تەڭىن تاپقان قىز بالا جۇپتاسقان ءومىردىڭ تابالدىرىعىن ۇلبىرەگەن اق كويلەكپەن اتتايدى. كوپشىلىك ۇعىمىندا ادەمىلىك پەن جاراسىمدىلىقتىڭ، قۋانىشتى مەرەكەنىڭ، ار مەن جان تازالىعىنىڭ، جارقىن بولاشاقتىڭ ايعاعى سانالعان ۇلبىرەگەن اق كويلەكتىڭ قىزىقتى تاريحى تىم تەرەڭدە جاتىر. اق كويلەكتىڭ تاريحى ايەل تاعدىرىمەن تامىرلاس. ايەل زاتىنىڭ وزگەدەن ەرەكشە كوزگە تۇسە كيىنىپ، ەشكىم قايتالاي الماس قىمبات تا ءساندى كيىم كيۋگە قۇمارتاتىنى بەلگىلى.ۇيلەنۋ تويىندا بايلىعىن، بەدەلىن كورسەتىپ قالۋعا بارىنشا تىرىسقان ەجەلگى گرەك قىزدارى توي ۇستىندە كوزگە ايىرىقشا ءتۇسۋ ءۇشىن توي قوناقتارىنان وزگەشە بولۋدى قالايدى. بەلىن قىناي بۋىپ، يىعىنا اسەم تۇيمە تاققان، باسىنا جيەگىن گۇلدەستە كومكەرگەن جەلەك جانە التىن ءتۇستى شارحات جامىلىپ، توي داستارحانىندا ماڭعاز وتىراتىن گرەك قىزدارىنىڭ تالعامىنان باستالعان توي كيىمىن وزگە قالىڭدىقتار دامىتا ءتۇستى.
كەيىنىرەك قىمبات بەلبەۋدەن تومەن قاراي بۇرمەلەنگەن، بىراق قىز دەنەسىن قۇددى ءمارمار كەيىپتە كورسەتەتىن توي كويلەك ۇلگىسى پايدا بولدى. بۇل كەزەڭدە قالىڭدىق باسىنا القىزىل شارحات جامىلۋدى ادەتكە اينالدىرعانمەن، ءمارمار ءتۇستى كيىم القىزىل جامىلعىنىڭ فونىندا قىزىلشىرايلى دەگەن كەلبەتتىڭ ءوزىن قۋارتىپ، تىم ماڭىزدى، سۇستى ءوڭ بەرەتىن. مۇنداي ءوڭ اقسۇيەك ايەلگە وزگەنىڭ پىسىن باسۋ ءۇشىن قاجەت بولعان بولار… ال القىزىل ءتۇس تۇراقتى دا پاك ماحابباتتىڭ بەلگىسى سانالدى.
ءسان جارىستىرعان قالىڭدىقتار مۇنىمەن تۇراقتاپ قالماي، قۋارعان تۇستەن ىعىسىپ، قىزىل تۇسكە قۇمارتا باستادى. ءومىردىڭ، كۇننىڭ، بەرەكەنىڭ باس-تاۋى دەپ باعالانعان بۇل ءتۇس ولاردىڭ كۇندەلىكتى كيىمىندە كوپ كەزدەسەتىن. سارافانىن، بۇرىمىن قىزىل لەنتامەن توگىلدىرە ساندەگەن قالىڭدىق تويدان كەيىن باسىن اينالدىرا قىزىل لەنتا كومكەرگەن گۇلتاج تاعىپ ءجۇرۋدى سانگە اينالدىردى.
سانقويدا سابىر بولعان با؟ كوپ ۇزاماي قىزىل ءتۇستى قارا ءتۇس ىعىستىردى. توي كويلەگى بىرىڭعاي قارا تۇسكە كوشتى. التىن ءتۇستى جىپپەن كومكەرىلە تىگىلىپ، قىمبات باعالى تاستارمەن اشەكەيلەنگەن قارا كويلەك تالاي قىزدىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزىپ، قالىڭدىقتىڭ ءسان-سالتاناتىن اسىردى. ەگەر كويلەك ساۋساق بىتكەندى قىمتاپ تۇراتىن قولعاپپەن، جالت-جۇلت مونشاعىمەن قوسا تىگىلسە، داڭقتى اۋلەت قىزىنىڭ دارەجەسىن ايعاقتايتىن باستى بەلگى ەسەپتەلدى.
قايتا ورلەۋ داۋىرىندە بۇعان دەيىن ءولىم مەن قايعىنىڭ ءتۇسى سانالىپ، ازالى ادامداردىڭ كيىمىنە پايدالانىلعان اق ءتۇس قولدانىسقا ەندى. كوگىلدىر ءتۇس سياقتى جان مەن ءتان پاكتىگىنىڭ سيمۆولى بولعان اق تۇستەن العاش توي كويلەك كيىپ، شىركەۋدە نەكەسىن قيدىرعان ماريا ستيۋارت ەدى. شىركەۋگە جينالعان جۇرتشىلىق پەن جورا-جولداستارىن تاڭ-تاماشا قالدىرعان اققۋداي اسەم قالىڭدىقتىڭ بۇل قادامى كوپشىلىكتىڭ سەزىمىنە، تالعامىنا قوزعاۋ سالدى.
بىراق ماريا بۇل قادامدى ءسان قۋعان كوڭىل قالاۋىمەن ەمەس، باسقا تۇسكەن قايعىلى كۇيدە، قارالى كيىنىپ ءجۇرىپ جاساۋعا ءماجبۇر بولعان. العاشقى جارى II فرانتسيسكا دۇنيەدەن وزىپ، باسقا ازاماتپەن باس قوسۋ قاجەت بولعاندىقتان، قارالى سۇلۋ نەكە قيدىرۋعا ازالى اق كيىممەن بارادى. بىراق، بۇل زامانداستارىنا قايعىنىڭ ەمەس، باقىتتىڭ جارشىسىنداي اسەر ەتىپ، تويعا اق كويلەك كيۋگە تالاپتاندىرىپتى. قىز بىتكەننىڭ اڭسارى اۋعان اق ءتۇستى توي كويلەگىن البەرت مىرزانىڭ قالىڭدىعى ۆيكتوريا حانىم 1840 جىلى العاش ارنايى كيىپ شىعىپ، ءوز ارىپتەستەرىنە ءبىرجولا جول اشتى.
بۇگىندە تويعا كيىلەر اق كويلەك ومىرلىك سيپات الىپ، الەمنىڭ ءار قيىرىندا قولدانىلىپ كەلەدى. اپپاق كەلىن كويلەگى جاراسىمدى تىرلىك پەن باقىتتى بولاشاقتىڭ ايعاعىنداي ۇعىنىلىپ، ءار ۇلتتىڭ قىز-كەلىنشەگىن جۇبايلىق ومىرگە شىعارىپ سالادى. ال قازاق قالىڭدىعىنىڭ ۇلبىرەگەن اق كويلەگى – اپپاق ار مەن ادالدىقتىڭ، پاكتىكتىڭ بەلگىسى. بۇعان كەلىننىڭ اق بوساعا اتتاي بەرە اق جاۋلىق جامىلاتىنى تاماشا ۇيلەسىپ، ءتول داستۇرىمىزگە اينالعانداي.
گۇلايىم شىنتەمىرقىزى، «ءۇش قيان».
