قازاقتىڭ كونە مۋزىكالىق اسپاپتارىن جاڭعىرتىپ، ءداستۇرلى مۋزىكالىق مۇرالارىمىزدى دامىتۋدا «سازگەن» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلىنىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. «سازگەن» ءانسامبلى پروفەسسور بولات سارىباەۆ زەرتتەپ تاپقان جەتىگەن، شەرتەر، سازسىرناي ءتارىزدى كونە مۋزىكالىق اسپاپتاردى العاشقى ناسيحاتتاۋشى جانە قازاقتىڭ تۇركى دۇنيەسىنەن جەتكەن كونە مۋزىكا سارىندارىن دارىپتەۋشى رەتىندە دە حالقىمىزعا تانىمال. ءانسامبلدىڭ قۇرىلعانىنا بيىل 30 جىل. مەرەيلى مەرەكەگە بايلانىستى «سازگەن» ءانسامبلىنىڭ العاشقى كوركەمدىك جەتەكشىسى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى جارقىن شاكەرىمنەن العاشقى ونەر ۇجىمىن قالاي ۇيىمداستىرعانى جايلى ايتۋدى ءوتىنىپ، اڭگىمەگە تارتقان ەدىك.
– جارقىن اعا، اڭگىمەمىزدى ويدا جۇرگەن ورتاق ساۋالدان باستاساق دەپ ەم. وسى كۇندەردەگى قازاق مۋزىكاسىنىڭ ناسيحاتتالۋى جايلى مۋزىكا زەرتتەۋشى رەتىندە قىسقاشا باعامىڭىز قانداي؟
– ەڭ وكىنىشتىسى – قالا مادەنيەتى مەن شالعاي اۋىل مادەنيەتىنىڭ اراسى الشاقتاپ كەتتى. ءبىر كەزدەرى تەلەديداردا «اۋىل ونەرپازدارى»، «ەل ءىشى – ونەر كەنىشى»، «حالىق – تالانت قاينارى»، «حالىق تەاترلارى» دەگەن حالىق ونەرپازدارىن تانىتاتىن حابارلار بولۋشى ەدى. بۇل كۇندەردە وسىلاردىڭ بىردە-ءبىرى ساقتالماي وتىر. اۋىل ءمادەنيەتىنە كوڭىل بولەتىن ارنايى مەرزىمدى باسپاسوزدەر دە جوق. بولات سارىباەۆ زەرتتەپ تاپقان بۇعىشاق، كەرنەي، جەلبۋاز ءتارىزدى مۋزىكالىق اسپاپتاردى كەڭىنەن پايدالانا الماي وتىرمىز. ءالى كۇنگە دەيىن تەلەارنالاردا ەسترادالىق مۋزىكا 90 پايىز ناسيحاتتالۋدا، ال قازاقتىڭ وزىنە عانا ءتان، ءداستۇرلى ۇلتتىق مۋزىكاسى 10 پايىز عانا ناسيحاتتالۋ ۇستىندە. كورشى ەلدەردە فونوگرامماعا سۇيەنىپ ءان ورىنداۋعا تىيىم سالىنسا، ءبىزدىڭ ەلدە فونوگراممامەن ءان ورىنداۋ داۋىرلەپ تۇر. وسىنىڭ ءبارى دە حالقىمىزدىڭ وزىنە عانا ءتان ءتول مۋزىكا ءمادەنيەتىمىزدىڭ ناسيحاتتالۋىنداعى پروبلەمالار دەپ سانايمىن.
– ەندى اڭگىمەمىزدىڭ نەگىزگى ارقاۋىنا كوشەيىك. «سازگەن» ءانسامبلىن ۇيىمداستىرعانىڭىز جايلى ايتساڭىز.
