Qazaqstanda týý kórsetkishi tómendep jatyr. Bul týraly «Za namı ýje vyehalı» jobasy zertteý júrgizgen, dep habarlaıdy “Adyrna” ulttyq portaly.
"Qazaqstanda áıelder burynǵydan az bala týatyn boldy. Balalar árdaıym qadirlengen elde týý kórsetkishi turaqty túrde tómendeýde. Bul kórsetkish áli de tómendeı beredi. Biz resmı statıstıka málimetterin taldap, birqatar jaǵymsyz úrdisterdi anyqtadyq", – delingen dúısenbide jarııalanǵan habarlamada.
Atalǵan habarlamada 90-jyldardyń aýyr kezeńinen keıin týý kórsetkishi 2000-jyldary qaıta kóterile bastaǵany aıtylǵan.
"Bul kezeńde Qazaqstan Táýelsizdik alǵannan keıingi daǵdarysty eńserip, ekonomıkalyq ósý bastaldy. Halyqtyń tabysy men bolashaqqa degen senimi artty. Munyń barlyǵy týý kórsetkishiniń ósýine sebep boldy. Alaıda qazirgi ýaqytta bul ósim toqtaǵan sııaqty", – dep jazady basylym.
Berilgen málimetke sáıkes, Qazaqstandaǵy "erekshe joǵary týý kórsetkish 2022 jyly aıaqtaldy".
"Ulttyq statıstıka bıýrosynyń málimetinshe, sońǵy úsh jylda jıyntyq týý koeffııenti (JTK) aıtarlyqtaı tómendeýde. Máselen, 2021 jyly JTK – 3,32 bolsa, 2022 jyly – 3,05, 2023 jyly – 2,96, al 2024 jyly – 2,8-ge deıin quldyrady. Mysal úshin aıta ketsek, eń joǵary koeffııent – Túrkistan oblysynda – 4,25, al eń tómengisi – Soltústik Qazaqstan oblysynda – 1,71.
JTK tómendeýimen qatar eldegi jalpy týý kórsetkishi de azaıdy. 2021 jyly Qazaqstanda 446 myń náreste dúnıege kelse, 2022 jyly – 404 myń, 2023 jyly – 388 myń, al 2024 jyly – 366 myń bala týǵan. Bul – 20 mıllıonnan astam halqy bar el úshin óte tómen kórsetkish. Sońǵy úsh jylda týý kórsetkishi 80 myńǵa azaıdy! Bul – Qaskeleń nemese Jańaózen sekildi qalalardyń halqy. Sonymen qatar, bul – sońǵy 15 jyldaǵy eń tómengi kórsetkish", – dep atap ótilgen habarlamada.
Jýrnalıster salystyrý úshin 2009 jyly Qazaqstanda 356 myń bala dúnıege kelgenin eske saldy.
"Búgingi kúni týý deńgeıi halyqtyń ózdiginen jańarýyn (reprodýkııany) qamtamasyz etip tur, sondyqtan halyq sany ósip, 20 mıllıonnan asty. Alaıda jyl saıyn jańa týǵan qazaqstandyqtar sany azaıyp keledi. Bul – búkil el boıynsha jaǵdaı. Endi aımaqtarǵa toqtalaıyq. Dástúrli túrde Qazaqstannyń soltústik jáne shyǵys óńirlerinde – orystar, ýkraındar, belarýstar sekildi slavıan etnostary kóp turatyn aımaqtarda – týý kórsetkishi árdaıym tómen bolǵan. Al ońtústik jáne batys óńirlerde – qazaqtar basym turatyn jerlerde – týý kórsetkishi joǵary edi. Bul jaǵdaı kóshi-qon úderisterimen, kópbalaly bolý dástúrimen, dinshildik deńgeıimen jáne etnostardyń ýrbanızaııasymen baılanysty boldy. Negizgi tabıǵı ósimdi ońtústik jáne batys aımaqtar qamtamasyz etip kelgen. Mysaly, eń kóp bala Túrkistan oblysynda týady. Byltyr bul oblysta 53 myń sábı dúnıege kelgen. Bul bir ǵana oblystyń kórsetkishi – ol Shyǵys Qazaqstan, Soltústik Qazaqstan, Pavlodar, Qostanaı, Aqmola jáne Abaı oblystaryn qosa alǵandaǵy kórsetkishten de kóp! Alaıda sońǵy úsh jylda bul óńirlerde de týý kórsetkishi tómendep keledi", – delingen maqalada.
