7 قازاندا اقش ساۋدا مينيسترلىگى "قارا تىزىمگە ەنگەن قىتاي كومپانيالارى ەندى امەريكالىق كومپانيالاردان ۆاشينگتوننىڭ رۇقساتىنسىز تاۋار ساتىپ الا المايدى" دەپ مالىمدەدى.

مالىمدەمەدە "سانكتسيا سالىنعان كومپانيالار قىتايدىڭ ۇيعىرلارعا، قازاقتارعا جانە باسقا دا ءدىني ازشىلىق توپتارعا قارسى رەپرەسسيا ناۋقانىنا، جاپپاي ۇستاۋعا جانە ولاردى جاڭا تەحنولوگيالارمەن اڭدۋعا اتسالىسقان" دەپ جازىلعان.

اقش سانكتسيا سالعان كومپانيالار اراسىندا قىتايدىڭ 20 قوعامدىق قاۋىپسىزدىك بيۋروسى، ۆيدەو باقىلاۋ جۇرگىزەتىن Hikvision فيرماسى، ادام ءجۇزىن انىقتاۋ قۇرىلعىلارىن دايىندايتىن Sense Time جانە Megvii Technology كومپانيالارى بار.

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قىركۇيەكتە پەكينگە بارعان ساپارىندا Hikvision كومپانياسىنىڭ شتاب-پاتەرىن ارالاعان. قازاقستاندىق باسىلىمدار Hikvision باسشىسى چەن تسزۋننيان توقاەۆقا "ورتالىق ازياداعى كوممەرتسيالىق جوبالارىن" تانىستىرعانىن جازعان ەدى. چەن تسزۋننيان 2015 جىلى Hikvision قازاقستاندا وكىلدىگىن اشقانىن ايتقان. قازاقپارات اگەنتتىگى توقاەۆ كومپانيانىڭ اقىلدى مونيتور قۇرىلعىسىن كورگەنىن حابارلاعان.

8 قازان كەشكىسىن قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى پەكيندە بريفينگ وتكىزىپ، اقش-تىڭ سانكتسياسىن "باسقا ەلدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋ" دەپ سىنادى.

"اقش-تان جەدەل تۇردە ءوز قاتەسىن تۇزەپ، شىعارعان شەشىمدەرىن قايتا وزگەرتۋدى شاقىرامىز. اقش قىتايدىڭ ىشكى ىسىنە ارالاسۋدى توقتاتۋى كەرەك. قىتاي ءوز مۇددەسى مەن دەربەستىگىن، قاۋىپسىزدىگى مەن دامۋىن قورعاۋ ءۇشىن ناقتى ارەكەتتەر جاساپ، شەشىمدەر قابىلدايدى" دەدى قىتاي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي وكىلى گەن شۋان.

وتكەن ايدا اقش مەملەكەتتىك حاتشىسى مايك پومپەو "قىتايدىڭ شىڭجاڭداعى رەپرەسسيا ناۋقانى تەرروريزممەن كۇرەس ەمەس. بۇل – قىتايدىڭ ءوز ازاماتتارىن جويۋ ارەكەتى" دەپ مالىمدەگەن. پومپەو بۇل ءسوزىن 22 قىركۇيەكتە نيۋ-يوركتە بۇۇ جيىنىنىڭ سىرتىندا قازاقستان، قىرعىزستان، تاجىكستان، تۇركىمەنستان جانە وزبەكستان سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىمەن كەزدەسكەندە ايتقان.

بۇل – اقش-تىڭ قىتاي كومپانيالارىنا سالعان ءبىرىنشى شەكتەۋى ەمەس. بيىل مامىردا اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ اكىمشىلىگى قىتايدىڭ
Huawei كومپانياسىنا سانكتسيا سالعان. الەمدەگى ەڭ باي ەكونوميكاعا يە اقش پەن قىتاي اراسىندا قازىر ساۋدا سوعىسى ءجۇرىپ جاتىر. ۆاشينگتون مەن پەكين ءبىر-ءبىرىنىڭ تاۋارلارىنا ءتۇرلى سالىق پەن تاريف ەنگىزگەن.