– «سازگەن» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق ءانسامبلى رەسپۋبليكالىق حالىق مۋزىكا اسپاپتارى مۇراجايى شاڭىراق كوتەرگەندە، مۇراجاي قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇشىمەن ۇيىمداسقان بولاتىن. 1980 جىلدىڭ 1 تامىز كۇنى قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ مۇراجايدى ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى № 358 جارلىعى شىقتى. وسىعان بايلانىستى قازاق كسر مادەنيەت مينيسترلىگىندە ارنايى شەشىم قابىلدانىپ، ونىڭ ديرەكتورلىعىنا لايىقتى مامان ىزدەگەندە، كوپ ءىشىنەن ديرەكتور بولاتىن ادام مەن بولىپ شىعىپپىن. مەنى قولىمنان جەتەكتەگەندەي ءمينيستردىڭ الدىنا اپارىپ تانىستىرعان ءمينيستردىڭ ورىنباسارى وزبەكالى ءجانىبەكوۆ پەن بەلگىلى مۋزىكا مامانى، پروفەسسور بولات سارىباەۆ بولدى. كوپ كەشىكپەي قازاق كسر مادەنيەت مينيسترى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى جەكسەنبەك ەركىمبەكوۆتىڭ قولىمەن بەكىتىلگەن 1980 جىلدىڭ 4 قىركۇيەك كۇنگى № 556 بۇيرىعىمەن شاڭىراق كوتەرگەن رەسپۋبليكالىق مۋزىكا اسپاپتارى مۇراجايىنىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالدىم. 1980 جىلى مۇراجايدى ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا وزاعاڭ – وزبەكالى جانىبەكوۆ: «مۋزىكالىق اسپاپتار بوسقا ءىلىنىپ تۇرماسىن، ەسكىلىكتى ۇندەردى حالىققا ەستىرتىڭدەر، جەتكىزىڭدەر»، – دەپ مۇراجاي قىزمەتكەرلەرىنىڭ كۇشىمەن «سازگەن» ءانسامبلىن ۇيىمداستىرۋعا تاپسىرما بەرىپ، ماعان مۇراجاي باسشىلىعىمەن قوسا ءانسامبلدىڭ كوركەمدىك جەتەكشىلىگىن دە جۇكتەدى. مۇراجايدى اشۋ دايىندىعىمىز 1980 جىلدىڭ قوڭىر كۇزىنەن 1981 جىلدىڭ كوكتەمىنە دەيىن سوزىلدى. 1981 جىلدىڭ 24 ءساۋىر كۇنى رەسپۋبليكالىق حالىق مۋزىكا اسپاپتارى مۇراجايى اشىلدى. كوپ كەشىكپەي سارىباەۆ ءۇلگىسىندەگى انسامبلدەر رەسپۋبليكا كولەمىندە كەڭىنەن قانات جايا باستادى. ماسەلەن، «جەتىگەن»، «ايگۇل»، «عاسىرلار پەرنەسى» ت.ب. انسامبلدەر سارىباەۆ تاپقان مۋزىكالىق اسپاپتاردى پايدالاندى. 1974 جىلى تورعاي وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىندە جۇرگەن وزبەكالى جانىبەكوۆ كونسەرۆاتوريا بىتىرگەن جاس مامان قايىرجان ماقانوۆقا بولات سارىباەۆ زەرتتەگەن اسپاپتاردى پايدالانا وتىرىپ، «شەرتەر» ءانسامبلىن ۇيىمداستىرۋدى جۇكتەدى. «شەرتەر» ءانسامبلى دە قازاق مۋزىكاسىن ايداي الەمگە تانىتقانى بەلگىلى.
بولات سارىباەۆ
وزبەكالى جانىبەكوۆ
رەسپۋبليكالىق حالىق مۋزىكا اسپاپتارى مۇراجايى
– «سازگەن» ءانسامبلىن حالىق قالاي قابىلدادى؟
– نەگىزىنەن، كونتسەرتتەرىمىزدى مۇراجايدى قىزىقتاۋعا كەلگەن، الىس-جاقىن شەتەلدىك قوناقتارعا ارناپ جۇردىك. ۇلكەن ساحنالاردا دا ارنايى كونتسەرتتەر بەرگەن كەزدەرىمىز بولدى. «سازگەن» ءانسامبلى شىن مانىندە العاشقى قادامىنان-اق، وسىلايشا، ەل سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى. سول كەزدەگى جارىققا شىققان ماقالالار بۇل ويىمدى دالەلدەيدى.
– «سازگەننىڭ» العاشقى مۇشەلەرى جايلى اتاي كەتسەڭىز.
– مەن جۇمىسقا قابىلداعان قىزمەتكەرلەر ىشىندە ەرلان قۋاندىقوۆتان باسقا كونسەرۆاتوريالىق جوعارى ءبىلىمى بار مۋزىكا مامانى جوق ەدى. سوندىقتان دا انسامبلدى ۇيىمداستىرۋ بارىسىندا كۇيلەردى ورىنداۋدىڭ قاراپايىم ءتۇرى، ۋنيسوندىق ۇلگىسىن تاڭداپ الدىق. وسى ءۇندەستىكتە كونە مۋزىكالىق اسپاپتار ءۇنى كورەرمەندەرگە ءتاپ-ءتاۋىر ەرەكشە اسەر ەتتى. ونىڭ ۇستىنە ات جالىن تارتىپ مىنگەن، جالىنداعان جاس، سيرەك كەزدەسەتىن تالانت يەسى، كۇيشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆتى شۇبارتاۋدان وزبەكالى جانىبەكوۆكە ايتىپ ءجۇرىپ ارنايى شاقىرعان بولاتىنمىن.
