قازاقستاندا تۋ كورسەتكىشى تومەندەپ جاتىر. بۇل تۋرالى «زا نامي ۋجە ۆىەحالي» جوباسى زەرتتەۋ جۇرگىزگەن، دەپ حابارلايدى “ادىرنا” ۇلتتىق پورتالى.
"قازاقستاندا ايەلدەر بۇرىنعىدان از بالا تۋاتىن بولدى. بالالار ءاردايىم قادىرلەنگەن ەلدە تۋ كورسەتكىشى تۇراقتى تۇردە تومەندەۋدە. بۇل كورسەتكىش ءالى دە تومەندەي بەرەدى. ءبىز رەسمي ستاتيستيكا مالىمەتتەرىن تالداپ، بىرقاتار جاعىمسىز ۇردىستەردى انىقتادىق", – دەلىنگەن دۇيسەنبىدە جاريالانعان حابارلامادا.
اتالعان حابارلامادا 90-جىلداردىڭ اۋىر كەزەڭىنەن كەيىن تۋ كورسەتكىشى 2000-جىلدارى قايتا كوتەرىلە باستاعانى ايتىلعان.
"بۇل كەزەڭدە قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى داعدارىستى ەڭسەرىپ، ەكونوميكالىق ءوسۋ باستالدى. حالىقتىڭ تابىسى مەن بولاشاققا دەگەن سەنىمى ارتتى. مۇنىڭ بارلىعى تۋ كورسەتكىشىنىڭ وسۋىنە سەبەپ بولدى. الايدا قازىرگى ۋاقىتتا بۇل ءوسىم توقتاعان سياقتى", – دەپ جازادى باسىلىم.
بەرىلگەن مالىمەتكە سايكەس، قازاقستانداعى "ەرەكشە جوعارى تۋ كورسەتكىش 2022 جىلى اياقتالدى".
"ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ مالىمەتىنشە، سوڭعى ءۇش جىلدا جيىنتىق تۋ كوەففيتسيەنتى (جتك) ايتارلىقتاي تومەندەۋدە. ماسەلەن، 2021 جىلى جتك – 3,32 بولسا، 2022 جىلى – 3,05, 2023 جىلى – 2,96, ال 2024 جىلى – 2,8-گە دەيىن قۇلدىرادى. مىسال ءۇشىن ايتا كەتسەك، ەڭ جوعارى كوەففيتسيەنت – تۇركىستان وبلىسىندا – 4,25, ال ەڭ تومەنگىسى – سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا – 1,71.
جتك تومەندەۋىمەن قاتار ەلدەگى جالپى تۋ كورسەتكىشى دە ازايدى. 2021 جىلى قازاقستاندا 446 مىڭ نارەستە دۇنيەگە كەلسە، 2022 جىلى – 404 مىڭ، 2023 جىلى – 388 مىڭ، ال 2024 جىلى – 366 مىڭ بالا تۋعان. بۇل – 20 ميلليوننان استام حالقى بار ەل ءۇشىن وتە تومەن كورسەتكىش. سوڭعى ءۇش جىلدا تۋ كورسەتكىشى 80 مىڭعا ازايدى! بۇل – قاسكەلەڭ نەمەسە جاڭاوزەن سەكىلدى قالالاردىڭ حالقى. سونىمەن قاتار، بۇل – سوڭعى 15 جىلداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىش", – دەپ اتاپ وتىلگەن حابارلامادا.
جۋرناليستەر سالىستىرۋ ءۇشىن 2009 جىلى قازاقستاندا 356 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلگەنىن ەسكە سالدى.
"بۇگىنگى كۇنى تۋ دەڭگەيى حالىقتىڭ وزدىگىنەن جاڭارۋىن (رەپرودۋكتسيانى) قامتاماسىز ەتىپ تۇر، سوندىقتان حالىق سانى ءوسىپ، 20 ميلليوننان استى. الايدا جىل سايىن جاڭا تۋعان قازاقستاندىقتار سانى ازايىپ كەلەدى. بۇل – بۇكىل ەل بويىنشا جاعداي. ەندى ايماقتارعا توقتالايىق. ءداستۇرلى تۇردە قازاقستاننىڭ سولتۇستىك جانە شىعىس وڭىرلەرىندە – ورىستار، ۋكرايندار، بەلارۋستار سەكىلدى سلاۆيان ەتنوستارى كوپ تۇراتىن ايماقتاردا – تۋ كورسەتكىشى ءاردايىم تومەن بولعان. ال وڭتۇستىك جانە باتىس وڭىرلەردە – قازاقتار باسىم تۇراتىن جەرلەردە – تۋ كورسەتكىشى جوعارى ەدى. بۇل جاعداي كوشى-قون ۇدەرىستەرىمەن، كوپبالالى بولۋ داستۇرىمەن، دىنشىلدىك دەڭگەيىمەن جانە ەتنوستاردىڭ ۋربانيزاتسياسىمەن بايلانىستى بولدى. نەگىزگى تابيعي ءوسىمدى وڭتۇستىك جانە باتىس ايماقتار قامتاماسىز ەتىپ كەلگەن. مىسالى، ەڭ كوپ بالا تۇركىستان وبلىسىندا تۋادى. بىلتىر بۇل وبلىستا 53 مىڭ ءسابي دۇنيەگە كەلگەن. بۇل ءبىر عانا وبلىستىڭ كورسەتكىشى – ول شىعىس قازاقستان، سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار، قوستاناي، اقمولا جانە اباي وبلىستارىن قوسا العانداعى كورسەتكىشتەن دە كوپ! الايدا سوڭعى ءۇش جىلدا بۇل وڭىرلەردە دە تۋ كورسەتكىشى تومەندەپ كەلەدى", – دەلىنگەن ماقالادا.
