ۇلت كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنىنە وراي ORDA LIFE يۋتۋب كانالى تۇسىرگەن «الاش جانە ءدىن» دەرىكتى ءفيلمىنىڭ تۇساۋكەسەرى ءوتتى.
فيلم ش.مۇرتازا اتىنداعى حالىقارالىق تاراز ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قولداۋىمەن تۇسىرىلگەن.
دەرەكتى فيلمدە ءحىح عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىنداعى ەلىمىزدەگى ءدىني احۋال سيپاتتالادى. 1905 جىلعى ايگىلى قارقارالى پەتيتسياسىن دا ءسوز بوستاندىعى مەن انا تىلىندە وقۋدان بولەك ءدىني ەركىندىك پروبلەماسى كوتەرىلدى.
سونداي-اق رەسەي سەناتى 1868 جىلى قازاقتار اراسىندا جاندارمەريالىق باقىلاۋ جاساۋ ءۇشىن «ۋكازنوي مولدا» قىزمەتىن ەنگىزدى. ۋكازنوي مولدالاردىڭ ءىس-ارەكەتى ءدىن ادامدارىنا دەگەن حالىقتىڭ تەرىس پىكىرىن قالىپتاستىردى.
بۇدان بولەك قىرىم تاتارلارىنىڭ اعارتۋشىسى يسمايىل گاسپىرالىنىڭ ءجاديديزم اعىمى كەڭ قولداۋعا يە بولدى. ايتسە دە جاديتتىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن مۇسىلمانداردىڭ ءبارى بىردەي تەگىس قولداي كەتكەن جوق. ايگىلى اعارتۋشىنىڭ رەفورماسىنا ەسكىلىك ۇستانىمىنداعىلار قارسى بولدى.
«ايقاپ» جۋرنالى مەن «قازاق» گازەتىنىڭ جارىققا شىعۋى ەلىمىزدەگى ءدىني پىكىر-تالاستىڭ باسىلىم بەتتەرىنە شىعۋىنا ىقپال ەتتى. ءاليحان بوكەيحان باستاعان قازاق قايراتكەرلەرى سوت ءىسىن ادەت-عۇرىپ جولىمەن جۇرگىزەيىك دەسە، باقىتجان قاراتاەۆتىڭ ماڭىنا توپتاسقاندار شاريعاتتى باسشىلىققا الادى.
سونىمەن قاتار دەرەكتى فيلمدە ايەل تەڭدىگى، جەكە مۇفتيلىك قۇرۋ جانە الاش پارتياسى مەن الاشوردا ۇكىمەتىنىڭ مەملەكەت پەن ءدىن ءىسىن نەگە بولگەنى باياندالادى.
دەرەكتى فيلمدە تاريحشى مامبەت قويگەلدى، ءاليحانتانۋشى سۇلتان حان اققۇلۇلى، الاشتانۋشى عاريفوللا انەس جانە ءدىنتانۋشى كەڭشىلىك تىشقان سپيكەر رەتىندە پىكىر بىلدىرەدى.
ءفيلمنىڭ اۆتورى جانە باس پروديۋسەرى سەرىك جولداسباي، پروديۋسەرى اسحات ماەميروۆ، قويۋشى رەجيسسەرى نۇرسۇلتان ەسەنعالي جانە باس رەداكتورى داۋرەن داريابەك.
