كۇيشى قازەن ابۋعازى تارباعاتاي تاۋىنىڭ بەرگى بەتىندەگى اقسۋاتتاعى بابا توپىراعىنا ورالىپ، ءتۇتىن تۇتەتكەلى، جارى مەيىربانمەن جەتى ۇل، ءبىر قىز ءسۇيدى. سال-سەرىلەردىڭ سارقىتىنداي بولعان ۇلدارى شەتىنەن ءانشى، كۇيشى: ءبىرى – ەلىمىزگە تانىمال بالبارماق كۇيشى، ونەر زەرتتەۋشىسى مۇرات ابۋعازى، ءبىرى – تالاي ءان دودالارىنىڭ الدىن بەرمەي جۇرگەن تالعات بولسا، ءبىرى – كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەن سوڭ، اقسۋات مادەنيەت ءۇيىن دامىتۋعا اۋىلعا كەتكەن ماراتتاي ءانشى ۇلى. «قازاقتىڭ 1000 كۇيى»، «شىعىستىڭ شىڭىراۋ كۇيلەرى» جيناقتارىنا بىرقاتار كۇيى ەنگەن، التاي-تارباعاتاي كۇيشىلىك مەكتەبىنىڭ قورىن بايىتۋدا وزىندىك ەڭبەگى بار كۇيشى اتامىز قازەن ابۋعازى الماتىعا بالالارىنا كەلگەندە، اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
– كۇيدى العاش كىمنەن ۇيرەندىڭىز؟ تەگىڭىزدە كۇيشىلەر بار ما ەدى؟
– اكەم ابۋعازى دا، ناعاشىم تەبەگەن دە – دومبىرا شەرتكەن جاندار. ناعاشىم جاڭا ءتۇسىپ وتىرعان كەلىنشەكتى دومبىرانىڭ قۇدىرەتىمەن سول ۇيگە توقتاتپاي، قايتادان الىپ قاشىپ كەتكەن ەكەن. ارعى بەتتەن زايسانعا ءوتىپ، كەيىننەن جىلان شاعىپ الىپ، ءبىر كوزى كورمەي، باسى اۋىرىپ، دومبىرانى تاستاپ كەتكەن ادام. ورازعالي دەگەن كىندىك اعام بولدى، دومبىرانىڭ «ءبىسمىللاسىن» كىشكەنە كۇنىمدە سودان ۇيرەنىپ، جالعاستىرىپ كەتتىم. اكەم حالىق كۇيلەرىن شەرتىپ وتىراتىن. سول بۇرىنعىنىڭ سازدارى قۇلاعىما ءسىڭىستى بولعان عوي.
– كىمنىڭ كۇيلەرىن تارتاسىز؟ بۇرىنعى كۇيشىلەردىڭ تاسپالارىن تىڭدادىڭىز با؟
– جوق، بۇرىنعى كۇيشىلەردى تىڭداۋ مۇمكىندىگى بولعان جوق. ەڭ العاش ورازعالي اعام تاتاردىڭ «جىر كۇيىن» ۇيرەتكەن. تاتتىمبەتتىڭ «سارجايلاۋىن»، كوبىنە ءوز كۇيلەرىمدى شەرتەم.
– ءوزىڭىزدىڭ ءتول تۋىندىلارىڭىز تۋرالى ايتساڭىز؟ قانشا كۇيىڭىز بار؟
– وتىزعا تاياۋ كۇيىم بار. العاشقى كۇيىمدى تۇڭعىش ۇلىما ارناپ شىعاردىم. ول تالدىقورعاننىڭ سارقاندىندا وقىپ جۇرگەن. كەلىپ-كەتۋ، كولىك قاتىناسىنىڭ ءوزى – قيىن شارۋا. بىردە ونىڭ ءتۇن ىشىندە ۇيگە تەلەفون شالىپ، اياقاستىنان «اسكەرگە كەتەم» دەمەسى بار ما؟ جۇرەگىم اۋىرىپ، قاتتى تولقۋمەن «بەيبىت» اتتى كۇيىم شىقتى. «تىنىشتىق بولسا، وسىنداي بەيبىت زاماندا امان-ەسەن كەلەر» دەگەن نيەتتەن تۋعان ەدى.
