇل ءۇمىتىمىزدىڭ ويانۋىنا، سەنىمىمىزدىڭ اقتالۋىنا سەبەپ.
قورىتا كەلگەندە، عىلىم مەن بىلىمنەن الىس، جالاڭ بەرىلگەن ءدىني باعدار راديكاليزمنەن الىس بولمايدى. ۇلتتىق-رۋحاني قۇندىلىقتارمەن جەتەرىنشە سۋسىنداي الماعان ادامنىڭ دىنگە باسقان ءاربىر قادامىندا ءدىني اداسۋشىلىق، ءداستۇردى مانسۇقتاۋ قاۋپى بار. سوندىقتان دا ۇلتتىڭ رۋحاني تۇتاستىعى، ەلدىڭ بولاشاق بىرلىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ءدىني ساياساتتا تۇبەگەيلى جاڭا باعدار قاجەت. ول رۋحاني جاڭعىرۋ، ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى سياقتى مەملەكەتتىك باعدارامالار شەڭبەرىندە ۇلتتىق رۋحانياتتىڭ تىرەگى بولعان ۇلت تۇلعالارىنىڭ شىعارمالارىن جاستار اراسىندا كەڭىنەن وقىتۋ، رۋحاني تەمىر قازىق بولاتىن باعدارلامالار جاساۋ مىندەتتەرى. ەلىمىزدىڭ ءدىن ىسىندە تىزگىن ۇستاپ وتىرعان ازاماتتاردىڭ عىلىمعا ارقا سۇيەگەن ءدىن عانا رۋحانياتتا اداسپاس باعدار بولا الاتىندىعىن، پايدا تابۋ مەن حالىقتى باسقارۋ قۇرالى ەمەستىگىن تۇسىنەر ۋاقىت جەتكەن ءتارىزدى.
سۋرەتتەر اشىق ينتەرنەت كوزدەرىنەن
كەڭشىلىك تىشقانۇلى،
"ادىرنا" ۇلتتىق پورتالى
