و، قۇدىرەت! و عاجاپ!
وركەستردىڭ قاسىندا:
بۇكىل ونەر بارماقتىڭ ءىلۋلى تۇر باسىندا!
بىلە المادىم – دۇنيە ۇيقىدا ما، وياۋ ما؟
دومبىرادان شىققان ءۇن اينالدى مىڭ بوياۋعا!..
تۋرا وسىلاي تاڭدانىپتى تۇياقتىڭ ونەرىن العاش كورگەن قادىر اقىن. تەك قادىر اقىن عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، ءدۇلدۇل كۇيشى تۇياق شامەلوۆتىڭ ونەرىن بىلەتىندەردىڭ بۇگىنگى باعاسى وسى. ءبىر قاراعاندا، تۇياقتىڭ كۇيشى بولۋىنىڭ ءوزى تابيعاتتىڭ تۋا ءبىتتى زاڭدىلىعى سەكىلدى. كەرىسىنشە، تۇياقتىڭ كۇيشى بولماۋى مۇمكىن ەمەس ەدى دەيمىز ىشتەي. ويتكەنى وعان تالانت اكە قانىمەن، انا سۇتىمەن عانا كەلگەن جوق. تۋعان تابيعاتتىڭ تۇياققا اماناتى ءھام زور سىيى دا وسى. كىم بىلەدى، پەندەگە بۇيىرار بارماقتاي باقتى جاراتقان تۇياقتىڭ بارماعىنا بەرگەن شىعار. وعان سەبەپ، تۇياق تۋعان توپىراق – قاسيەتتى مەكەن. حان مەن باتىرىن بىلاي قويعاندا، بوكەيدىڭ تىككەن ورداسىنىڭ بەتكەيىندەگى بالا بىتكەن دومبىرانىڭ قۇلاعىندا ويناپ وسكەن. وسىناۋ ۇلتاراقتاي جەر قازاققا نەبىر ۇلى كۇيشىلەردى سىيعا تارتتى. وعان تۇياقتىڭ ءوزى تاڭدانادى. «اينالدىرعان التى-جەتى اۋىل قونىس تىگەتىن جەر. الاقانداي. سول جەر قازاققا قانشاما كۇي الىپتارىن بەردى! وسىدان كەيىن وردا – كۇللى كۇيشىلىك ونەردىڭ ۇلكەن مەكتەبى دەپ قالاي ايتپاسسىز» دەيدى ول تامسانا. ءيا، «ورداعا بارساڭ كۇيشىمىن دەمە». ەل اۋزىنداعى بۇل جازىلماعان قاعيدا دا وسىنى اڭعارتقانداي.
قازاقتا «تەكتىنىڭ تۇياعى تەك كەتپەس» دەگەن ءسوز بار. تۇياقتىڭ اكەسى قاجىگەرەي ەسىمى ەل اۋزىنا ىلىككەن شەبەر دومبىراشى بولىپتى. ول كەزىندە بەلگىلى ديريجەر، كسرو-نىڭ حالىق ءارتىسى شامعون قاجىعاليەۆپەن ۇزەڭگىلەس جۇرگەن ەكەن دەسەدى كوزىن كورگەندەر. جازمىشتان وزمىش بولار ما؟ ونەردى وزىنە سەرىك ەتكەن جىگىتتىڭ عۇمىرى جاسى جيىرمانىڭ تورتەۋىنە ەندى جەتكەندە ءۇزىلىپ سالا بەردى. بوكەي ورداسىنىڭ تولىباي-تەرەكتى تورابىنداعى سارالجىن ەلدىمەكەنىنە قونىس تەپكەن قاجىگەرەيدىڭ وتاۋى قارا جامىلىپ قالا بەردى. قوشقارداي قوس ۇلى قىرشىنىنان قيىلىپ، ونسىز دا قايعىدان قان جۇتىپ جۇرگەن جاس كەلىنشەك راشكە بۇل ۇلكەن سوققى بولدى. ونىڭ سول كەزدە جاسى جيىرما بىرگە ەندى جەتكەن ەدى. «ولگەننىڭ ارتىنان ولمەك جوق». جابىرقاۋلى جانعا جالعىز دەمەۋ ول قۇرساقتا قالعان جەتى ايلىق شارانا. تولعاعى جەتىپ، ومىرگە شەكەسى تورسىقتاي ۇل كەلەدى. ۇلكەندەر ءبىر اۋىزدان «بالانىڭ اتى – تۇياقبەردى» دەسىپتى. «ءبىر اۋلەتتىڭ ارتىندا قالعان تۇياعى» دەگەندى بىردەن تۇسىنگەن تەكتى جۇرت ءلام دەمەستەن باس شۇلعىسىپتى…