سونىمەن كۇيشى تالاسبەك اسەمقۇلوۆ، قوبىزدا ءارى سازگەندە ورىنداۋشى ەرلان قۋاندىقوۆ، ءانشى مايرا ىسقاقوۆا، سىرنايشى ءزابيرا جاكىشەۆا، جەتىگەن مەن تۇياقتاستا ورىندايتىن ساۋلە بورانباەۆا، ءبيشى بوتاگوز قۇسپانوۆا، دابىل مەن سىبىزعىدا ورىنداۋشى ءھام مۋزىكالىق اسپاپتار جاساۋدىڭ شەبەرى ورازعازى بەيسەنباەۆ، جەتىگەن مەن سىلدىرماقتا ورىنداۋشى كۇلاندا ايتوۆا، ءانشى قوجاحمەت مۇسابەكوۆ، شاڭقوبىزدا ورىندايتىن ءزۇلفيا مولداعارينوۆا، انسامبلدىڭ العاشقى جۇرگىزۋشىسى روزا كان ءتارىزدى تالانتتى قىز-جىگىتتەردى مۇراجايدىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى رەتىندە ءوز قولىممەن بۇيرىق بەرىپ، جۇمىسقا قابىلدادىم.
مۇراجايدىڭ ۋىعىن كوتەرىسكەن العاشقى قارلىعاشتارى ءجانە «سازگەن» انسامبلىنىڭ ەڭ العاشقى ءمۇشەلەرى، مىنە، وسى اتالعاندار سانالادى.
– ءانسامبلدىڭ شىعارماشىلىق باعدارلاماسى مەن كونتسەرتتىك كيىمدەرى جايلى دا تىلگە تيەك ەتە كەتسەڭىز.
– كونتسەرت باعدارلاماسى مەن ورىنداۋشىلاردىڭ كيىم ۇلگىلەرىن وزاعاڭ ءوزى تىكەلەي قاداعالاپ، قول ۇشىن بەرىپ وتىردى. وزاعاڭنىڭ دالەلدەمەلەرى بويىنشا مەن 1980 جىلدىڭ 21 قازان كۇنگى كازتو ءوندىرىستىك كومبيناتىنىڭ ديرەكتورى ن.ا.نەحاەنكو مىرزانىڭ اتىنا حات جولدادىم. كوپ كەشىكپەي كيىم ۇلگىلەرى دە تىگىلدى. «سازگەن» فولكلورلىق-ەتنوگرافيالىق انسامبلى وسىلايشا شاڭىراق كوتەردى.
– «سازگەن» ءانسامبلىنىڭ بۇگىنگى جالعاستىرۋشىلارى جايلى ايتار ويىڭىز بار ما؟
– بۇل ورايدا ويعا ەكى پىكىر ورالادى. اۋەلگىسى – 1980 جىلى شاڭىراق كوتەرگەن رەسپۋبليكالىق حالىق مۋزىكا اسپاپتارى مۇراجايىنا، 1990 جىلى قازاق كسر ۇكىمەتىنىڭ 11 ناۋرىزداعى №104 جارلىعىمەن حالىق كومپوزيتورى ىقىلاس دۇكەنۇلىنىڭ ەسىمى بەرىلىپ، ەندىگى جەردە ىقىلىس اتىنداعى حالىق مۋزىكا اسپاپتارى مۇراجايى اتالدى. ەكىنشىسى – 1981 جىلى مۇراجاي شاڭىراعىندا ۇيىمداسقان «سازگەن» ءانسامبلى 2003 جىلدان باستاپ «سازگەن سازى» اتالدى. سونىمەن مۇراجايدىڭ دا «سازگەننىڭ» دە اتاۋلارى وزگەردى. ال حح عاسىردا قازاق اسپاپتانۋ عىلىمىنىڭ نەگىزىن سالعان احمەت جۇبانوۆتىڭ جولىن جالعاستىرۋشى بولات سارىباەۆتى، مۇراجايلاردى، انسامبلدەردى ۇيىمداستىرۋعا ۇيىتقى بولعان ءوزبەكالى جانىبەكوۆتى، «شەرتەر» انسامبلىنىڭ العاشقى كوركەمدىك جەتەكشىسى قايىرجان ماقانوۆتى، وسى سۇحباتقا قاتىسۋشى مەنىڭ دە «سازگەن» انسامبلىنىڭ تۇڭعىش كوركەمدىك جەتەكشىسى، مۇراجايدىڭ تۇڭعىش ديرەكتورى بولعانىمدى جازۋ ءبۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ ەنشىسىندە دەپ ويلايمىن.
– جارقىن اعا، اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
اعاناس تورايعىرۇلى