Sondaı-aq, Túrkistan oblysynda da sońǵy úsh jyl boıy týý deńgeıiniń tómendeýi baıqalyp otyrǵany atap ótilgen.
«2021 jyly bul óńirde 65 myń bala dúnıege kelse, 2022 jyly – 58 myń, 2023 jyly – 56 myń, al 2024 jyly - 53 myń sábı týylǵan. Úsh jyl ishinde oblystaǵy týý kórsetkishi 12 myńǵa azaıǵan. Aımaqtyq turǵyda, ásirese ońtústik jáne batys oblystardaǵy týý kórsetkishiniń tómendeýi eń aldymen qazaq halqy arasyndaǵy bala týý sanynyń qysqarýymen baılanysty. Eger 2021 jyly respýblıka boıynsha qazaq áıelderi 360 myń bala týsa, 2022 jyly bul kórsetkish 325 myńǵa, 2023 jyly – 312 myńǵa, al 2024 jyly – 293 myńǵa deıin tómendegen.
Ekinshi eń iri etnos – orys halqynyń da jaǵdaıy máz emes. Máselen, 2021 jyly orys áıelderi 32 myń bala dúnıege ákelse, 2022 jyly bul san 28 myńǵa, 2023 jyly – 26 myńǵa, al 2024 jyly – 24 myńǵa deıin qysqarǵan», – dep naqtylaıdy BAQ.
Týý kórsetkishine áser etetin basty faktorlardyń biri – nekege turý men ajyrasý dınamıkasy.
«Neke sany jalpy azaıýda. 2021 jyly elde 140 myń neke tirkelse, 2022 jyly – 128 myń, 2023 jyly – 120 myń, al 2024 jyly azdap ósip, 123 myńǵa jetti. Degenmen, bul – sońǵy 20 jyldaǵy eń tómen kórsetkishter. Mysaly, 2005 jyly da Qazaqstanda 123 myń neke tirkelgen, biraq ol kezde halyq sany qazirgiden 5 mıllıon adamǵa az bolatyn.
Ajyrasýlar boıynsha jaǵdaı basqasha. 2019 jylǵa deıin olardyń sany jyl saıyn artyp otyrǵan. Keıin tómendeý baıqaldy. 2019 jyly 59 796 ajyrasý tirkelse, 2020 jáne 2021 jyldary – 48 myńnan, 2022 jyly – 44 517, 2023 jyly – 40 227 boldy. Alaıda 2024 jyly ajyrasýlar sany qaıtadan sál ósip, 40 569-ǵa jetken», – delingen habarlamada.
Avtorlar Qazaqstanda ár úshinshi neke ajyrasýmen aıaqtalatynyn atap ótedi.
«Buryn ajyrasýdyń basty sebepteri – turmystyq zorlyq-zombylyq, ishimdikke salyný nemese opasyzdyq bolatyn. Qazir bul kórinis kúrt ózgerip keledi. Atalǵan sebepter áli de ózekti bolǵanymen, olarǵa búgingi kúni erler men áıelderdiń nekege degen jalpy kózqarasynyń ózgerýi qosyldy. Ásirese áıelderdiń. Bul transformaııalar týý kórsetkishine jáne jalpy eldiń demografııalyq jaǵdaıyna tikeleı áser etpek.
Sońǵy jyldary Qazaqstanda áıelderdiń nekege degen qatynasy ózgerýde. Bul olardyń ekonomıkalyq, áleýmettik jáne mádenı turǵydan táýelsiz bola bastaǵanyn, óz-ózin baǵalaýy men ózin-ózi júzege asyrýǵa umtylysynyń artqanyn kórsetedi», – delingen habarlamada.