بالا تۇياق اياعىن اپىل-تاپىل باسا باستاعاننان دومبىرانىڭ اۋەنىنە ەلىتىپ ءوسىپتى. جاسى تورتكە كەلگەندە قولىنا دومبىرا الىپ، ەستىگەن ءار كۇيىنىڭ باسىن شالىپ، شەرتەتىندى شىعارىپتى. سول وڭىردەگى اتاقتى كۇيشى مامەننىڭ كوزىن كورگەن امانعالي يمانماعزومۇلى جاس بالانىڭ بويىنداعى ونەردىڭ ۇشقىنىن بايقاپ، قاسىنان ەكى ەلى قالدىرمايدى. ءسويتىپ، ەسىن ەرتە جيعان جاس بالا ۇلكەن ونەرگە اياق باسادى.
«قاليدان قالعان قارا»
قاي كۇيشىدەن ۇيرەنگەن، قاي ۇستازدان وقىعان؟
سيقىر ەكەن ساۋساعىڭ، ۇننەن شىلتەر توقىعان!
مۇمكىن ەمەس تىڭداۋىڭ ەلجىرەمەي، بالقىماي
سوزبەن جازباي تاريحىن، كۇيمەن جازعان حالقىم-اي!
قادىر «ەلجىرەپ، بالقىپ تىڭدايتىن» سيقىرلى ساۋساق يەسىنىڭ مەكتەپ بىتىرگەندە تاڭداۋى – كۇي ونەرىنە باۋليتىن كونسەرۆاتورياعا ءتۇسۋ ەدى. الماتىعا ارمان قۋىپ كەلگەن جاس الدىمەن مۋزىكا ۋچيليششەسىنە ءتۇسىپ، كەيىن قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتوريانىڭ ستۋدەنتى اتاندى. ءارى قاراي اڭگىمەنى ونەر يەسىنىڭ ءوزى ساباقتايدى. «ۇلكەن ونەرگە اياق باسقانىمدا تاعدىر مەنىڭ باعىما قاراي قالي جانتىلەۋوۆ، رۇستەمبەك وماروۆ، قارشىعا احمەدياروۆ سىندى اعالارىمدى كەزدەستىردى. كەيىن قۇرمانعازى وركەسترىندە اتاقتى شامعون قاجىعاليەۆ، نۇرعيسا تىلەنديەۆ، الدابەرگەن مىرزابەكوۆ سىندى ۇلى تۇلعالاردىڭ ۇلاعاتىن الۋدى اللا ءناسىپ ەتىپتى. وسىنداي اتى اڭىزعا اينالعان تۇلعالاردىڭ وكشەسىن باسا ءجۇرىپ، الەمنىڭ ەلۋگە جۋىق ەلىن ارالادىق. قازاقتىڭ قارا دومبىراسىنىڭ قوڭىر ۇنىنە تورتكۇل دۇنيەنى ءتانتى ەتتىك».
قالي جانتىلەۋوۆتىڭ تۇياقتىڭ ومىرىندە الار ورنى بولەك. قالي اعانىڭ ءوزى «تۇياق بالامدى كۇي ونەرىندە ەشكىم كەمىتە المايدى، ول – شەبەر كۇيشى. كۇيدى ءتۇسىنىپ ورىندايدى. مەن ونى مۇراگەرىم دەپ ساناپ، باتامدى بەردىم» دەگەنى ءدۇيىم جۇرتتىڭ كۇنى كەشەگىدەي كوز الدىندا. تۇياق شامەلوۆ ءوزىنىڭ قالي جانتىلەۋوۆتىڭ شاكىرتى ەكەنىن ءاردايىم ماقتان تۇتادى. ونى ۇستازداردىڭ ۇستازى سانايدى. ويتكەنى اتاقتى ديريجەر نۇرعيسا اعاسىنىڭ ءوزى «ەكەۋمىزدىڭ اكەمىز بىرەۋ، ول – قالي جانتىلەۋ. تۇياق، سەن وسىنى ەسىڭدە ساقتا!» دەپ قۇلاعىنا قۇيعانى جادىندا ماڭگىگە جاتتالىپ قالدى.