– «كۇي شىعارىپ، دومبىرا شەرتۋىڭىزگە اسەر ەتكەن ادام – اكەم» دەدىڭىز. اكەڭىزگە ارناپ كۇي شىعارعان بولارسىز؟ وزىڭىزگە تارتىپ دومبىرانى دا سولاقاي تارتاتىن كۇيشى ۇلىڭىز مۇراتقا سىن كوزبەن قارايسىز با؟ ونىڭ كۇيشىلىگىنە قانداي باعا بەرەسىز؟
– مەن – ءبىر اكەدەن جالعىزبىن. اكەمنىڭ زيراتى شەكارانىڭ ار جاعىندا قالىپ قويدى. «تىم بولماسا، زيراتىن كورىپ، قۇران باعىشتاپ جۇرە المايمىن» دەگەن وي كوڭىلىمنەن شىقپاي، مازالايتىن. سول جۇرەك تولقىنىسىنان اكەمە ارناپ «قايران، اكەم» دەگەن كۇي شىعاردىم. كۇيلەرىمنىڭ بارلىعىن مۇرات بالام اۋىلعا كەلگەندە، ديكتوفونعا جازىپ، كەيىن نوتاعا ءتۇسىرىپ الدى. سونىڭ ارقاسىندا تالاي كۇيىم جارىق كوردى. «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنداعى «جەتى ساز» باعدارلاماسىنا دا شىقتىم. «قازاقتىڭ 1000 كۇيى» انتولوگياسى مەن مۇرات زەرتتەپ، جيناعان «شىعىستىڭ شىڭىراۋ كۇيلەرى» جيناعىنا كۇيلەرىم ەندى، قۇدايعا شۇكىر. مۇرات كۇيىن دە تارتىپ، زەرتتەۋمەن دە اينالىسىپ ءجۇر عوي. ونىڭ تارتقان كۇيلەرى كوڭىلىمە قاتتى جاعادى، ۇنايدى.
اعايىندى جانعالي، سارسەنعالي جۇزباەۆ دەگەن كۇيشىلەر بار. سولاردىڭ دا كۇي شەرتىسىنە ءتانتىمىن.
– ءومىر بويى اعاش ۇستاسى بولدىڭىز. كەڭەس وكىمەتى كەزىندە ءسىزدىڭ كۇيشى ەكەنىڭىزدى ءوز ەلىڭىز ءبىلىپ پە ەدى؟ قولداۋ كوردىڭىز بە؟ كۇيشى رەتىندە شاقىرىپ، مەرەيىڭىزدى وسىرگەن ادامدار بولدى ما؟
– كەڭەس داۋىرىندە ەشقانداي قولداۋ كورگەن جوقپىن. تاۋەلسىزدىك العان سوڭ، بالالارىم وسى جولعا تۇسكەندە بارىپ تانىلا باستادىم عوي. مەن تۋرالى ەستىپ، العاش ىزدەپ كەلىپ، سۇحبات العان وسكەمەندەگى ولكەلىك مۇراجايدىڭ ادەبي-مۋزىكالىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قارلىعاش حاسەيىنقىزى بولدى. ول قارىنداسىم مۇراجايدا بالالارعا اشىق ساباق وتكىزىپ، مەنىڭ شىعارماشىلىعىممەن تانىستىردى. ونىسىنا راقمەت. كۇيدىڭ ءبارى بىردەي كەرەمەت بولمايدى، ءتاۋىر دەگەندەرى جيناقتارعا ەنىپ جاتىر، «مادەني مۇرا» بويىنشا شىققان «قازاقتىڭ 1000 كۇيى» جيناعىنا كۇيلەرىمنىڭ ەنگەنىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟! اللاعا شۇكىر.
– اتا، بۇگىندە قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن ەستراداعا قوسىپ، كۇيلەردى «دەككو» جانرىمەن ارلەپ جۇرگەن قانشاما باۋىرلارىڭىز بار. بۇعان كوڭىلىڭىز تولا ما؟
– كۇيدىڭ ءوز قالىبىن بۇزباي جۇرگەندەرگە ريزامىن. ال باسقاداي دۇنيەلەردى قوسقان ناقتى قازاقتىڭ ەكى شەكتى دومبىراسىنان شىققان ساف كۇيىندەي بولمايدى. اۋەنى، سازى وزگەرىپ، بەرەكەسى كەتىپ قالادى.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت! ونەرىڭىز ۇرپاققا جالعاسا بەرسىن!
جادىرا جۇماكۇلباي، «الاش ايناسى».