«ءبىز نەگە الاشتىڭ ءدىني ۇستانىمىن شىعارۋدى ءجون كوردىك. سەبەبى سوڭعى كەزدەرى ءارتۇرلى ءدىني اعىمدار الاشتى وزىنە تارتىپ، قوعامدى اداستىرىپ جاتقانى كوزى قاراقتى ازاماتتارعا بەلگىلى بولسا كەرەك. مىسالى ءاليحان بوكەيحاننىڭ «ۇلتقا قىزمەت ەتۋ بىلىمنەن ەمەس، مىنەزدەن» دەگەن قاناتتى ءسوزىن «يماننان» دەپ وزگەرتىپ، ۇلت كوسەمىنە ورازا ۇستاتىپ قويدى. ءتىپتى كەيبىرەۋلەر «الاشتىقتار ءدىن ءۇشىن كۇرەسكەن» دەپ ءيسى قازاقتى اداستىراتىن سوزدەر ايتا باستادى. ال شىن مانىسىندە ءاليحان بوكەيحان قوعامنىڭ دىنشىلدەنۋىنە تۇبەگەيلى قارسى بولعان. ۇلت كوسەمى ءدىني فاناتيزمگە نەگە قارسى بولدى؟ تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى بيلىك سەكىلدى ازاماتتاردى جاپپاي دىنشىلدەندىرىپ، «ءبولىپ الدا بيلەي بەر» دەگەن ساياساتتى نەگە جۇرگىزبەدى؟ سەبەبى الاش ارىسى قوعامنىڭ دىنكەشتەنۋى مەملەكەتتىڭ دامۋى ءۇشىن قاۋىپتى ەكەنىن جاقسى ءتۇسىندى. سوندىقتان دا ول قوعامنىڭ اسىرە دىنشىلدەنۋىنە قارسى تۇردى»، – دەيدى سەرىك جولداسباي.
سونداي-اق جوبا اۆتورى «الاش جانە ءدىن» دەرەكتى ءفيلمىنىڭ شىعۋىنا كومەكتەسكەن ازاماتتارعا العىسىن جەتكىزدى.
«ەڭ ءبىرىنشى وسى ءفيلمنىڭ جارىققا شىعۋىنا باس دەمەۋشى بولعان شەرحان مۇرتازا اتىنداعى حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەنىنە العىسىمدى بىلدىرەمىن. ماڭىزدى جوباعا ءمان بەرىپ، قولداۋ كورسەتكەن ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعىنا مىڭدا ءبىر راحمەت. سونداي-اق دەرەكتى فيلمدە اسحات ماەميروۆ باسقاراتىن استانا قالالىق مۋزىكالىق جاس كورەرمەن تەاترىنىڭ اكتەرلاردى ويناپ، قولداۋ كورسەتتى. جالپى وسى جوبانىڭ جارىققا شىعۋىنا اعالىق قامقورلىق كورسەتكەن اسحات اعامىزعا مىڭدا ءبىر راحمەت ايتامىن. سونىمەن قاتار دەرەكتى ءفيلمنىڭ مازمۇندى بولىپ شىعۋىنا بەلگىلى جۋرناليست داۋرەن داريابەك باس رەداكتور رەتىندە ۇلكەن ۇلەس قوستى. ۇلتتىق ارناداعى «تاۋ تۇلعا»، «جارقىن بەينە» سەكىلدى اۋقىمدى جوبالاردىڭ رەداكتورى بولعان باۋىرىمنىڭ كومەگى زور بولدى. بۇدان بولەك اكتەرلارمەن جۇمىس ىستەپ، دەرەكتى ءفيلمنىڭ جارىققا شىعۋىنا نۇرسۇلتان ەسەنعالي رەجيسسەر رەتىندە ۇلەس قوستى.ەندى وسى دەرەكتى فيلم دايىن بولعاندا «قايدا كورسەتەمىز؟» دەگەن سۇراق تۋدى. كينو تەاتر قىرۋار قارجى سۇرايدى ەكەن. سوسىن تۇرسىن جۇرتباي اعامىز «ءاليحاننىڭ بالاسى» دەپ ايتاتىن سۇلتان حان اعاعا حابارلاسىپ، «دەمەۋشى تاۋىپ بەرىڭىز»دەپ قولقا سالدىم. سۇلتەكەڭ بىرنەشە ادامعا حابارلاسىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىردى. سودان نە كەرەك، كينو تەاتردى جالعا الۋعا «اق جول» پارتياسى كومەكتەستى. كورەرمەندەردىڭ جايلى جەردە دەرەكتى ءفيلمدى تاماشالاۋعا قولداۋ كورسەتكەنىڭىز ءۇشىن ازات تۇرلىبەكۇلىنا العىس بىلدىرەمىن. جالپى بۇل دەرەكتى ءفيلمنىڭ جارىققا شىعۋىنا بايلانىستى العىس بىلدىرەتىن ازاماتتار كوپ. ولاردىڭ بارلىعىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەۋگە مۇمكىندىك بولماي تۇر. بارشا ازاماتتارعا العىس بىلدىرەمىن»، – دەدى ول.