سودان بەرى ول ۇستازىنىڭ اماناتىنا ادال بولىپ، ياعني ۇلى كۇي ونەرىن ۇرپاققا دارىپتەۋمەن كەلەدى. تۇياقتى «قالي جانتىلەۋوۆتەن قالعان قارا» دەيتىندەر دە بار. سونىڭ ءبىرى بەلگىلى كومپوزيتور ەركەعالي راحماديەۆ: «تۇياق كۇي تارتقاندا اياۋلى ۇستازىمىز قالەكەڭدى ەسكە تۇسىرەدى» دەيدى.
ءبىر كەزدەگى بوزبالا تۇياق بۇگىندە كۇيشى تۇياق اتاندى. ەسىمى ەلدىڭ اۋزىنا ىلىكتى. بىراق تۇياق ءوزى تۋرالى ايتقاننان گورى ونەر تۋرالى تولعانعاندى جانى قالايدى. «ونەر ارقىلى ءوزىڭدى دارىپتەۋ – ۇيات. ءوزى ارقىلى ونەردى دارىپتەگەن عانا ۇتادى» دەيدى بۇل تۋرالى كۇيشىنىڭ ءوزى. «ءبىز كەيدە قولىنا دومبىرا الىپ، كۇي شەرتكەننىڭ ءبارىن كۇيشى دەپ جاتامىز. ال كەيدە تالاي عاجاپ كۇي تۋىندىلارىن دۇنيەگە اكەلگەن داۋىلپاز كۇيشىنى «دومبىراشى» دەپ جاڭىلىسامىز. كۇيشى مەن دومبىراشىنىڭ ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي عوي. ماسەلەن، كونسەرۆاتوريادان جىلىنا قانشا جاس تۇلەپ ۇشادى. ونىڭ بارلىعى تالاي ۇلاعاتتى ۇستازداردان ءدارىس العان، دومبىرانى شەبەر تارتاتىن كاسىبي مامان بولىپ قالىپتاسىپ شىعادى. بىراق ونىڭ ءبارى كۇيشى ەمەس قوي. كۇيشىلىك ونەر انانىڭ اق سۇتىمەن دارىپ، اللانىڭ بۇيىرۋىمەن بويعا بىتەتىن ەرەكشە قاسيەت. سوندىقتان اعايىن كۇيشى مەن دومبىراشىنىڭ ارا جىگىن اجىراتسا ەكەن» دەيدى.
«كۇي كونكۋرستارى كاسىپ كوزىنە اينالماسىن…»
الدەنەگە قۋانىپ، ەكى كوزدەن جاس پارلاپ،
الديىنەن ساۋساقتىڭ قالعىعانداي اسقارلار.
سەنەيىن بە، باتىر-اۋ؟ سەنبەيىن بە، باتىر-اۋ؟!