شىڭجاڭداعى قازاقتار مەن ۇيعىرلاردىڭ قىسىم كورىپ، لاگەرگە قامالىپ جاتقانى تۋرالى اقپارات 2017 جىلى كوكتەمىندە شىعا باستاعان. وتكەن جىلى بۇۇ شىڭجاڭدا ميلليونعا جۋىق ەتنيكالىق ۇيعىر مەن وزگە دە تۇركىتىلدەس ۇلت وكىلدەرىن قىتايدىڭ سولتۇستىك-باتىسىنداعى "ساياسي تاربيە لاگەرلەرىندە" ۇستاپ وتىرعانى تۋرالى مءالىمدەگەن. باسىندا مۇنداي اقپاراتتى تەرىستەگەن پەكين كەيىن ونى "ەكسترەميزمگە قارسى شارا" دەپ تۇسىندىرگەن جانە ساياسي لاگەرلەردى "تىل ۇيرەنىپ، كاسىپكە باۋليتىن ورتالىقتار" دەپ اتاعان.

كەيىن قىتاي پوستسوۆەتتىك ەلدەردەن، اراب ەلدەرىنەن جانە وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنەن وكىلدەر شاقىرىپ، شىڭجاڭدى ارالاتقان. ولاردىڭ اراسىندا قازاقستاننىڭ قىتايداعى ەلشىلىگىنىڭ وكىلى دە بار. شىڭجاڭعا بارعان ديپلوماتتاردىڭ كوبى "تاربيەلەۋ ورتالىقتارىن" ماقتاعان. بىراق پەكين شىڭجاڭعا اقش-تىڭ، باتىس ەلدەرىنىڭ جانە بۇۇ وكىلدەرىن كىرگىزبەي وتىر.

شىلدەدە جاپونيا، اۆستراليا، ۇلىبريتانيا، كانادا، فرانتسيا، گەرمانيا، شۆەيتساريا باستاعان 22 ەلدىڭ بۇۇ-داعى ەلشىلەرى ۇيىمنىڭ ادام قۇقىعى كەڭەسىنە حات جازىپ، شىڭجاڭداعى ءدىني ازشىلىقتار قاماۋدا وتىرعان لاگەرلەردەگى قىسىمدى ايىپتاعان. ارتىنشا 37 ەلدىڭ بۇۇ-داعى ەلشىلەرى دە ادام قۇقىعى جونىندەگى كەڭەسكە حات جولداپ، پەكيننىڭ شىڭجاڭداعى ساياساتىن قولدايتىنىن مالىمدەدى. ولاردىڭ قاتارىندا رەسەي، ساۋد ارابياسى، بەلارۋس، تاجىكستان، تۇركىمەنستان بار.

"جاقىندارىمىز لاگەردە قامالدى" دەگەن ونداعان قازاقستاندىق الماتىدا، نۇر-سۇلتاندا ءتۇرلى جيىن وتكىزىپ، حالىقارالىق ۇيىمداردان جانە قازاقستان بيلىگىنەن كومەك سۇراعان. رەسمي نۇر-سۇلتان شىڭجاڭداعى قازاقتار ماسەلەسىن باسىندا "قىتايدىڭ ىشكى ءىسى" دەپ اتاعان. بىراق كەيىن سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى شىڭجاڭداعى قازاقتار ماسەلەسى ديپلوماتيالىق جولدارمەن شەشىلىپ جاتقانىن حابارلاعان.

بيىل قازاننىڭ باسىندا قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردى "شىڭجاڭداعى لاگەردە قازىر قازاقتار جوق" دەپ مالىمدەگەن. ول قىتايداعى قايتا تاربيەلەۋ ورتالىعىندا قانشا قازاق وتىرىپ شىققانىن اشىپ ايتپادى. بىراق شىڭجاڭداعى قازاقتار ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن قازاقستانداعى "اتاجۇرت ەرىكتىلەرى" "لاگەردە قازاقتار قالمادى" دەگەن مينيستر ءسوزىن جوققا شىعارادى.

"ازاتتىق" راديوسى