سونداي-اق، تۇركىستان وبلىسىندا دا سوڭعى ءۇش جىل بويى تۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى بايقالىپ وتىرعانى اتاپ وتىلگەن.
«2021 جىلى بۇل وڭىردە 65 مىڭ بالا دۇنيەگە كەلسە، 2022 جىلى – 58 مىڭ، 2023 جىلى – 56 مىڭ، ال 2024 جىلى - 53 مىڭ ءسابي تۋىلعان. ءۇش جىل ىشىندە وبلىستاعى تۋ كورسەتكىشى 12 مىڭعا ازايعان. ايماقتىق تۇرعىدا، اسىرەسە وڭتۇستىك جانە باتىس وبلىستارداعى تۋ كورسەتكىشىنىڭ تومەندەۋى ەڭ الدىمەن قازاق حالقى اراسىنداعى بالا تۋ سانىنىڭ قىسقارۋىمەن بايلانىستى. ەگەر 2021 جىلى رەسپۋبليكا بويىنشا قازاق ايەلدەرى 360 مىڭ بالا تۋسا، 2022 جىلى بۇل كورسەتكىش 325 مىڭعا، 2023 جىلى – 312 مىڭعا، ال 2024 جىلى – 293 مىڭعا دەيىن تومەندەگەن.
ەكىنشى ەڭ ءىرى ەتنوس – ورىس حالقىنىڭ دا جاعدايى ءماز ەمەس. ماسەلەن، 2021 جىلى ورىس ايەلدەرى 32 مىڭ بالا دۇنيەگە اكەلسە، 2022 جىلى بۇل سان 28 مىڭعا، 2023 جىلى – 26 مىڭعا، ال 2024 جىلى – 24 مىڭعا دەيىن قىسقارعان»، – دەپ ناقتىلايدى باق.
تۋ كورسەتكىشىنە اسەر ەتەتىن باستى فاكتورلاردىڭ ءبىرى – نەكەگە تۇرۋ مەن اجىراسۋ ديناميكاسى.
«نەكە سانى جالپى ازايۋدا. 2021 جىلى ەلدە 140 مىڭ نەكە تىركەلسە، 2022 جىلى – 128 مىڭ، 2023 جىلى – 120 مىڭ، ال 2024 جىلى ازداپ ءوسىپ، 123 مىڭعا جەتتى. دەگەنمەن، بۇل – سوڭعى 20 جىلداعى ەڭ تومەن كورسەتكىشتەر. مىسالى، 2005 جىلى دا قازاقستاندا 123 مىڭ نەكە تىركەلگەن، بىراق ول كەزدە حالىق سانى قازىرگىدەن 5 ميلليون ادامعا از بولاتىن.
اجىراسۋلار بويىنشا جاعداي باسقاشا. 2019 جىلعا دەيىن ولاردىڭ سانى جىل سايىن ارتىپ وتىرعان. كەيىن تومەندەۋ بايقالدى. 2019 جىلى 59 796 اجىراسۋ تىركەلسە، 2020 جانە 2021 جىلدارى – 48 مىڭنان، 2022 جىلى – 44 517, 2023 جىلى – 40 227 بولدى. الايدا 2024 جىلى اجىراسۋلار سانى قايتادان ءسال ءوسىپ، 40 569-عا جەتكەن»، – دەلىنگەن حابارلامادا.
اۆتورلار قازاقستاندا ءار ءۇشىنشى نەكە اجىراسۋمەن اياقتالاتىنىن اتاپ وتەدى.
«بۇرىن اجىراسۋدىڭ باستى سەبەپتەرى – تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق، ىشىمدىككە سالىنۋ نەمەسە وپاسىزدىق بولاتىن. قازىر بۇل كورىنىس كۇرت وزگەرىپ كەلەدى. اتالعان سەبەپتەر ءالى دە وزەكتى بولعانىمەن، ولارعا بۇگىنگى كۇنى ەرلەر مەن ايەلدەردىڭ نەكەگە دەگەن جالپى كوزقاراسىنىڭ وزگەرۋى قوسىلدى. اسىرەسە ايەلدەردىڭ. بۇل ترانسفورماتسيالار تۋ كورسەتكىشىنە جانە جالپى ەلدىڭ دەموگرافيالىق جاعدايىنا تىكەلەي اسەر ەتپەك.
سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ايەلدەردىڭ نەكەگە دەگەن قاتىناسى وزگەرۋدە. بۇل ولاردىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك جانە مادەني تۇرعىدان تاۋەلسىز بولا باستاعانىن، ءوز-ءوزىن باعالاۋى مەن ءوزىن-ءوزى جۇزەگە اسىرۋعا ۇمتىلىسىنىڭ ارتقانىن كورسەتەدى»، – دەلىنگەن حابارلامادا.