امىرىنەن ساۋساقتىڭ تۋلاعانداي اتىراۋ! – دەپ
ەكى كوزدەن جاسى پارلاپ، ەگىلىپ تىڭدايدى ەكەن قادىر اقىن. قازاق ونەرىنىڭ قاراشاڭىراعى قۇرمانعازى اتىنداعى وركەستردە تۇياق تابانى كۇرەكتەي قىرىق جىلدان استام ەڭبەك ەتىپ كەلەدى. وركەستردە ءجۇرىپ ەلگە تانىلدى. ونىڭ دومبىرا قاعىسىنان، ودان توگىلگەن كۇيدىڭ سازىنان تالايدىڭ قۇلاق قۇرىشى قاندى. ەرەكشە سەزىمگە بولەدى. بۇل تۋرالى كوزى تىرىسىندە شامعون قاجىعاليەۆتىڭ ءوزى «تۇياق – وركەسترگە شىنايى بەرىلگەن، كادروۆىي مۋزىكانت، دىبىسىنىڭ سۇلۋلىعىمەن ۇتىمدى كۇيشى» دەگەن ەدى. ءتىپتى كۇي ونەرىنىڭ الىپتارىن بىلاي قويعاندا، ءسوز ونەرى زەرگەرلەرىنىڭ دە تۇياقتىڭ تالانتىنا تامسانىپ، تاڭداي قاققانى كوپ. سولاردىڭ ءبىرى قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى ءابىش كەكىلباەۆ ەدى. «تۇياق قۇرمانعازىنىڭ ءون بويى دراماعا تولى، دۇبىرلەتە وينايتىن كۇيىن ليريكاعا اينالدىرا وتىرىپ، سازىمەن جەتكىزە بىلەدى» دەگەنى بار.
ال كۇيشىنىڭ ءوزى بولسا ءوز مەكەنجايىنا ايتىلعان ماقتاۋ-ماراپاتتارعا مارقايىپ، ماساتتانبايدى. باياعىسىنشا ءوزى تۋرالىدان گورى ونەر، ونەردەگى وتكىر ماسەلەلەر تۋرالى ءجيى قوزعايدى.
«دومبىرانى قۇر سابالاپ، نە كومپيۋتەرگە قوسىپ الىپ، قۇيىنداتاتىنداردى كورگەندە قاتتى قىنجىلامىن. اتاقتى «اداي»، «سەرپەر» كۇيلەرى اياق استىنان الاقۇيىن دۇنيەگە اينالىپ شىعا كەلدى. تۋعان اناسى تانىمايتىنداي وزگەرتىپ جىبەردى. «ۇلىتاۋ» توبى «سارىارقانىڭ» قۇر سۇلدەرىن قالدىردى. وسى دۇرىس پا؟ كومپيۋتەرى بار، گيتاراسى بار، نەشە ءتۇرلى داۋىس ۇلعايتقىشتارى بار دۇنيەلەردى دومبىراعا قوسىپ، ۇلتتىق ونەردىڭ دىمىن قالدىرمادى. دومبىرانىڭ تابيعي ءۇنىن قۇرتتى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى، ەگەر ءسىزدىڭ انا ءتىلىڭىزدى باسقا تىلمەن شۇبارلاپ سويلەسە وندا ول تىلدە قانداي تابيعيلىق قالادى؟ ونىڭ ءوزىنىڭ ادەمى اۋەزدىلىگى قايدا كەتەدى؟ كۇي دە تۋرا وسى سەكىلدى ءتول ونەر. ونى وزگە نارسەمەن قوسىپ، ءدۇبارا دۇنيە جاساۋعا بولمايدى. راس، جاڭاعىداي جاساندى دۇنيەنى جات ەل جاقسى قابىلدايتىن شىعار. ماسەلەن، باتىس ەلدەرى. ولاردىڭ تابيعاتىنا سول جاقىن عوي. جاستاردىڭ دا جاساندى مۋزىكاعا ەتى ءولىپ بارادى. بىراق بۇل ءتول ونەردىڭ ءتۇر-تۇرپاتىن وزگەرتىپ جىبەرۋگە جول بەرمەيدى. جاستارعا كۇيدى اتا-بابامىزدان بىزگە قالاي جەتسە، تۋرا سول قالپىندا مۇرتىن بۇزباستان جەتكىزۋىمىز كەرەك. ال جاڭاعىداي جاساندى دۇنيەنى قابىلداعان جاستىڭ بولاشاعىنان نە كۇتەسىز؟ انانىڭ ومىراۋىنان اق ءسۇت ەمگەن بالادان جاساندى ۇنتاق ءسۇت ءىشىپ ەسەيگەن بالانىڭ تۇلا بويىندا، بۇكىل بولمىسىندا قانداي وزگەشىلىك بولسا، ءتول ونەر مەن جاساندى دۇنيەنى قۇلاعىنا ءسىڭىرىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ اراسىندا دا سونداي ايىرماشىلىق بولادى» دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى كۇيشى.
تۇياق اعا تىم كىشىپەيىل جان. اتاق-دارەجەسى بولا تۇرا «مەنى كوردىڭ بە؟» دەگەندەي مىنەز تانىتپايدى. بار بىلگەنى – بالالارعا ۇيرەتۋ. «بيىل – دينا، سەيتەك سىندى كۇي الىپتارىنىڭ مەرەيتويلارى. ەل بولىپ، ۇلكەن ءسان-سالتاناتپەن وسى تويدى وتكەرگەلى جاتىرمىز. قۇدايعا شۇكىر، كۇي ونەرىن دارىپتەگەن كونكۋرستار دا ءجيى وتكىزىلىپ تۇرادى. بىراق وسىلاردىڭ كوبى ناۋقانشىل عانا دۇنيە بولماسا ەكەن دەپ تىلەيمىن. ءتۇرلى جاس دومبىراشىلار باقتارىن سىنايتىن كونكۋرستارعا تورەلىك ەتەمىن. سول كەزدە جانىم اۋىراتىنى كەي كونكۋرستاردىڭ كاسىپ كوزىنە اينالىپ كەتكەنى. ءبىر دومبىراشى جاستىڭ بىرنەشە مارتە ءبىر بايقاۋعا قاتىسقانىن كوردىم. ونداعى ماقساتى – جۇلدە الۋ عانا. كەيىن تاعى ءبىر مارتە كەلگەندە ونى ۇستاپ الىپ، «اينالايىن، سەن بىلتىر دا قاتىسپاپ پا ەدىڭ؟ ول جولى دا جۇلدە العانسىڭ. قايت اۋىلىڭا. باسقالار دا باعىن سىناسىن» دەپ قايتارىپ جىبەرگەنىم بار. جالپى مۇنداي كونكۋرستار تەك جۇلدە الۋدىڭ جارىسى ەمەس، ءتول ونەرىمىزدىڭ ءتۇرلى مەكتەپتەرىن دارىپتەۋ، ءداستۇرلى باعىتىن ساقتاۋ، سيرەك ورىندالىپ جۇرگەن كۇيلەردى قايتا جاڭعىرتۋ ماقساتىندا وتكىزىلسە ەكەن دەگەن تىلەگىم بار» دەپ وي قوزعايدى.
«تۇياق – ساۋساعىنىڭ
جەلى بار كۇيشى»
جەلبىرەگەن سياقتى بيىگىمدە كوپ تۋلار،
اۋەن ەمەس – شاناقتان ۇشىپ جاتتى اققۋلار!
ساۋساق ەمەس – داريا دۇركىرەپ ءبىر وتكەندەي،
گۇلدەپ جۇرە بەردى عوي، كوكىرەكتەر كوكتەمدەي!
قادىر اقىن وسىلاي سيپاتتاعان تۇياقتىڭ ساۋساعىنا تاڭعالعانداردىڭ ءبىرى ايتقالي جايىموۆ اعاسى. «تۇياق – ساۋساعىنىڭ جەلى بار كۇيشى» دەيدى ول. ال تۇياق شامەلوۆ بولسا بۇل ساۋساقتىڭ عانا ەمەس، كۇي ونەرىنىڭ قۇدىرەتىنەن دەپ بىلەدى. «كۇي كەز كەلگەن دۇنيەگە ۇلتتىق بوياۋ قوسادى. ارلەندىرەدى. ماسەلەن، «قىز جىبەك» ءفيلمىن الىڭىزشى. نۇرعيسا اعامنىڭ ورىنداۋىنداعى كۇي قالاي ۇيلەسىم تاپقان؟! سول كۇي وينالا قالسا وسى كينو ەسكە تۇسەدى. ۇلتتىق اۋەننىڭ ارقاسىندا فيلم قانداي دارەجەگە جەتتى؟! ۇلتتىق شەدەۆرگە اينالدى. بۇل كۇيدىڭ فيلمگە قوسقان ۇلتتىق بوياۋى دەر ەدىم. ال «عاسىر كينوسى بولادى» دەگەن «كوشپەندىلەردى» الىڭىزشى. ول جەردەن قانداي ۇلتتىق اۋەندى ەستيسىز؟ جوق! مەن رەجيسسەر، اكتەرلەردىڭ كاسىبيلىگىنە سىن تاقپايمىن. مامان دا ەمەسپىن. مەن بۇل تۋىندىعا ەنبەي قالعان ۇلتتىق مۋزىكا تۋرالى ايتقىم كەلەدى. تەك ءبىر ەپيزودىندا عانا «بالاپان قاز» ءانى ورىندالادى. ول دا قىسقا. ال قانشاما قازاقتىڭ عاجاپ كۇيلەرى وسى فيلمگە سۇرانىپ تۇردى ەمەس پە؟! قادىر اقىن ايتقانداي، قازاق تاريحىن سوزبەن ەمەس، كۇيمەن، اۋەنمەن جازعان حالىق قوي. كۇيدىڭ ۇنىندە جاۋگەرشىلىك زامان دا، باتىرلار ەرلىگى دە، اتتىڭ ءدۇبىرى دە، ءبارى، ءبارى بار. ەگەر وسىنىڭ ءبارىن تۇسىنەتىن ورە بولسا «كوشپەندىلەر» جۇپ-جۇمىر تاماشا تۋىندى بولار ەدى…». بۇل دا كۇيشىنىڭ كوكەيىندە جۇرگەن كىشكەنتاي كىربىڭ ەكەن.
كۇيشى 2005 جىلى امەريكاعا گاسترولدىك ساپارمەن بارادى. بۇل ساپارعا قۇرمانعازى وركەسترىمەن بىرگە استانانىڭ سيمفونيالىق وركەسترى دە جول تارتىپتى. سيمفونيالىق وركەستر ءبىرىنشى قۇرامدا ونەر كورسەتسە، قۇرمانعازى وركەسترى ەكىنشى كەزەكتە كۇي توگىلتتى. اسىرەسە، وركەستردىڭ «كوڭىلاشاردى» تارتقان كەزىندە زال تولى امەريكالىق اۋىزدارىن اشىپ،اڭتارىلىپ، دۇركىرەتە قول سوعادى. «سونداعى امەريكالىقتاردىڭ بىزگە ايتقانى مىناۋ ەدى،– دەپ ەسكە الادى ونەر يەسى. – بىزگە سيمفونيالىق وركەسترلەرىڭىزدى نەگە اكەلدىڭىزدەر؟ ول بىزگە تاڭسىق ەمەس. بىزدە ءبىر نيۋ-يوركتىڭ وزىندە جۇزدەن اسا سيمفونيالىق وركەستر جۇمىس ىستەيدى. سيمفونيالىق وركەستر ورىندايتىن تۋىندىلاردان ءبىز شارشاعانبىز. ال مىنا قۇرمانعازى وركەسترىنىڭ ءجونى تىپتەن بولەك ەكەن. بۇل جەردە جاندى مۋزىكا، باي فولكلور، تاريح ءۇنى جاتىر! كلاسسيكانىڭ ەڭ بيىگى عوي بۇل دەگەن. بىزگە كەرەگى دە وسى بولاتىن. ياعني سىزدەردىڭ دومبىرالارىڭىزدىڭ ءۇنى» دەگەندەرى ءالى كۇنگە جادىمدا. سول كەزدەگى امەريكالىقتاردى تاعى ءبىر تاڭقالدىرعانى ءبىزدىڭ قارا دومبىرامىزدىڭ جاسالۋى بولاتىن. دومبىرامىزدى ءارلى-بەرلى اۋدارىستىرىپ قاراپ، «اپىرماي، مىنادان قالاي دىبىس شىعاراسىزدار؟» دەپ تاڭعالىستى. مىنە، كۇيدىڭ، قارا دومبىرانىڭ قاسيەتى!» دەپ ەسكە الادى.
«قۇرمانعازى وركەسترى ۇرپاققا ۇلتتىق قۇندىلىق – كۇي ونەرىن ناسيحاتتاۋدان جاڭىلعان جوق. قۇدايعا شۇكىر، ارتىمىزدان شاكىرت ەردى. قازاقتىڭ كۇي ونەرى وسى جاستار باردا جۇرىسىنەن جاڭىلا قويماس دەپ سەنەمىن. اسىرەسە، باتىرجان، اسىلبەك، شىڭعىس، قادىرشات، نۇرعيسا، قۋانىشبەك، جالعاس، بەيبارىس ەسىمدى تاعى باسقا جاس تالانتتار كوز الدىمىزدا كۇي ونەرىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ ءجۇر. ولاردى ءبىرى-بىرىنەن ءبولىپ-جارمايمىن. تەك سولاردىڭ اراسىنداعى ءبىر قىز بالانى ەرەكشە اتاعىم كەپ وتىر. ول – ءسابيرا بيباتىروۆا. كەلەشەگىنەن ۇلكەن ءۇمىت كۇتەتىن قىزىم دا سول. ونىڭ دومبىرا قاعىسىنىڭ ءوزى بولەك». شاكىرتتەرى تۋرالى ۇستاز ۇزاعىنان تولعايدى…
كەزىندە «قۇرمانعازى وركەسترىنىڭ باس كونتسەرتمەيسترلىگى شەبەر قولعا بەرىلگەن. تۇياقتاي كۇيشىلەر كوپ بولسا ەكەن» دەپ تىلەك ءبىلدىرىپتى اتاقتى ديريجەر، قازاقستان، رەسەي، تاتارستاننىڭ حالىق ءارتىسى فۋات مانسۋروۆ. بۇل دا بولسا تۇياق كۇيشىنىڭ كۇي مەكتەبىنىڭ قارا شاڭىراعى قۇرمانعازى وركەسترىنە قوسقان سۇبەلى ۇلەسىنىڭ لايىقتى باعاسى بولسا كەرەك.
تەكتى ونەردىڭ تۇياعى
قارا بۇلتتاي ىدىراپ كوڭىلىمدى باسقان مۇڭ،
كەۋدەمە كەپ قۇيىلدى-اۋ بار جۇلدىزى اسپاننىڭ!..
…مىناۋ شەشەن شەكتەردەن سىر تاپتىم-اۋ مەن بولەك
بۇكىل دالام كەلدى عوي كوز الدىما دوڭگەلەپ…
ونەرىن قادىر اقىنداي باعالاعان تۇياق كۇيشىدە نە ارمان بار دەيسىز؟! ايتپەسە، تىڭداۋشىسى جوق ءسوز عانا ەمەس، كۇي دە جەتىم قالار ەدى… تۇياقتىڭ تىڭدارمانىنىڭ ىشىندە ي.تاسماعامبەتوۆ تە بار. «يمانعالي تاسماعامبەتوۆ – ۇلت مادەنيەتى دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ازامات. اسىرەسە وسى كۇي ونەرىنە ونىڭ تيگىزگەن كومەگىن كوزىم كوردى. وسىنداي ۇلتقا جاناشىر باسشىلار كوبەيسە ەكەن. مەنىڭ ميسسيام كوپ. ۇزاق پەن مامەن كۇيشىنىڭ باسىن كوتەرتۋ – مەنىڭ كوكەيىمدە جۇرگەن ارمانىمنىڭ الدى. قولىما قۇرتتاي قارجى تۇسە قالسا وسى ىسكە جۇمساسام دەگەن ويىم بار» دەيدى كۇيشى ءبىر سىردىڭ شەتىن شىعارىپ. «كەيدە تەلەديداردان كۇي ونەرىنە قاتىستى حابارلار تىڭدايمىن. ەكى كۇيشىنى شىعارىپ قويىپ، ايتىستىرۋدان اسپايدى. «ۇلى دا ۇلىنىڭ سارقىتىن ىشەدى» دەپتى عوي ءبىر دانىشپان. ەندەشە قۇرمانعازىنىڭ دا ۇستازى، ونىڭ دا ءوز شاكىرتى بار ەمەس پە؟ كەيىن سول شاكىرتتەردىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر مەكتەپكە اينالعان. سوندىقتان ۇرپاق ساباقتاستىعىن ساقتاي وتىرىپ، ادەمى ءبىر حابار جاساعان دۇرىس-اۋ. جاس بۋىنعا اعا بۋىننىڭ ونەگەسى ۇلگى بولار ەدى. اللاعا ءتاۋبا، ارامىزدا كوزى ءتىرى كۇيشىلەر بار. مامەن مەكتەپتەرىنەن ءبىز بارمىز. ءازيدوللا ەسقاليەۆ بار. سۇگىر مەكتەبىنەن جانعالي جۇزباەۆ بار. اناۋ ەرمەك قازيەۆ، ەدىگە نابيەۆتەردىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ ارامىزدا جۇرگەن ءشامىل ابىلتاەۆ، ايگۇل ۇلكەنباەۆا، نۇرعيسا مەكتەبىن جالعاستىرۋشى قوشقاربەك تاسبەرگەنوۆتەر بار. ال ءبىلال ىسقاق، سەكەن تۇرىسبەك، تۇرار الىپباەۆ، ورالداعى وتەگەن جۇماشەۆتەردىڭ ورنى ءبىر بولەك. ەسىمدەرى اۋزىما تۇسپەي وتىرعان قانشاما تالانتتى كۇيشىلەر ارامىزدا ءجۇر. سولاردىڭ باسىن قوسىپ، اقىلداسا وتىرىپ، تۇششىمدى جاڭا تەلەۆيزيالىق جوبا نەگە جاساماسقا» دەپ ءبىر قويدى.
كۇيدىڭ كورىگىن قىزدىراتىن تۇياق شامەلوۆتى تولعاندىرىپ جۇرگەن ءبىر بۇل عانا ەمەس. بيىل اسقارالى الپىستىڭ بيىگىنە شىعىپ، تۋعان جەرى – ورال وڭىرىنە اتتانىپ بارا جاتقان كۇيشى «اقۇشتاپ اپام «ارۋ اقجايىقتا مۇرتى ەدىرەيىپ، قىلىش اسىنعان چاپاەۆ تۇرعانشا، دومبىراسىن ۇستاعان قۇرمانعازىنىڭ ەسكەرتكىشى نەگە تۇرمايدى؟» دەپ ماسەلە كوتەرگەلى ءبىراز بولدى. ۆوكزالدان تۇسكەن مەيماندى قولىنا قارا دومبىراسىن ۇستاعان كۇيشى قۇرمانعازى قارسى السا، شىندىعىندا قانداي عانيبەت بولار ەدى عوي! ورال وڭىرىنە العاش كەلگەن ادام ءوزىنىڭ كۇي ولكەسىنە اياق باسقانىن سەزىندىرەتىندەي قادام بولار ەدى عوي. بۇل دەگەن عاجاپ ەمەس پە؟..» دەگەن وي ايتتى.
تۇياقتىڭ تۇلا بويى تۇنعان تىنىمسىز وي. قايتسەم كۇيدىڭ كوسەگەسىن كوگەرتەم دەگەن ىزگى ارمان. ول «قازاقتىڭ قازاق بولىپ قالۋى ءۇشىن دە ءتول ونەردىڭ تۇعىرى بەرىك بولۋى كەرەك» دەيدى. قادىر اقىن تۇياق كۇيشىنىڭ تالانتى تۋرالى جىرلاي كەلىپ:
بۇكىل دالا تاريحىن ءوزى-اق جازىپ تاۋىسادى،
مىڭ تۇياقتىڭ ءدۇبىرى – ءبىر تۇياقتىڭ ساۋساعى!، – دەپ ءبىر قايىرعان ەكەن. ايتپاقشى، تۇياق شامەلوۆتىڭ انشىلىك قىرى تۋرالى كوبى بىلمەيدى. تۇياق – كوپتەگەن كۇيلەردىڭ عانا ەمەس، ادەمى اۋەزدى اندەردىڭ دە اۆتورى.
ەندەشە، تەكتى اۋلەتتىڭ عانا ەمەس، تەكتى ونەردىڭ تۇياعىنا اينالعان كۇيشىگە اللا قۋات بەرىپ، كۇيدىڭ كوگىنەن كورىنىڭىز دەگەن تىلەك ايتامىز.
دينارا ىزتىلەۋ
